سفر ظریف به دور دنیا برای نجات برجام

رویداد۲۴-رايزني‌هاي برجامي بار ديگر آغاز شد؛ مذاکره براي نجات برجام درحالي‌که آمريكا از آن خارج شده و حالا بايد ديد با پنج عضو ديگر امکان ادامه دارد يا نه؟ محمدجواد ظريف، وزير خارجه، همچنان در قالب رئيس گروه مذاکره‌کننده هسته‌اي جمهوري اسلامي ايران، از روز يکشنبه مذاکره با همتايانش در چين، روسيه و اروپا را آغاز مي‌کند.

قرار است ظريف روز يکشنبه در پکن با همتاي چيني‌ خود به‌عنوان يکي از شرکاي برجام مذکره کند. عصر چهارشنبه سفير چين در تهران با معاون وزير خارجه ايران ملاقات کرده بود. مقصد دوم سفر ظريف، مسکو و مذاکره با سرگئي لاوروف است؛ همتاي روسي که فعلا ايران بيش از ديگران به او نزديک است.

روز پنجشنبه نيز معاون وزير خارجه روسيه در تهران با معاون وزير خارجه ايران ملاقات کرد. بعد از اتمام‌حجت با چيني‌ها و روس‌ها، تيم هسته‌اي ايران به بروکسل مي‌رود تا با وزراي خارجه فرانسه، آلمان و انگليس مذاکره کند. اتحاديه اروپا نيز اعلام کرده فدريکا موگريني، مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا، نيز روز سه‌شنبه در نشست بروکسل شرکت مي‌کند. ژان ايو لودريان، وزير خارجه فرانسه، با اعلام خبر ملاقات چهارجانبه با حضور محمدجواد ظريف گفته است: «برجام نمرده است». همچنين وزير امور خارجه فرانسه اعمال مجدد تحريم عليه شرکت‌هاي خارجي در صورت معامله با ايران را محکوم کرد و آن را «غيرقابل‌قبول» خواند. او گفت اين رويکرد شکاف عميقي ميان واشنگتن و متحدان اروپايي‌اش ايجاد خواهد کرد.

بعدازظهر سه‌شنبه به وقت واشنگتن، دونالد ترامپ با طرح اتهاماتي عليه جمهوري اسلامي ايران، اعلام کرد ايالات متحده آمريكا از توافق هسته‌اي با ايران خارج مي‌شود. اين توافق که 23 تير 94 بين ايران و آمريكا، انگليس، آلمان، فرانسه، روسيه و چين به دست آمده، توافقي چندجانبه است که به دليل تصويب در قالب قطع‌نامه‌اي در شوراي امنيت، به آساني نمی‌توان آن را لغو کرد. بر این اساس، با تأكيد همه طرفين بر پايبندي ايران به تعهداتش، اروپا، روسيه و چين علاقه‌مند به ادامه برجام هستند و اين توافق را لازم مي‌دانند. اين در حالي است که فشارهاي ايالات متحده آمريكا بر کره‌شمالي، موجب شده رهبر اين کشور پاي ميز مذاکره با آمريكا بيايد؛ از‌همين‌رو، دونالد ترامپ تمايل دارد بازي کره‌شمالي را با ايران نيز ادامه دهد؛ همان‌طور که در نطق اعلام خروج از برجام به اين موضوع اشاره کرد. مضاف بر اينها، ترامپ براي حفظ نظر پايگاه رأي داخلي خود، همچنان از مکانيسم تخريب مقامات سابق کشورش به‌ويژه جان کري به‌عنوان مذاکره‌کننده ارشد هسته‌اي آمريكا بهره مي‌برد.

حالا برجام وارد فاز جديدي شده است؛ فاز برجام بدون آمريكا. ايران مي‌خواهد ببيند روي جديت اروپايي‌ها مي‌تواند حساب کند يا نه؟ آيا آنها مي‌توانند جاي خالي آمريكا را در برجام پر کنند و تضمين بدهند برجام را بدون کم‌و‌کاست اجرا خواهند کرد؟ حسن روحاني، رئيس‌جمهوري ايران، گفته چند هفته به اروپا فرصت مي‌دهد تا ببينند برجام بدون آمريكا را مي‌توان پيش برد يا بايد اين توافق را ازدست‌رفته تلقي کرد. طبق دستور اجرائي رئيس‌جمهوري آمريكا، در دوره زماني 90 تا 180 روز، تحريم‌هاي پيشين هسته‌اي و تحريم‌هاي سخت‌تر جديدتري عليه ايران اعمال مي‌شود. در قالب برجام، تحريم‌هاي هسته‌اي اعمال‌شده عليه ايران لغو شده بود. با توجه به خروج آمريكا از برجام و بازگشت تحريم‌هاي آمريكا، مشخص نيست تکليف سرمايه‌گذاري اروپا در ايران چه مي‌شود. اين يکي از موضوعات جدي مذاکرات ايران و اروپاست.

تماس‌هايي نه‌چندان دلگرم‌کننده
اروپايي‌ها از اعلام خروج آمريكا از برجام، رايزني با مقامات ايراني را آغاز کرده‌اند. اولين تماس تلفني را امانوئل مكرون، رئيس‌جمهوري فرانسه، با روحاني برقرار کرد تا همچنان به مأموريت نجات برجام پايبند باشد. او پيش‌ از اعلام ترامپ نيز به واشنگتن سفر کرده بود و تلاش داشت ترامپ را از خروج از برجام، منصرف کند. تماس دوم اروپايي با روحاني را آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، گرفت و به او اطمينان داد آلمان مانند بريتانيا و فرانسه به برجام پايبند خواهد ماند. درعين‌حال، او بر لزوم گفت‌وگو درباره سياست موشکي و منطقه‌اي ايران نيز تأكيد کرد.

صدراعظم آلمان با ابراز تأسف از خروج آمريكا از برجام، تأكيد کرد: موضوع خروج آمريكا از برجام مشکلي است که ايجاد شده، اما بايد با آن منطقي برخورد کرد و اتحاديه اروپا همچنان به اين توافق پايبند خواهد بود و از ايران نيز درخواست دارد به آن پايبند بماند. حفظ و پايداري توافق برجام براي اروپا از اهميت بسياري برخوردار است.

او با تأكيد بر اهميت نشست کارشناسان و وزيران خارجه ايران و سه کشور اروپايي و رئيس سياست خارجي اتحاديه اروپا، گفت: در اين نشست‌ها بايد کاملا جزئيات مشخص و بر اجراي دقيق آنها تأكيد شود. صدراعظم آلمان همچنين خواهان تقويت گفت‌وگوهاي ايران و آلمان درباره موضوعات منطقه‌اي شد. به گزارش راديو آلمان، اشتفان زايبرت، سخنگوي صدراعظم آلمان، گفت مرکل در گفت‌وگوي خود با روحاني از اين ايده حمايت کرد که در چارچوب اجلاس‌هايي چندجانبه با کشورهاي مختلف، برنامه موشک‌هاي بالستيک ايران و فعاليت‌ها و تحرکات منطقه‌اي اين کشور ازجمله در سوريه و يمن، به بحث گذاشته شود.

زايبرت افزود: مرکل در اين تماس تلفني همچنين حمله منتسب به ايران به مقرهاي نظامي اسرائيل در بلندي‌هاي جولان را محکوم کرد و از تهران خواست به تنش‌زدايي در منطقه کمک کند. رئيس‌جمهوري نيز در گفت‌وگو با «آنگلا مرکل»، صدراعظم آلمان، با تأكيد بر اينکه «منافع تهران در برجام بايد به‌طور دقيق و صريح، مشخص و تضمين شود»، از اتحاديه اروپايي و به‌ويژه آلمان، فرانسه و انگلستان خواست در فرصت محدود، موضع قاطع خود را درباره چگونگي تأمين و تضمين منافع ايران در برجام بعد از خروج آمريكا از اين توافق اعلام کنند.

به گزارش ايسنا، روحاني تصريح کرد: منافع ايران در موضوعات و مسائل مهم مرتبط با برجام مانند فروش نفت، گاز، پتروشيمي و روابط بانکي، به‌طور روشن و صريح بايد مشخص و تضمين شود. اين موضوعات که مي‌تواند به حفظ برجام کمک کند، بايد در فرصت چندهفته‌اي، در نشست وزراي خارجه و گروه‌هاي کارشناسي ايران و کشورهاي اتحاديه اروپا بررسي و نهايي شوند. به گزارش خبرگزاري فارس، کاخ کرملين خبر داده که رئيس‌جمهور روسيه و صدراعظم آلمان نيز در زمينه خروج آمريكا از برجام گفت‌وگو کردند. ولاديمير پوتين و آنگلا مرکل در اين گفت‌وگو بر اهميت حفظ توافق هسته‌اي تأكيد کردند.

مكرون به دنبال اهدافي ديگر
اروپايي‌ها اما علاوه‌بر حفظ برجام، همچنان دنبال اجراي طرح خود هستند. حفظ برجام همراه با افزودن نکاتي جديد، اعم از موضوع موشکي و منطقه‌اي و مادام‌العمرکردن بند غروب برجام. امانوئل ماكرون زماني ‌که به واشنگتن سفر کرده بود، به دنبال راضي‌کردن ترامپ برای اين بود که برجام را پاره نکند تا اروپايي‌ها با فشار به ايران بتوانند تهران را متقاعد کنند به توافقي تکميلي تن بدهد. اين را مكرون در تماس تلفني با روحاني نيز گفته بود، اما رئيس‌جمهوري ايران اين را قبول نکرده بود. درحالي‌که ترامپ از برجام خارج شده، مكرون در مصاحبه با شبکه دويچه‌وله، باز هم بر اين نکات تأكيد کرده است.

او گفته که «تصميم ترامپ مبني‌بر خروج از برجام اشتباه بود... پيشنهاد من به ترامپ اين بود که همه‌چيز را پاره نکن، بياييد با هم استخوان‌بندي اين توافق را محکم کنيم». او توضيح داده که «برجام نيازمند يک توافق تکميلي است تا فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران بعد از سال 2025 و فعاليت‌هاي موشکي و تحرکات ايران در عراق و سوريه را پوشش دهد».

مكرون در اين گفت‌وگو بر حفظ توافق 2015 براي جلوگيري از فعاليت هسته‌اي ايران تأكيد کرد، اما ادامه داد که «بايد دامنه محتواي مذاکرات را در اسرع‌وقت گسترش دهيم تا همه طرف‌هاي قرارداد را با هدفي جامع‌تر با هدف مذاکره بر سر مسائل منطقه‌اي و موشکي به پاي ميز مذاکره برگردانيم». رئيس‌جمهوري فرانسه افزود که «ما با آمريكا بر سر ايران اتفاق‌نظر نداريم، اما با يک توافق جامع‌تر مي‌توانيم اين مشکل را رفع کنيم. همکاري من در همين زمينه با آنگلا مرکل و ترزا مي‌ ادامه مي‌يابد».

يک تلاش ديپلماتيک
ظريف در توييتي در همين مورد نوشت: «در واکنش به نقض‌هاي مکرر آمريكا در برجام و خروج غيرقانوني اين کشور از اين توافق همان‌طور که از سوي رئيس‌جمهور روحاني مأموريت يافته‌ام يک تلاش ديپلماتيک را براي ارزيابي اينکه آيا ديگر کشورهاي عضو برجام مي‌توانند منافع ايران در برجام را به طور کامل تأمين کنند، انجام خواهم داد. نتيجه اين امر واکنش ما را مشخص خواهد کرد».

سيدعباس عراقچي نيز در ديدار با معاون وزير امور خارجه روسيه گفت: در صورت ارائه تضمين‌هاي قطعي از سوي ساير طرف‌هاي برجام نسبت به تأمين منافع ايران و جبران آثار خروج آمريكا از اين توافق حفظ برجام ممکن خواهد بود. همچنين سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه، در کنفرانس خبري مشترک با همتاي آلماني خود گفت: معتقديم که در شرايط کنوني طرف‌هاي باقي‌مانده در برجام بايد موقعيت را ارزيابي و در مورد آن با يکديگر مشورت کنند. اعضاي برجام بايد گام‌هايي جدي را در راستاي حفظ آن بردارند.

انتقاد دوباره ترامپ از برجام
دونالد ترامپ اما بار ديگر با انتقاد از برجام در مورد مذاکرات آتي با کره‌شمالي گفت: ما وارد توافقي مثل توافق هسته‌اي با ايران نخواهيم شد. به گزارش ايسنا، به نقل از فاکس‌نيوز، دونالد ترامپ، رئيس‌جمهور آمريكا، روز پنجشنبه با حضور در ميان هوادارانش در «اينديانا» بار ديگر با انتقاد از برجام گفت: مذاکرات با کره‌‌شمالي يک موفقيت بزرگ خواهد بود و اگر هم اين‌طور نباشد مهم نيست. ما يک‌بار ديگر توافقي مانند توافق هسته‌اي ايران را که در آن جان کري (وزير خارجه اسبق آمريكا) به هر قيمتي به دنبال دسترسي به توافق بود، امضا نمي‌کنيم. ترامپ همچنين بار ديگر در انتقاد از برجام گفت: «توافق هسته‌اي ايران يکي از خجالت‌آورترين توافق‌هايي است که آمريكا تاکنون وارد آن شده ‌است».

تحريم‌هاي جديد
وزارت خزانه‌داري آمريكا در اولين اقدام بعد از خروج آمريكا از برجام، اعلام کرد شش شخص حقيقي و سه شخص حقوقي ايراني را به فهرست تحريم‌ها اضافه کرده است. اين تحريم‌ها به بهانه آنچه «انتقال مالي ميليون‌ها دلار به نيروي قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامي» خوانده شده، وضع شده است. مسعود نيک‌بخت، سعيد نجف‌پور و حسن خدايي، سه شخص حقيقي هستند که وزارت خزانه‌داري آمريكا به فهرست تحريم‌ها اضافه کرده است.

همچنين وزارت خزانه‌داري آمريكا گفته مشغول همکاري با امارات متحده عربي است تا شبکه دسترسي مالي بانک مرکزي ايران به ذخاير ارزي در بانک‌هاي خارجي را مختل کند. به ادعاي بيانيه وزارت خزانه‌داري آمريكا، مسعود نيک‌بخت از نيروهاي رسمي سپاه قدس است که با مقداد اميني که يک صراف است، همکاري کرده. سعيد نجف‌پور،‌ مديرکل جهان ارس کيش است. حسن خدايي هم همکار محمدرضا خدمتي بوده که او هم صراف است. وزارت خزانه‌داري مدعي شده که اين افراد به کمک شرکت‌هاي صوري که متعلق به سپاه هستند براي انتقال پول همکاري کرده‌اند.

محمدرضا خدمتي‌ولدزاقرد، مقداد اميني و فؤاد صالحي هم در فهرست ديگر اشخاص حقيقي هستند که تحريم شده‌اند. همه اين تحريم‌ها به بهانه ارتباط با سپاه قدس وضع شده است. سه شرکت ايراني تحريم‌شده عبارت‌اند از: جهان ارس کيش، صرافي راشد و شرکت تعاوني محمدرضا خدمتي و شرکا. استيو منوچين، وزير خزانه‌داري آمريكا، روز جمعه در بيانيه‌اي مدعي شده: «ايران و بانک مرکزي از سازمان‌هاي امارات عربي متحده سوءاستفاده کرده‌اند تا دلار آمريكا را به دست آورده و به مصرف شاخه قدس نيروهاي سپاه پاسداران برسانند».

اين بيانيه مدعي شده: «از جمله اين فعاليت‌ها، رساندن پول و سلاح به عوامل غيرمستقيم ايراني در منطقه است و از راه مخفي‌کردن اينکه دلار‌هاي آمريكا به چه منظوري به دست آمده، دست به اين اقدام زده‌اند».