بازی سیاسی مجلس علیه دولت در آستانه انتخابات ۱۴۰۰
رویداد۲۴ با ورود به پنجم اسفند ماه سازمان انرژی اتمی دستور توقف اجرای دواطلبانه پروتکل الحاقی را به مرحله اجرا درآورد و به موجب آن تمام نظارت های فراپادمانی آژانس ملغی شد. در این رابطه کاظم غریب آبادی، نماینده و سفیر دائم ایران در نزد سازمان‌های بین المللی مستقر در وین با اشاره به اجرای مصوبه مجلس برای توقف اجرای پروتکل الحاقی در پاسخ به اجرا نشدن تعهدات طرف‌های دیگر برجام اعلام کرد که از ساعت ۱۲دوشنبه شب چیزی به نام تعهدات فراتر از پادمان نداریم.
پیرو این نکته دستورات لازم هم به تاسیسات هسته‌ای صادر شده است. اما با این وجود به نظر می رسد که مجلس شورای اسلامی، ذیل توافق یکشنبه سازمان انرژی اتمی به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی از نحوه و کیفیت اجرایی کردن بند ششم مصوبه خود (اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها) رضایت ندارد. در همین راستا شاهد حواشی، انتقاد و اعتراض بسیاری از نمایندگان در جلسه دیروز دوشنبه مجلس بودیم تا جایی که کار به واکنش شورای عالی امنیت ملی و نیز سازمان انرژی اتمی انجامید. از نگاه شما آیا توافق یکشنبه نادیده گرفتن و یا به تعبیری دور زدن مصوبه مجلس موسوم به اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها بود؟ اساساً این رفتار نمایندگان صرفا ناشی از توافق یکشنبه سازمان انرژی اتمی با آژانس بود؟
دیپلماسی ایرانی بررسی این مسائل را در گفت وگو با سید جلال ساداتیان، سفیر پیشین ایران در انگلستان، نماینده اسبق مجلس و تحلیلگر مسائل سیاسی و بین الملل پی گرفته است که در ادامه از نظر می گذرانید:
بعد از توافق یکشنبه سازمان انرژی اتمی به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی شاهد حواشی بسیاری در جلسه دیروز دوشنبه مجلس بودیم تا جایی که کار به واکنش شورای عالی امنیت ملی و نیز سازمان انرژی اتمی انجامید. از نگاه شما آیا توافق سازمان انرژی اتمی با آژانس به خصوص بند دوم آن (یک تفاهم فنی دوجانبه موقت، سازگار با قانون، که به موجب آن آژانس به فعالیت های ضروری راستی آزمایی و نظارت خود، طبق فهرست فنی پیوست برای مدت تا سه ماه ادامه خواهد داد) نادیده گرفتن و یا به تعبیری دور زدن مصوبه مجلس موسوم به اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها بود؟
من چنین اعتقادی ندارم. چون آنچه که مجلس شورای اسلامی ذیل قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها تصویب نمود و به تبع آن دولت هم از آن تمکین کرد و نسبت به اجرایی کردن آن کوتاهی نکرده است در حقیقت تلاشی است برای عدم احیای برجام در دوره روحانی. اما با این وجود دولت برای اجرایی کردن مصوبات این قانون تلاش خود را به کار بست؛ هم غنی سازی ۲۰ درصد را در دستور کار قرار داد و هم از حدود یک هفته پیش نماینده ایران در آژانس نامه ای در خصوص توقف پروتکل الحاقی از امروز به دبیرخانه این آژانس ارسال کرده بود. پس تاکنون هیچ کوتاهی از سوی دولت حسن روحانی برای اجرایی کردن مصوبه اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها صورت نگرفته، ولو آنکه دولت از اساس با بندهای این طرح مخالف بوده است.
ضمن اینکه نباید فراموش کنیم رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، هم در سفر شهریورماه امسال و هم در سفر هفته جاری به ایران سعی داشته است مانع از افزایش تنش بین ایران با آژانس و به تبع آن اعضای شورای حکام و اروپایی ها و آمریکا شود تا بتواند برجام را در مسیر کنونی حفظ کند. چون در نوبت قبلی این گونه عنوان شده بود که ایران مانع از دسترسی بازرسان آژانس به برخی اماکن خود در تاسیسات هسته‌ای می‌شود و این مسئله سبب برخی تنش ها بین ایران و آژانس شده بود که با سفر گروسی و رایزنی های مربوطه اجازه دسترسی به یکی از این دو مکان داده شد که در بازگشت هم گزارش مثبتی از این سفر توسط گروسی به شورای حکام داده شده و تنش ها تعدیل پیدا کرد.
در سفر اخیر هم ابتدا گروسی در تلاش بود که ایران را از توقف اجرای دواطلبانه پروتکل الحاقی منصرف کند که با تاکید تهران بر مصوبه مجلس و لازم الاجرا بودن آن در نهایت با توافقی که بین سازمان انرژی اتمی و آژانس شکل گرفت راه حلی میانی برای کاهش تبعات این اقدام امروز پنج اسفند همزمان با خروج از پروتکل الحاقی در دستور کار طرفین قرار گرفت که این مهم نیز می تواند قدری از تنش ها را کاهش دهد. پس می بینید، هم دولت تمکین و قانونی و عملی خود را از مصوبه مجلس داشته است و هم از آن سو به نحوی عمل کرده است که اجرای این مصوبه کمترین تبعات سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی برای پرونده فعالیت‌های هسته‌ای و برجام داشته باشد. ضمن اینکه گروسی هم به دنبال کاهش تنش ها بوده است.
اینها علاوه بر آن است که دولت ضمن اجرایی کردن بند ششم مصوبه مجلس با یک راهکار و راه حل هوشمندانه تلاش داشته است تنش هایی که به موازات برخی حاشیه سازی ها برای فعالیت‌های هسته‌ای ایران شکل گرفته است را کاهش دهد. به هر حال حواشی پیرامون تولید اورانیوم فلزی و یا کشف مواد رادیو اکتیو در برخی تاسیسات هسته‌ای ایران می تواند پرونده کشور را دچار چالش هایی بکند و در این شرایط خروج از پروتکل الحاقی تبعات خاص خود را خواهد داشت.
لذا دولت سعی کرده است با توافق خود با آژانس این مصوبه را با کمترین هزینه عملیاتی کند. پس با توافقی که انجام شده است دولت یک فرصت سه ماهه را به آژانس و طرف های برجامی به خصوص اروپا و ایالات متحده آمریکا داده است که بتواند اقدام مثبتی در خصوص لغو تحریم ها داشته باشد. اما در عین حال دولت اجازه نظارت فراپادمانی مصوب در پروتکل الحاقی را به آژانس نداده است، بلکه تصاویر و اطلاعات فراپادمانی نزد ایران محفوظ می ماند تا اینکه در این سه ماه اتفاقی عملی در لغو تحریم ها روی دهد در غیر این صورت تمامی اطلاعات پاک خواهد شد. حال باید پرسید کجای این توافق و اقدامات دولت به معنی نادیده گرفتن مصوبه مجلس است که این همه جار و جنجال، اعتراض، انتقاد، فحاشی و توهین در آن بود؟ آیا چیزی جز منافع شخصی، حزبی و سیاسی در آستانه انتخابات موتور محرکه این دست اقدامات و رفتارهای نمایندگان مجلس یازدهم است؟
من باز هم تاکید می کنم مجلس یازدهم به هیچ وجه تمایل ندارد که اعتبار سیاسی، دیپلماتیک و حقوقی احیای برجام به دولت روحانی، محمدجواد ظریف و جریان همسو در آستانه انتخابات ۱۴۰۰ برسد. چون در این صورت وزن این جریان در انتخابات پیش رو بیشتر خواهد شد و این چیزی نیست که جریان سیاسی غالب در مجلس یازدهم به دنبال آن باشد. لذا از هر مسیری و با هر ترفندی به دنبال عدم احیای برجام است.
اما چرا نمایندگان مجلس با این فرجه و فرصت سه ماهه به آژانس بین المللی انرژی اتمی، اروپایی ها و ایالات متحده آمریکا مخالفند؟ آیا به واقع نباید این سه ماه فرصت در اختیار آنها قرار می‌گرفت تا اهرم فشار ایران به صورت پررنگ تری اعمال می شد؟
مسئله به اهرم فشار باز نمی گردد، بلکه مسئله همان نگاه سیاسی است که نمایندگان مجلس برای انتخابات پیش رو دارند. من در گفت و گوها و مطالبی که با دیپلماسی ایرانی و سایر رسانه‌ها داشتم بارها عنوان کرده‌ام در این فرصت کوتاه و با وجود تمام فشارهای داخلی و خارجی که بر جو بایدن برای عدم بازگشت به برجام و لغو تحریم‌های ایران شکل گرفته است وی تمایل جدی برای آغاز مذاکرات و احیای توافق هسته‌ای دارد. از سوی دیگر هم اکنون تقریبا حدود یک ماه است که رئیس‌جمهور جدید ایالات متحده آمریکا در کاخ سفید مستقر شده است، اما در همین یک ماه اقدامات مثبتی، هم در منطقه مانند جنگ یمن را در دستور کار قرار داد و هم از آن سو پیرامون ایران و توافق هسته‌ای سه اقدام مهم را در پنجشنبه هفته گذشته عملیاتی کرد. پس حسن نیت آمریکایی‌ها ثابت شده است. حال ما نباید این فرصت را به بایدن و طرف‌های برجام می‌دادیم؟ باور کنید برای تقابل، دشمنی و افزایش تنش ها همیشه فرصت وجود دارد؛ آن چیزی که بسیار سخت است صبر، هوشمندی و دقت سیاسی و دیپلماتیک برای مدیریت شرایط است. گویا آقایان فراموش کرده اند که لابی‌های صهیونیستی و سعودی به دنبال کوچک ترین فرصت برای به حاشیه کشاندن برجام و سیاسی و امنیتی کردن پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران در آژانس و شورای حکام هستند. در چنین شرایطی چرا باید با دستان خود این فرصت را برای صهیونیست ها و سعودی ها ایجاد کنیم؟
بیشتر بخوانید: نکاتی که درباره اختلاف دولت و مجلس باید بدانید
چرا نباید به جای آن با یک تعامل سازنده فرصت لازم را به طرف های اروپایی و آمریکایی برای لغو تحریم‌ها بدهیم؟ ضمن این که قرار نیست در این سه ماه امتیاز خاصی به آنها داده شود. فقط یک فرصت سه ماهه را در اختیار آنان قرار می دهیم که حسن نیت خود را نشان دهند. این مسئله ضمن این که چهره مثبتی از ایران در برابر اقدامات جو بایدن نشان می دهد، دوباره توپ را در زمین آمریکا می گذارد. از آن گذشته تهران این فرصت و فرجه مهم را در اختیار آنها قرار می دهد تا نشان دهند در مواضع و حسن نیت خود تا چه اندازه مصمم و جدی هستند. اگر در این مدت اقدامی عملی برای لغو تحریم ها شکل گرفت که مطلوب نگاه جمهوری اسلامی ایران است.
اگر هم باز به دنبال فرصت سوزی بودند که ایران حجتی برای تداوم همکاری و همراهی با آنها ندارد. اقدامت بعدی ایران هم مشورعیت پیدا می کند. اما متاسفانه موتور محرکه رفتارها و اقدامات نمایندگان مجلس به مسئله انتخابات پیش رو باز می‌گردد و به هر دری می زنند که در این مدت، احیای برجام، حداقل تا قبل از برگزاری انتخابات شکل نگیرد. لذا آقایان بدون در نظر گرفتن این شرایط و اقتضائات صرفا بر مواضع خود پافشاری می کنند و خواهان افزایش تنش و تقابل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و طرف‌های برجامی هستند.
پیرو آن چه که رسما از سوی دولت و سازمان انرژی اتمی عنوان شد از ساعت ۱۲ شب گذشته (دوشنبه شب) تعهدات فراتر از پادمان، ذیل بند ششم مصوبه اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها متوقف شده است. ذیل این نکته دستورات لازم هم به تاسیسات هسته‌ای صادر شد. اما همزمان با اجرایی شدن این ماده از قانون مجلس بند دوم توافق یکشنبه هم در دستور کار سازمان انرژی اتمی قرار خواهد گرفت. حال سوال اینجاست که آیا مجلس شورای اسلامی می‌تواند بر نحوه اجرای مصوبه خود با ابزار نظارت ورود پیدا کند و مانع از اجرایی شدن توافق سازمان انرژی اتمی با آژانس شود و عملاً تمام دوربین های تاسیسات اتمی کشور مربوط به نظارت ها و دسترسی های فراپادمانی را از هم اکنون پاک کند و یا اینکه دولت می تواند همزمان با اجرایی کردن مصوبه مجلس، توافق خود با آژانس راهم پیش ببرد؟
من بر این باورم که خود نفس مصوبه مجلس موسوم به اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها به اندازه کافی دخالت مجلس در امور اجرایی دولت، به خصوص در حوزه دیپلماسی و برجام را ثابت کرده است. دیگر قرار نیست که نمایندگان دخالت بیشتری در حوزه اجرا داشته باشند و به دنبال لغو توافق و یا اجرای مصوبه خود باشند. در این صورت رسما دولت را باید به هیچ انگاشت. پس دوباره تاکید می کنم به واقع تصویب مصوبه و رفتار دیروز نمانیدگان در اعتراض به توافق با آژانس بیش از آن که رنگ و بوی تلاشی برای حفظ استقلال، عزت و کسب منافع ملی داشته باشد بیشتر ناشی از منافع حزبی، سیاسی و جریانی در آستانه انتخابات ۱۴۰۰ است.
پس شما هم معتقدید در راستای بیانیه شب گذشته دولت این مجلس است که باید تمام تبعات خروج از پروتکل الحاقی قبول کند؟
به نکته بسیار مهمی اشاره کردید. در عمل آن چه که شاهد آن بوده ایم این است که دولت حسن روحانی به عنوان مقصر تمام کاستی ها، مشکلات، چالش‌ها و بحران‌های جامعه شناخته می شود، بدون آنکه در یک تحلیل و ارزیابی دقیق، سهم دیگر نهادها و ارگان ها مشخص شود. بنابراین حتی اگر در نهایت توافق سازمان انرژی اتمی با آژانس ملغی شود و ایران پروتکل الحاقی را به طور کامل کنار بگذارد، تبعات آن در هر درجه با هر چه شدتی متوجه دولت خواهد بود. یعنی نمایندگان مجلس، دولت را مقصر شرایط خواهند دانست، حتی اگر دولت در بیانیه دیشب انگشت اتهام را به سمت مجلس نشانه رود و اعلام کند که مجلس باید تمام تبعات خروج از روتکل الحاقی را بپذیرد.
از طرف دیگر همانگونه که تاکید کرده و دوباره بر آن تاکید دارم مجلس به دنبال یک بازی سیاسی است تا از یک طرف مانع از احیای برجام در آستانه انتخابات شود و بدین صورت اعتبار سیاسی آن به جریان رقیب نرسد و هم این که با این تلاش ها تنش های دیپلماتیک و حقوقی برجامی برای دولت حسن روحانی پررنگ‌تر شود، بدون آنکه مجلس و جریان حامی آن مقصر این شرایط شناخته شود. لذا من معتقدم اتفاقات دولت باید به جدیت در برابر رفتارهای مجلس مقاومت کند.
چون اگر توافق سازمان انرژی اتمی با آژانس به دلیل فشارهای مجلس و حضور قوه قضاییه ملغی شود رافائل گروسی به عنوان مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارشی را به شورای حکام ارائه خواهد کرد که می‌تواند سبب شکل‌گیری احیای اجماع جهانی در خصوص پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران شود. در این شرایط دیگر اروپایی ها دلیلی برای فعال نکردن مکانیسم ماشه و احیای قطعنامه‌های شورای امنیت ندارند. آیا در این شرایط که جامعه با انبوهی از چالش ها و مشکلات اقتصادی و معیشتی و بهداشتی روبه رو است آیا عقل و منطق سیاسی حکم نمی‌کند که ما به دنبال کاهش تنش ها باشیم.
