بنیادگرا‌های مذهبی در انقلاب جریان‌ساز نبودند/ از پیچ ترامپ عبور می‌کنیم
رویداد۲۴ حمیدرضا جلایی پور عصر یکشنبه در نشست اینترنتی اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا با موضوع «انقلاب اسلامی در آستانه چهل سالگی» به بررسی دستاورد‌ها و پیامد‌های وقوع انقلاب اسلامی پرداخت.
وی در مقدمه سخنان خود به بررسی اجمالی رویکرد‌های بررسی انقلاب ایران پرداخت و گفت: برای بررسی چهل سالگی انقلاب می‌توان از سه زاویه به ماجرا نگریست اول که به این سوال پاسخ دهیم، چرا سال ۵۷ انقلاب شد؟ یا به عبارتی دیگر چرا مثلا سال ۴۲ نشد؟ من از این منظر وارد نخواهم شد.
«معمولا کسانی که به این سوال پاسخ می‌دهند دلایلی مانند انسداد سیاسی، توسعه نامتوازن، ظهور ایدئولوژی‌های انقلابی به همراه شرایطی که بسیاری از آنها چندان قابل پیش‌بینی هم نیستند، را به عنوان عوامل ظهور انقلاب بر می‌شمارند، اما بازهم با اطمینان نمی‌شود از پیروزی انقلاب در کنار با وجود همه این شرایط حرف زد.»
این استاد دانشگاه افزود: رویکرد دوم در پاسخ به این سوال این است که چگونه در جامعه هسته‌های اولیه انقلاب قوام می‌گیرد؟ نطفه انقلاب اسلامی از چه زمانی شکل گرفته است و تا ۲۲ بهمن ۵۷ منجر به سقوط رژیم شاه شد؟ که پاسخ به این سوال هم هدف بحث من نیست. اما رویکرد سوم که مد نظرم پاسخ به این سوال است که متعاقب انقلاب چه اتفاقاتی رخ می‌دهد؟
وی گفت: جک گلدستون جزو معدود افرادی است بر پیامد‌های انقلاب مطالعه و به انقلاب اسلامی ایران هم توجه داشته است. اگر از این منظر وارد شویم، در جامعه شناسی دو نگاه وجود دارد؛ یکی پیامد‌های کوتاه مدت و دیگری پیامد بلند مدت پس از وقوع انقلاب است.
جلایی پور سپس به تبیین پیامد‌های وقوع انقلاب پرداخت و گفت: همه انقلاب‌ها پرهزینه‌اند، انقلاب اسلامی هم از این قاعده مستثنی نیست. با وقوع انقلاب، سه اتفاق می‌افتد، اول نیرو‌های انقلابی بر سر نوع رژیمی تاسیسی دچار اختلاف می‌شوند، در تجربه انقلاب ایران برخی گفتند، جمهوری خلق، جمهوری اسلامی و؛ و این اختلافات تا حدی بالا گرفت که منجر به جنگ مسلحانه شد.
پیامد دوم که به فاصله کوتاهی پس از انقلاب‌ها رخ می‌دهد مساله جنگ خارجی است. همسایه‌های کشور انقلابی تصور می‌کنند ارتش کشور فشل شده و آمادگی دفاع ندارد. صدام هم در همین خیال بود.»
وی در ادامه افزود: پیامد سوم که ما هم آن را تجربه کردیم، بزرگ شدن دولت است. با پیروزی انقلاب، انقلابیون به مردم وعده می‌دهند و برای اجرایی شدن وعده هایشان نهادسازی می‌کنند. این باعث بزرگ شدن بدنه دولت می‌شود؛ به همین خاطر دولت‌های بعد از انقلاب عمدتا حجیم هستند.
جلایی پور سپس به تبیین پیامد‌های بلند مدت انقلاب پرداخت و گفت: الان که در ۴۰ سالگی انقلاب هستیم اجازه دهید بگویم، من انقلاب ایران را مثبت ارزیابی می‌کنم.
این استاد دانشگاه، اصلاحات را فرآیندی بلند مدت دانست و گفت: در قرن ۲۰ در برابر رویکرد انقلابی که هزینه‌هایی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی زیادی به دنبال خود داشت، نگاه اصلاحی درست شد. این رویکرد مزایایی نسبت به روش انقلابی داشت. در رویکرد اصلاحی کشور با جنگ داخلی و خارجی روبرو نمی‌شود و بدنه دولت هم بزرگ نمی‌شود. ایران از سال ۱۳۷۶ این اتفاق را تجربه کرد و به جای انقلاب دائمی به سمت اصلاح دائمی رفت.
وی ادامه داد: برخی جامعه شناسان معتقدند جامعه مدرن دائما به اصلاحات نیاز دارد. اینجا رویکرد تغییر اصلاحی در برابر رویکرد تغییر انقلابی است. درست است که رویکرد اصلاحی بهتر از انقلابی است. اما بعضا حکومت‌ها تن به اصلاح نمی‌دهند در خود ایران حکومت تن به اصلاحات مصدق نداد و علیه او کودتا کرد.
وی سپس به تشریح برخی ویژگی‌های انقلاب ایران پرداخت و گفت: انقلاب اسلامی به رهبری امام، واقعا مردمی و آرام بود. در حالی که دو دهه قبل از انقلاب گروه‌های چریکی با شاه برخوردی قهرآمیز داشتند، اما امام اجازه نداد مردم با ارتش درگیر شوند. در ایران برخی نیرو‌ها مثل مجاهدین خشونت را قبل از انقلاب شروع کرده بودند. این نیرو‌ها بعد از انقلاب همه اسلحه‌هایشان را نگهداشته بودند و لذا بعد از انقلاب، تبدیل به گروه‌های مسلح انقلابی شدند «اما امام در عین حال که درگیری ناآرامی‌های داخلی و جنگ با عراق بود تلاش کرد تا نظام سیاسی را مستقر کند، خیلی زود نظام سیاسی را تشکیل داد و شورای انقلاب تعطیل شد و در نتیجه این تدبیر نظام و دولت تاسیس شد. کاری که در افغانستان هنوز آنطور که باید اتفاق نیافتاده است.»
این استاد دانشگاه به طولانی بودن استقرار یک نظام دمکراتیک اشاره کرد و گفت: مردم چهل سال است هر دو سال یکبار در انتخابات شرکت می‌کنند. برخی تصور می‌کنند، دمکراسی و آزادی ناگهانی نازل می‌شود. اما تجارب دیگر کشور‌ها نشان می‌دهد فرآیند دمکراتیک شدن، زمان بر است.
وی سپس به برخی دستاورد‌های سیاسی چهل سالگی انقلاب اشاره کرد و گفت: اولا رژیم موروثی و شاهنشاهی از بین رفته است و این دستاورد مهمی است. الان برانداز‌ها می‌خواهند نظام موروثی را به کشور بازگردانند. جریان برانداز همه را تخطئه می‌کند و می‌خواهند با گروهی لمپن رژیم کنونی ایران را تغییر دهد شما این گروه را با نیرو‌های انقلابی خواهان سقوط نظام شاهنشاهی مقایسه کنید که همگی از سرآمدان فکری جامعه خود بودند.
جلایی‌پور در ادامه گفت: یک نکته دیگر در انقلاب اسلامی که مورد بی مهری قرار گرفته این است که ایران، قطعا صد سال است در معرض نوسازی است، دوسوم جمعیت کشور شهری شده است و صنعت وارد ایران شده است و به بیانی دیگر مولفه‌های جهان جدید وارد کشور شده است. یعنی همه دولت‌ها در جهت نوسازی اقتصادی ایران گام برداشته‌اند. «این درحالیست که تمامی کشور‌های اسلامی برای قرارگیری در مسیر نوسازی با مقاومت نیرو‌های بنیادگرا روبرو شده‌اند. در همین رابطه کافی است ایران را با مصر مقایسه کنید؛ در مصر بنیادگرایی همچنان زبانه می‌کشد با اینکه سال‌ها سکولار‌ها بر عرصه سیاسی این کشور حاکم بوده‌اند.»
وی سپس انقلاب اسلامی را کار آزادیخواهان اسلامی، چپ و ملی دانست و اضافه کرد: اتفاقا در انقلاب ما، تندرو‌ها کمرنگ بودند و بنیادگرا‌های مذهبی جریان‌ساز نبودند. به یک معنایی بنیادگرایی در ایران، پایگاه اجتماعی ندارد، بلکه بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد.
این استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران سپس به تشریح برخی دستاورد‌های انقلاب پرداخت و گفت: اکنون ما در آموزش و بهداشت و درمان و زیرساخت‌های ارتباطی، آنطور که شاخص‌ها نشان می‌دهند جزو کشور‌های بالا هستیم. مشارکت سیاسی در ایران رو به فزونی است و این امام خمینی بود که توانست.
