شفاف باشید! درحال احرای صیانت هستید؟

رویداد۲۴اعتماد نوشت: تازه‌ترین اپیزود از سریال «اختلال در اینترنت» روز گذشته در ایران اجرا شد. اختلال و کندی جریان اینترنت در یک سال گذشته روی اعصاب کاربران راه رفته و در تازه‌ترین انواع و اقسام این اختلال‌ها، حوالی دیروز ظهر،دسترسی کاربران بسیاری از اپراتور‌های اینترنت مختل شد.

اینترنت ثابت چندین شرکت قطع یا با اختلال جدی روبه‌رو شد. شبکه موبایل نیز برای بعضی از کاربران در برخی از مناطق تهران از دسترس خارج شده و به‌رغم نمایش آنتن، امکان برقراری تماس وجود نداشت. رادار نت‌بلاکس نیز کاهش ۲۱ درصدی سطح دسترسی و اختلال در اینترنت ایرانسل و گیت‌وی شرکت ارتباطات زیرساخت را نشان می‌داد.

در سه ماه اخیر شبکه اینترنت کشور یک روز بدون اختلال نبوده و هر بار هم یک «توجیه» و «دلیل» برای این اختلال از طرف مسوولان شرکت ارتباطات زیرساخت یا وزارت ارتباطات و حتی شخص وزیر ارتباطات مطرح شده است. دیروز هم ۳ یا ۴ ساعت پس از بروز اختلال، شرکت مخابرات ایران اعلام کرد که اختلال پیش آمده ناشی از «آتش‌سوزی در یکی از حوضچه‌های ارتباطی منطقه ۸ مخابرات تهران» بوده است.

البته این برای دومین بار در چند ماه گذشته است که «آتش‌سوزی» به عنوان دلیل اختلال در اینترنت کشور عنوان شده است. پیش از این و در اسفند ۱۴۰۰، به گفته مسوولان وزارت ارتباطات آتش‌سوزی در شرکت زیرساخت دسترسی به اینترنت کشور را مختل کرد. ۵ ماه از آن رویداد گذشته و هیچ گزارش مشخصی ارایه نشده که این آتش‌سوزی از کجا شروع شده؟ چرا ایجاد شده؟ و چه کسی مسوولیت جلوگیری از وقوع چنین حادثه‌هایی را دارد و چرا به مسوولیت خود عمل نکرده است؟

همین یک هفته پیش هم اختلال اینترنت در ساعات ابتدایی روز رخ داد و این‌بار دلیل آن، «اختلال برق در شرکت ارتباطات زیرساخت (ساختمان LCT)» عنوان شد. هرچند، این ادعا سریعا از سوی شرکت توزیع برق رد شد و این شرکت اعلام کرد «هیچگونه قطعی برقی در این شرکت اتفاق نیفتاده است.» پس از آن مجددا اعلام شد فرسودگی تجهیزات، علت اصلی قطع اینترنت است. اختلالی که با عذرخواهی وزیر ارتباطات همراه شد و او وعده داده بود تا ضمن پیگیری علت حادثه، تمهیدات لازم برای جلوگیری از بروز حوادث مشابه در این مرکز و سایر مراکز اصلی ارتباطات کشور اندیشیده شود، اما یک هفته گذشت و اختلالی بزرگ‌تر روی داد!

موضوع مهم این است که فاصله زمانی این «اختلال‌ها» پس از سفر وزیر ارتباطات به روسیه کمتر شده است. اگر تا پیش از این، اختلال در اینترنت در ابعاد کوچک و زمان‌های کمتری صورت می‌گرفت و بین آن‌ها مدت زمان بیشتری فاصله بود؛ حالا در یک ماه دو یا سه بار اختلال در اینترنت رخ می‌دهد. زارع‌پور در جریان سفر خود به روسیه صراحتا اعلام کرده بود: «در شرایط تحریم لازم است از سیستم‌عامل‌ها و اپلیکیشن‌های غربی فاصله گرفت و وابستگی به محصولات آن‌ها را از بین برد.

بیشتر بخوانید: روزنامه شرق: وزیر ارتباطات، همان کاری را که با عکس خود در مسکو کرد، درباره طرح صیانت هم انجام می‌دهد

برای رسیدن به این هدف، تهران و مسکو قرار است در توسعه «نرم‌افزار استراتژیک مدیریت پایگاه داده» (DBMS) سرمایه‌گذاری کنند. نشانه‌های این «همکاری» میان ایران و روسیه برای مدیریت فضای اینترنت، فقط یک هفته پس از سفر وزیر ارتباطات به روسیه دیده شد. زمانی که موتور جست‌وجوی ساخت روسیه، «یاندکس» بعد از هفت سال رفع فیلتر شد و سرعت اینترنت خانگی در ایران به‌شدت افت کرد.

از اتفاقات عجیب دیگری که در همین یک ماه اخیر رخ داده، محدودسازی دسترسی کاربران ایرانی به موتور‌های جست‌وجوی گوگل و بینگ و فعال شدن «قفل کودک» این مرورگر‌ها برای تمام کاربران است. فناوری قفل کودک به والدین این امکان را داده تا نتایج جست‌وجو‌های فرزندان‌شان در اینترنت را رصد کرده و از نمایان شدن محتوای نامناسب برای آن‌ها در نتایج جست‌وجوهای‌شان جلوگیری کنند.

در یکی، دو هفته گذشته، بسیاری از کاربران اعلام کردند که به هنگام جست‌وجوی مطالب مورد علاقه خود متوجه شده‌اند که امکان قفل کودک برای آن‌ها به صورت «پیش‌فرض» اجرایی شده و قادر به تغییر و غیرفعال‌سازی آن‌هم نیستند، اقدامی که بعد از ماه‌ها اختلال و افت کیفیت اینترنت، موج تازه‌ای از اعتراضات و انتقادات به نحوه سانسور محتوای اینترنت برای ایرانیان را به همراه داشت. مجید نصیرایی، سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس و از موافقان طرح صیانت در واکنش به قفل شدن تنظیمات جست‌وجوی گوگل گفته است: «من هم شنیده‌ام که چنین اتفاقی افتاده است. ولی جزییاتش را فرصت نکرده‌ام پیگیری کنم که علتش چه بوده و از چه طریقی بوده است.»

البته اپراتور‌های عرضه‌کننده اینترنت می‌گویند تغییراتی که در جست‌وجو رخ داده از سمت این شرکت‌ها نبوده و از لایه‌های بالاتری صورت گرفته است. کارشناسان اینترنت نیز بر این باورند که در حال حاضر این اتفاق که از داخل کشور رخ می‌دهد حالتی دارد که گویی تمامی کاربران اینترنت کشور «کودک» هستند. اتفاقی که موجب می‌شود ترافیک زیادی به سمت یک IP خاص هجوم ببرد و به خاطر این محدودیت‌های زیاد، کیفیت سرویس اینترنت باز هم به‌طور محسوسی کاهش پیدا کند.

به نظر می‌رسد اراده‌ای جدی برای اعمال محدودیت‌های ارتباطی بر بستر اینترنت وجود دارد و گواه آن کاهش مداوم کیفیت و سرعت اینترنت است. تغییرات اعمال‌شده بر سیستم فیلترینگ در نهایت باعث شده است که دسترسی به سایت‌هایی که در خارج از کشور میزبانی می‌شوند بر بستر پروتکل HTTPS مسدود شده و مشکلاتی را برای ارایه‌دهندگان خدمات میزبانی، صاحبان سایت‌ها و کاربران ایجاد کند.

برخی فعالان حوزه مجازی و کارشناسان اینترنت معتقدند که کند شدن اینترنت، اجرای برنامه‌ای است که نزدیک به دو دهه است در ایران برنامه‌ریزی و پیاده‌سازی شده و حالا در نقطه شروع آن قرار گرفته‌ایم. هفدهم تیرماه سال جاری بود که نامه‌ای با امضای محسن خاکی مشاور وزیر کشور، خطاب به یکی از مقامات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در فضای مجازی منتشر شد که نشان می‌داد این مقام وزارت کشور از وزارت ارتباطات درخواست کرده که «اجرای طرح صیانت تسریع شود.» در بخشی از این نامه آمده بود: «به‌طور ویژه بر اساس بند ۳ ذکر شده خواهشمند است وزارت ارتباطات ضمن توجیه اپراتور‌ها و شرکت‌های‌دهنده خدمات اینترنتی (ISP) با هدف به‌روزرسانی DNS Server‌های VPN‌ها و انواع فیلترشکن‌ها Proxy)، راه‌های دور زدن فیلترینگ قانونی را بیش از پیش مسدود ساخته و نسبت به جلوگیری از تضعیف فیلترینگ قانونی اقدام نمایند.»

البته انتقادات به کندی اینترنت و حتی قطع شدن آن یک مدعی همیشه مخالف هم دارد. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات که روی کاغذ، باید «مدافع» دسترسی آزادانه به اطلاعات باشد. در یکی، دو ماه گذشته، وزارت ارتباطات درباره شرایط اینترنت کشور یا سکوت کرده یا هر زمان که صحبتی شده از وضعیت «گل و بلبل» داد سخن داده شده است. به این اظهارات وزیر ارتباطات توجه کنید: «کسی که برنامه دارد تا فیبرنوری را در خانه مردم ببرد، هیچ‌وقت به دنبال این نیست که سرعت اینترنت را کم کند. سال گذشته فرکانس ۲۳۰۰ را به اپراتور‌های همراه واگذار کردیم. طبق گزارشی که از سرعت اپراتور‌های همراه منتشر شد، مشخص است که اپراتوری که تجهیزات را وارد و نصب کرده، در سه ماه اخیر توانسته سرعت بیشتری را در اختیار کاربرانش قرار دهد.»

واقعا حق با چه کسی است؟ مجموعه وزارت ارتباطات که پاسخگوی اختلال در اینترنت نیستند و فقط با اطلاعیه‌های رسمی با مردم حرف می‌زنند و کندی اینترنت را به گردن آتش‌سوزی و قطع برق می‌اندازند یا کاربرانی که هر روز از کند شدن اینترنت گلایه دارند و صدای‌شان هم به جایی نمی‌رسد؟ آیا بهتر نیست اگر طرح ضد اینترنتی مجلس موسوم به صیانت در حال اجرا توسط وزارت ارتباطات است این موضوع به صراحت با مردم در میان گذاشته شود و پایانی باشد بر توجیهات و دلایل عجیب و غریب؟

اختلال‌های اخیر در شبکه اینترنت با واکنش توأم با نگرانی بسیاری از کاربران در شبکه‌های اجتماعی همراه شده است. آن‌ها معتقدند که با اجرای این طرح دسترسی آن‌ها به شبکه آزاد جهانی محدود خواهد شد. در مقابل، دولت تأکید دارد که هدف اصلی از اجرای این طرح «صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی» است. کیوان نقره‌کار، کارشناس فناوری اطلاعات و ارتباطات، با انتقاد از اطلاع‌رسانی غیرشفاف درباره این مسئله به گفت که در این فضا هر احتمالی می‌تواند درست باشد.