اطلاعاتی درباره میدان گازی چالوس / ایران چه چیزی به روسیه واگذار کرده است؟

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: سیدعماد حسینی رئیس هیأت مدیره شرکت نفت خزر در ۲۶ خرداد ۱۴۰۰ اعلام کرد بر اساس مطالعه طرح توسعه استراتژیک میادین هیدروکربنی حوضه خزر جنوبی توسط گروه مطالعاتی SCSG و همچنین نتایج عملیاتی ناشی از حفاری اکتشافی چاه‌های میدان سردار جنگل، ساختار چالوس دارای پتانسیل وجود ذخایر عظیم گازی به حجم TCF ۱۲۰ گاز درجا است که یعنی ذخایر گازی این ساختار تقریباً برابر با یک چهارم حجم میدان گازی پارس جنوبی است.

در پی این مصاحبه، علی اصولی مدیرعامل شرکت نفت خزر هم کشف این ساختار را تایید کرد و گفت: «اگر نتیجه اقدامات همکاران صنعت نفت در دریای خزر منجر به اکتشاف در ساختار چالوس شود، این میدان به تنهایی توان تأمین ۲۰ درصد گاز مورد نیاز اروپا را دارد که به معنی سرازیر شدن سرمایه‌گذاران بزرگ خارجی به منطقه است.» اصولی نوید کشف ساختار‌هایی با پتانسیل بزرگتر در دریای خزر را هم داد.

این خبر در زمان انتشار جنجال زیادی به پا نکرد؛ مرداد ماه با انتشار یک گزارش در وبسایت اخبار نفتی «اویل پرایس» توجه رسانه‌ها به این گزارش معطوف شد. اویل پرایس در گزارشی به قلم سایمون واتکینز نوشت «ایران یک میدان گازی به عظمت پارس جنوبی را در دریای خزر کشف کرده اما طی قرارداد ۲۰ ساله ایران با روسیه، اختیار میزان صادرات، قیمت و مقصد گاز این میدان را روسیه واگذار کرده است.»

واتکینز در گزارش خود مدعی شد ایالات‌متحده متمایل است در صورت احیای توافق هسته‌ای با ایران، شرکای اروپایی به‌دنبال تامین گاز از تهران باشند تا از این طریق انحصار روسیه در بازار انرژی سراسر اروپا تا حدی تضعیف شود؛ امری که به‌عقیده واتکینز، یکی از انگیزه‌های اصلی اوباما برای دستیابی به‌توافق هسته‌ای با ایران بوده و روس‌ها هم با درک این خطر برای منافع ژئوپلیتیک خود، هیچ علاقه‌ای به ورود گاز ایران به‌اروپا ندارند.

ادعای مهم اویل پرایس که موجی از تکذیبیه‌ها را از سوی جمهوری اسلامی ایران در پی داشت این بود که روسیه و چین قرار است کمک‌های فنی و مالی به شرکت نفت خزر بدهند و در ازای این کمک‌ها ایران باید اندازه، قیمت و مقصد این گاز را با روسیه هماهنگ کند.

بیشتر بخوانید: نقش مسکو در تحولات اخیر قفقاز/ چرا روسیه از قطع نیاز ترکیه و آذربایجان به ایران سود می‌برد؟

در پی انتشار این گزارش، شرکت نفت خزر و سفارت ایران در روسیه این ادعا را تکذیب کردند. کاظم جلالی سفیر ایران در روسیه مطالب منتسب به وی در گزارش اویل پرایس را تکذیب و تصریح کرده است، هنوز پیش‌نویس قرارداد ۲۰ ساله توسط ایران برای طرف روسی ارسال نشده است.

او به طور مشخص همه مطالب گزارش را تکذیب نکرد، بلکه گفت «در گزارش اویل پرایس از نام وی و موافقتنامه بین ایران روسیه سوءاستفاده شده است» و ««موافقتنامه ۲۰ ساله ایران و روسیه که بحث آن مطرح شده است، ابتدا قرار است در مجلس شورای اسلامی تصویب شود و هیچگونه جنبه محرمانه‌ای ندارد.»

اگرچه کاظم جلالی در تکذیبیه خود از عدم آمادگی و ارسال پیش‌نویس توافق ۲۰ ساله با روسیه صحبت کرده، اما در تیرماه خود او از آماده شدن متن قراردادی برای تبدیل «معاهده روابط متقابل و اصول همکاری بین جمهوری اسلامی و روسیه» به توافق‌نامه ۲۰ ساله سیاسی، امنیتی، نظامی، دفاعی و اقتصادی خبر داده بود.

اینکه آیا اویل پرایس با استناد به این پیش‌نویس اقدام به خبرسازی کرده یا نه مشخص نیست، اما خبر این رسانه به همینجا ختم نشد و یک بار دیگر در ۲۵ آبان گزارشی در این رسانه منتشر شد که موید گزارش اولیه بود. به گزارش رویداد۲۴ اویل پرایس این بار به نقل از منابعی نزدیک به قراردادِ ذیل «توافق ۲۰ ساله میان ایران و روسیه» برای اکتشاف و توسعه ساختار گازی چالوس، نوشت که این قرارداد «چند تریلیون دلاری» هفته گذشته میان دو کشور نهایی شده است. به گفته این منابع، «شرکت‌های روسی و چینی»، «سهم اصلی» را در آن خواهند داشت.

منابع نزدیک به قرارداد که به هویت آن‌ها اشاره‌ای نشده، به «اویل‌پرایس» گفته‌اند، در این قرارداد که اکنون نهایی شده، شرکت‌های روسی و پس از آن شرکت‌های چینی و تنها پس از آن ایرانی‌ها سهم دارند. این گزارش تأکید می‌کند که این در حالی است که میدان گازی چالوس در بخش ایرانی آب‌های دریای خزر جای گرفته و جمهوری اسلامی «بر آن حاکمیت کامل دارد.»

اویل‌پرایس گفته در حالی که ایران قرار است در این قرارداد سود اقتصادی زیادی از دست بدهد، اما «برای نهادهای نظامی سود به دنبال دارد و برای جمهوری اسلامی نیز پشتیبانی ژئوپلیتیک بیشتری ایجاد می‌کند.» بر اساس این گزارش، از آنجا که ذخایر گازی این ساختار، بیشتر از چیزی است که تصور می‌شد، قرار است میلیارد‌ها دلار سرمایه اضافی این پروژه، از سوی مؤسسات مالی در آلمان، اتریش و ایتالیا تأمین شود.

یک مقام ارشد روسیه گفته روسیه توانسته «بیشترین سهم» را در اکتشاف ساختار بزرگ گاز چالوس ایران به دست آورد؛ اقدامی که می‌تواند پیامد‌های اقتصادی و ژئوپلیتیکی قابل توجهی به همراه داشته باشد. این مقام روسی که به هویت وی اشاره‌ای نشده، معتقد است: «این اقدام نهایی برای کنترل بازار انرژی اروپا (از سوی روسیه) است.»

اویل‌پرایس نوشته در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده که با کشف دو میدان گازی چالوس کوچک و چالوس بزرگ، دیگر روسیه دارای بزرگ‌ترین ذخایر گازی جهان نیست و این جایگاه به ایران واگذار شده است. تحقیقات نشان می‌دهد پس از افزایش برآورد ذخایر گاز در چالوس و افزایش قیمت گاز در اروپا طی هفته‌های گذشته، ایران و روسیه نیز طرح همکاری مشترک در زمینه استخراج گاز از این میدان گازی را تغییر داده‌اند.

طبیعی است که خبر دوم اویل پرایس هم توسط مراجع رسمی داخلی تکذیب شد. خبرگزاری فارس نزدیک به نهادهای نظامی در گزارش مفصلی ادعای اویل پرایس را رد کرده و گفته اساسا هدف شرکت نفت خزر از اعلام این «اعداد و ارقام بزرگ و کمی عجیب» آن هم «قبل از شروع عملیات اکتشاف» این بوده که توجه رسانه‌ها را به اقدامات این شرکت در تسریع در اکتشاف این ساختار جلب کنند! تا «در صورت موفقیت این پروژه»، بتواند در حد توان خود برای حل مشکل بحران گازی در کشور کمک کند. این خبرگزاری گفته اساسا هیچ میدان گازی تا امروز کشف نشده و فقط احتمال وجود منابع هیدروکربوری در این ساختار عظیم مطرح شده است.