تهران روی بمب ساعتی/ ضعف در اجرای قوانین ایمنی در برابر زلزله به فاجعه منجر می‌شود؟
رویداد۲۴ شادی مکی: از ۵ تا ۱۲ دی ماه هفته ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی نامگذاری شده است. در نظر گرفتن هفته‌ای به نام پدپده تلخ زلزله به ۱۷ سال پیش باز می‌گردد. زمانی که به دنبال وقوع زلزله‌ای با قدرت ۶.۶ ریشتر ساعت ۵:۶ بامداد روز جمعه ۵ دی ماه را تبدیل به تلخ‌ترین خاطره مردم شهرستان بم و مناطق اطراف آن کرد.
در این زلزله حدود ۴۰ هزار نفر از مردم این مناطق جان خود را از دست دادند و در برخی مناطق ساختمان‌ها تخریب کامل شدند. ۱۱ سال بعد یعنی در سال ۹۱ زلزله‌ای ۶.۲ ریشتری شهر‌های ورزقان، اهر را لرزاند و تلفات و صدمات زیادی برجای گذاشت. ۵ سال بعد از این حادثه تلخ و در حالیکه از زلزله بم ۱۷ سال گذشته بود ساعت ۲۱ شامگاه آبان ۹۶ ایران شاهد زلزله ویرانگر دیگری با قدرت ۷.۳ ریشتر در غرب کشور و در منطقه ازگله و سرپل‌ذهاب استان کرمانشاه بود. با وجود اینکه این زمین‌لرزه در ساعات بیداری و هشیاری مردم رخ داده بود، اما باز هم علاوه بر تخریب‌های وسیع به‌ویژه در مناطق روستایی و بافت‌های فرسوده، تلفات بسیاری بر جای گذاشت.
با وجود پیشرفت تکنولوژی که قطعا باید طی بیش از یک دهه فاصله میان دو زمین‌لرزه رخ می‌داد و به رغم آگاهی‌رسانی‌های مداوم در خصوص ایمنی در برابر زلزله و لزوم مقاوم سازی ساختمان‌ها و زیرساخت‌های شهری، اما باز هم میزان تخریب‌ها در زلزله سرپل‌ذهاب چشمگیر بود.
کیومرث حبیبی کارشناس مسائل شهری بعد از زلزله کرمانشاه عنوان کرده بود که بخش عمده‌ای از ساختمان‌هایی که در زلزله سرپل ذهاب تخریب شده‌اند توسط خود مردم و فارغ از نظارت‌های قانونی و اداری ساخته شده بودند و اگر بر روی این ساختمان‌ها نظارت کافی بود شاهد این حجم از تخریب‌ها نبودیم.
او تاکید کرده بود که طبق نمونه‌گیری از مساکن روستایی دریافتیم که بیش از ۹۰ درصد مساکن روستایی استحکام کافی ندارند و در برابر زلزله بیش از ۶.۵ ریشتر تخریب خواهند شد، گفت: وام‌های بلاعوض و کم بهره به روستاییان به منظور نوسازی خانه‌هایشان می‌تواند یکی از راه‌های مقابله با تخریب ساختمان‌های روستایی باشد.
به گزارش رویداد۲۴ ایران روی خط زلزله قرار دارد. تقریبا می‌توان گفت منطقه‌ای در کشور وجود ندارد که از احتمال وقوع زلزله در امان باشد. کشور ما در طول تاریخ خود بار‌ها و بار‌ها شاهد وقوع زلزله‌هایی مهیب و با قدرت بالای تخریب و آسیب بوده است. قطعا زلزله‌ها، بم و سرپل‌ذهاب اولین زمین‌لرزه‌های خانمان‌برانداز کشور نبودند و آخرین آن نیز نخواهند بود.
تهران پایتخت کشور نیز در محاصره چندین گسل مهم قرار دارد، گسل‌هایی که هر یک می‌توانند زمین‌لرزه‌هایی با قدرت بالا ایجاد کنند. این درحالی است که این شهر با وجود تراکم بالای جمعیتی و ساخت و ساز در آن همچنان به لحاظ ایمنی زیرساخت‌ها و سازه‌ها در شرایط مطلوبی قرار ندارد.
ساخت ساختمان‌های با متراژ کم به متخصصان واگذار نمی‌شود
دکتر سید محمود فاطمی عقدا، رئیس سابق مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی و استاد دانشگاه در خصوص مقوله ایمنی در برابر زلزله به رویداد۲۴ می‌گوید: بعد از زلزله بم و مدتی کوتاهی بعد از زلزله زرند، موضوع بازنگری در ضوابط و آئین‌نامه‌های ساخت و ساز کشور شروع شد. همزمان هم تحقیقات گسترده‌ای در ارتباط با رفع نواقص و مشکلاتی که در ساخت‌ها و سیستم‌های سازهای مشاهده کردیم در مراکز تحقیقاتی به‌ویژه در مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی و دانشگاه‌ها آغاز شد.
وی با اشاره به اینکه در زلزله سال ۸۵ منطقه سیلاخور در لرستان اطلاعات خوبی را از وضعیت ساخت و سازها در کشور مشاهده کردیم، عنوان می‌کند: این زلزله‌ها به مهندسی زلزله کشور کمک کرد تا ضوابط و مقررات را اصلاح کنند. به‌ویژه ویرایش چهارم آئین‌نامه ۲۸۰۰ با لحاظ کردن درس‌های گرفته شده از زلزله‌ها بم، زرند و سیلاخور انجام شد؛ لذا می‌توانیم بگوییم بعد از زلزله بم از نظر ضوابط و مقررات ایمنی ساختمان‌ها دستاورد‌های خوبی داشتیم و این زلزله درس بزرگی به مهندسی زلزله کشور داد و بسیاری از نکاتی که امروز در ویرایش چهارم آئین‌نامه ۲۸۰۰ داریم ناشی از زلزله بم بود.
رئیس سابق مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی و استاد دانشگاه خاطرنشان می‌کند: ما ضوابط و مقررات را در خصوص ایمن‌سازی ساختمان‌ها در برابر زلزله به روز کرده‌ایم و نتیجه تحقیقات جدید را درباره ساختمان‌های فولادی، بتنی و سنتی نیز در آن لحاظ کرده‌ایم، اما در اجرا با مشکل مواجه هستیم. به این معنی که ساخت و سازهای ساختمان به وسیله تیم‌های غیرحرفه‌ای و کارگران بی‌تخصص و فصلی و بی‌تجربه انجام می‌شود. در این زمینه هم تا کنون نتوانسته‌اند راهکاری برای تخصصی کردن ساخت و سازها ارائه بدهند. حتی کارگاه‌های ساختمانی مربوط به شرکت‌های ساختمانی بزرگ و پروژههای بزرگ ساختمانی کشور باز هم شاهد حضور کارگران غیرماهر هستیم.
بیشتر بخوانید: محسن هاشمی: منتظر یک زلزله ویرانگر در تهران هستیم
وی می‌افزاید: بعد از زلزله بم ساخت‌و سازها در کشور به سمت ساخت و سازهای اصولی متمایل شده است، نظارت‌ها قوی‌تر و سختگیری‌ها بیشتر شده است. بعد از زلزله کرمانشاه برخورد‌های قضایی که با متخلفین شد باعث شد که رعایت آئین‌نامه‌ها و مقررات جدی‌تر شود. اما تارسیدن به وضع مطلوب و ایده آل که ساختمان‌هایی که ساخته می‌شوند در شرایط ایده‌آلی‌به لحاظ ایمنی در برابر زلزله قرار داشته باشند هنوز فاصله زیادی داریم.
فاطمی عقدا اضافه می‌کند: یکی از مشکلاتی که در اجرا وجود دارد آن است که لزوما ساخت‌و سازها توسط مجری ذی‌صلاح انجام نمی‌شود. به‌ویژه در شهر‌های کوچک و روستا‌ها مردم می‌توانند خودشان خانه خود را بسازند و الزامی برای واگذاری ساخت و ساز به شرکت‌های تخصصی ندارند. در پروژههای بزرگ و از یک میزان میتراژ به بالا الزام قانونی وجود دارد که کار ساخت و ساز را به شرکت‌های ذی‌صلاح سپرده شوند، اما در ساخت‌و سازها با متراژ پایین چنین الزامی وجود ندارد و هر فردی می‌تواند آن را بسازد که این موضوع مربوط به نقص در قوانین است.
وی درباره وضعیت ایمنی تهران دربرابر زلزله اظهار می‌کند: باید سازه‌های تهران را به ۳ گروه تقسیم کرد اول پیش از الزامی شدن اجرای آئین‌نامه ۲۸۰۰ در ساختمان‌سازی گروه دوم، سال ۱۳۷۰ تا وقوع زلزله بم، گروه دیگر از زلزله بم تا به امروز. ساختمان‌هایی که تا پیش از ۱۳۷۰ ساخته شدند که از یک سو قدمت بالایی دارند و از سوی دیگر به دلیل عدم اجرایی شدن آئین‌نامه ۲۸۰۰ محاسبه‌ای برای ساختمان‌های معمولی وجود نداشت، این ساختمان‌ها در مجموع حدود ۴۰ درصد از ساختمان‌های تهران را تشکیل می‌دهند که این ساختمان‌ها نامقاوم هستند.
فاطمی عقدا عنوان می‌کند: ما از اوائل سال ۷۰ تا زمان زلزله بم در سال ۸۲ ما آئین‌نامه ۲۸۰۰ را داشتیم، اما الزام به اجرا و عمل به آن با نظارت دقیق وجود نداشته است و ساخت و ساز کشور با ساخت و ساز غیراصولی درگیر بوده است که نتیجه آن را امروز مشاهده می‌کنیم و بخشی از ساختمان‌های امروز به صورت غیراصولی ساخته شده‌اند. بخشی از این ساختمان‌ها آسیب‌پذیری قابل توجه داشته و بخشی دیگر از آن‌ها تحت کنترل مضاعف بوده و براساس قوانین باید توسط مجری ذی‌صلاح ساخته می‌شده که انتظار داریم این ساختمان‌ها در برابر زلزله تاب‌آور باشند.
وی با تاکید براینکه بعد از زلزله مردم حساسیت مردم نسبت به ایمن‌سازی ساختمان‌ها بیشتر شده و دقت می‌کردند که ساختمان‌هایی را بخرند که شناسنامه داشته باشد، اظهار می‌کند: قانونگذار و دستگاه‌های نظارتی نیز به این ورود کردند و تشکل‌های صنفی مانند نظام مهندسی توجه بیشتری به مساله ساختمان‌سازی اصولی و ایمن داشته است و شهرداری‌ها نیز دقت و سختگیری بیشتری در صدور پروانه و پایان کار به خرج دادند. در این برهه از زما ما قانون استانداردسازی مصالح ساختمانی را داشتیم و استفاده از مصالح استاندارد در ساخت و سازها.
آسیب پذیری ۴۰ درصد از ساختمان‌های تهران در برابر زلزله
این استاد دانشگاه با تاکید براینکه از بعد از زلزله بم انتظار ما این است که بیش از ۸۰ درصد بنا‌های ساخته شده در برابر زلزله تاب‌آوری داشته و در صورت وقوع زلزله بزرگ در تهران مشکلی ایجاد نکنند، می‌گوید: در مجموع به نظر من ۳۰ تا ۴۰ درصد ساختمان‌های تهران در صورت وقوع زلزله آسیب‌پذیر بوده و بیش از ۶۰ تا ۷۰ درصد آسیب خواهند دید، اما این آسیب‌ها به حدی نیست که کاملا تخریب شده و منجر به مرگ افراد شود و در واقع ساختمان‌ها رفتار خوبی نشان خواهند داد.
وی درباره مقاوم بودن ساختمان شهرک‌های اقماری اطراف تهران و به‌ویژه مسکن مهر تصریح می‌کند: ما نمی‌گوییم تمامی این ساختمان‌ها ایمن هستند، اما زلزله سرپل‌ذهاب نشان داد که این ساختمان‌های مسکن مهر در برابر زلزله تاب آور بوده و توانستند رفتار خوب از خود نشان دهند. اما مقررات ملی ما در حوزه دیوار‌ها باعث شد که دیوار‌های این ساختمان‌ها تاب آور در برابر زلزله نباشند. در این زلزله سقف، پی و ستون‌های ساختمان‌های مسکن مهر آسیب ندید، اما دیوار‌ها فروریختند لذا بخش عظیمی از این ساختمان‌ها می‌توانند پاسخگو باشند، زیرا آئین‌نامه ۲۸۰۰ در آن‌ها به کار رفته است، اما درصدی از آن‌ها قطعا آسیب‌پذیر بوده و ممکن است تخریب و آوار شوند.
فاطمی عقدا با بیان اینکه میزان تلفات جانی در زلزله به عوامل مختلفی بستگی دارد که یک قسمت آن به دلیل تخریب کامل ساختمان‌ها هستند، توضیح می‌دهد: یکی از این عوامل موضوع زیرساخت‌ها شهری مانند آب و فاضلاب، برق و لوله‌کشی گاز است. شریان‌های حیاتی که در تهران وجود دارد خصوصا در حوزه آب قابل توجه هستند. در شهر تهران لوله‌های فشار قوی آب وجود دارد که اگر آسیب ببینند در زلزله می‌توانند آسیب‌های شدیدی را به شهر و جان مردم وارد کنند. همچنین آتش‌سوزی‌های گسترده به دلیل شکست لوله‌های گاز در زلزله‌ها امری شایع است و در زلزله‌های بزرگ دنیا تجربه شده است. ما با این خطر به صورت جدی مواجه هستیم.
وی خاطرنشان می‌کند: خطرات ثانویه زلزله یعنی خطراتی که در اثر وقوع زلزله، بروز می‌کنند. مانند آتش سوزی ناشی از آسیب‌دیدن خطوط انتقال گاز می‌تواند باعث مرگ بازماندگان زلزله شود. در هرصورت زیرساخت شبکه گازرسانی و آب تهران قدیمی بوده و برای این کلانشهر با این جمعیت زیاد طراحی نشده است و قطعا آسیب‌پذیر هستند.
این کارشناس شهرسازی با بیان اینکه مقرراتی برای ایمن سازی زیرساخت‌ها شهری وجود دارد، می‌گوید: تا حدود زیادی شرکت‌های گاز و آب و فاضلاب برای ایمن‌سازی اقدام کرده اند، اما اصلاح و استانداردسازی این موارد در تهران موضوعی بسیار جدی است و ما تا رسیدن به این حد استاندارد فاصله زیادی داریم.
وی تاکید می‌کند: ایران به لحاظ ویژگی‌های زمین‌شناختی پهنه‌ای زلزله‌خیز بوده و تنها راه حفظ جان و مال شهروندان رعایت استاندرد‌ها و ضوابط و مقررات است و جامعه علمی کشور از مردم و دست‌اندرکاران ساخت و ساز انتظار دارد که به این مقررات احترام گذاشته و رعایت آن را جدی بگیرند.
