توافقنامه چابهار؛ «بهار» ارتباط کشورهای منطقه
برخی کارشناسان در منطقه بر این بارند که هند قصد دارد از طریق بندر چابهار کریدور اقتصادی مشترک پاکستان و چین را تحت تاثیر قرار داده و از اهمیت آن بکاهد. هند و چین بعنوان دو رقیب مهم اقتصادی در قاره آسیاه با همدیگر رقابتی تنگاتنگ داشته و از طرفی پاکستان نیز از متحدان منطقه ای چین بشمار می رود. اما نکته مهم و اساسی در روابط ما با کشورهای همسایه بویژه پاکستان اینست که پاکستان از زمان پیروزی انقلاب اسلامی با ایران روابطی خوب و دوستانه داشته است و پروژه خط لوله صلح ایران و پاکستان اهمیت این روابط دوستانه را دو چندان کرده است.
با توجه به اینکه قدرتهای جهانی با وضع کردن تحریمهای اقتصادی ظالمانه بر علیه کشورمان قصد ضربه زدن به ایران اسلامی را داشتند اما کشور هندوستان از جمله کشورهایی بود که در زمان وضع این تحریمهای ظالمانه روابط تجاری و اقتصادی خود را با ایران ادامه داده با خرید نفت ایران به نوعی به اعمال فشار قدرتهای جهانی بر علیه کشورمان جواب رد داد.
خانم «سوشما سوراج» وزیر امور خارجه هند در سفر ماه پیش خود به تهران مقدمات نهایی شدن توافقنامه سه جانبه چابهار را با مقامات دولت جمهوری اسلامی نهایی کرد و با سفر نخست وزیر هند و رئیس جمهور افغانستان به ایران این توافقنامه به امضای طرفین رسید.
از طرفی دولت هند متعهد شده است بزودی بدهی نفتی خود به ایران را که در حدود ۷ میلیارد دلار است را تسویه کند. چندی پیش دولت هند اعلام کرده بود که ۸۰۰ میلیون دلار از این بدهی نفتی را از طریق بانکی در ترکیه به ایران پرداخت کرده است و در تلاش است که بدهی نفتی خود را هر چه زودتر تسویه کند. هند در روابط و مناسبات تجاری و اقتصادی خود با ایران جدی بود و همیت جدیدت است که منجر به اعتماد دوجانبه می شود.
نگاه هندوستان به روابط تجاری اش با ایران نگاهی مثبت و رو به جلو است. هند از طریق بندر چابهار می تواند تولیدات و مصنوعات خود را به کشورهای آسیای میانه منتقل کند و بندر چابهار در ترانزیت کالاهای هندی به کشورهای آسیای میانه نقش اساسی دارد. بندر چابهار با بندر «گوادر» در ایالت بلوچستان فاصله ای تقریباً ۷۴ کیلومتری دارد که این خود می تواند در وصل شدن این دو بندر تجاری حائز اهمیت باشد.
پس از آنکه «شی جین پینگ» رئیس جمهور چین در سال ۲۰۱۰ به اسلام آباد سفر کرد،طرح پروژه کریدور اقتصادی چین و پاکستان رقم خورد و شی جین پینگ برای این پروژه استراتژیک و منطقه ای که شهر کاشغر در چین را به بندر «گوادر» در پاکستان متصل می کند با بودجه ای به ارزش ۶۴ میلیارد دلاری در نظر گرفت. هدف و غایت چین از این طرح بزرگ منطقه ای در حقیقت دسترسی به بازار کشورهای آسیای میانه و در نهایت ترانزیت کالا از طریق پاکستان به آسیای میانه است.
کریدور اقتصادی چین به بندر گوادر از منطقه کشمیر در پاکستان عبور می کند و در نهایت به ایالت محروم بلوچستان و بندر گوادر در پاکستان می رسد. پکن برای طرح توسعه بندر گوادر با اسلام آباد به توافق رسیده است و مقامات پاکستانی ۹۲۳ هکتار زمین در حومه بندر گوادر را به مدت ۴۳ سال در اختیار چین قرار داده است. فاصله تقریبی بندر گوادر تا بندر کراچی ۷۴ کیلومتر است. این کریدوری اقتصادی چون از منطقه کشمیر در پاکستان گذشته و در نهایت به گوادر و شاید زمانی به بندر چابهار منتهی شود باعث نگرانی مقامات و دولت هند شده است.
با توجه به سخنان حسن روحانی ریاست جمهوری اسلامی ایران که پس از امضای توافقنامه چابهار اعلام کردند؛ توافقنامه چابهار بر علیه کشور یا کشورهای منطقه نیست و راه برای عضویت دیگر کشورها در این پروژه مهم اقتصادی باز است، می توان به این موضوع مهم پی برد که ایران قصد ندارد با این توافقنامه چابهار راه چین و پاکستان را در کریدور مشترک اقتصادی سد کند. تا جایی که «نواز شریف» نخست وزیر پاکستان نیز اعلام کرده بود ایران می تواند در کریدور اقتصادی چین و پاکستان مشارکت داشته باشد.
نقطه اتصال کریدور اقتصادی چین و پاکستان و نیز توافقنامه چابهار وصل شدن بندرهای چابهار و گوادر بهم دیگر است که می تواند چابهار را به بندری مهم در ترانزیت کالاهای کشورهای منطقه به کشورهای آسیای میانه تبدیل کند. چابهار در تنگه هرمز واقع شده است و با ترانزیتی شدن این بندر اقتصاد کشورهای منطقه می تواند تحولی چشمگیر بخود گرفته راه را برای بهبود وضع معیشتی مردمان این منطقه هموار سازد.
چابهار به گفته رئیس جمهور کشورمان «بهار» نزدیکی در روابط تجاری، اقتصادی و فرهنگی کشورهای منطقه است و سوم خرداد که در تاریخ مردم ایران زمین از آن به روز فتح و پیروزی بر دشمن و روز آزادی خرمشهر است می تواند بنام روز چابهار نیز نامگذاری شود.
پیامی که حسن روحانی در سخنان خود به کشورهای همسایه انتقال داد اینست که ایران قصد این را نداشته و نخواهد داشت که با توافقنامه چابهار در راه دیگر کشورها ممانعتی بوجود آورد و موقعیت اقتصادی آنها را با خطر مواجه سازد. در حقیقت چابهار جاده ابریشم دریایی است که هند مبلغی ۵۰۰ میلیون دلاری را برای ساخت و توسعه آن اختصاص داده است.
در این راستا، هم از سوی ایران و هم از سوی هند سرمایه‌گذاری های چشمگیری صورت گرفته و تهران راه ترانزیتی میان چابهار و زاهدان را راه‌اندازی کرده است. دهلی نیز با سرمایه‌گذاری ۱۰۰ میلیون دلاری بزرگراه ۲۲۰ کیلومتری زرنج – دل آرام را به پایان رساند و این بزرگراه ایران را به افغانستان وصل می‌کند. به نوعی می توان از بندر چابهار به عنوان حلقه اتصال خط ابریشم دریایی و خشکی نام برد که از سویی هند و از سویی دیگر چین را به کشورهای آسیای میانه وصل می نماید.
پس از به امضا رسیدن این توافقنامه «ناشاد سایی بیسوال» معاون آسیای جنوبی وزیر خارجه آمریکا در گفتگو با رسانه ها اعلام کرده بود توافقنامه سه جانبه ایران، هند و افغانستان که به امضای طرفین رسیده است ناقض تحریمهای بین المللی وضع شده علیه ایران است. این توافقنامه باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد. مجلس سنای آمریکا نیز اعلام کرده است؛ هند را از چگونگی تحریم های وضع شده علیه ایران آگاه کرده است و چگونگی توافقنامه چابهار را تحت نظر خواهد داشت.
با وجود اجرایی شدن برجام و برداشته شدن تحریمهای بین المللی بر علیه ایران دولت آمریکا در انجام دادن تعهدات منطقه ای خود با ایران درست عمل نکرده و بر سر راه توافقنامه های ایران با کشورهای منطقه سنگ اندازی می کند. پاکستان که در زمان اعمال تجریمهای بین المللی سطح مبادلات تجاری خود با ایران را تا حد زیادی پایین آورده بود با رفع تحریمهای بر علیه ایران دوباره مناسبات تجاری و بانکی خود با تهران را از سر گرفت.
موانعی در این میان وجود دارد که باعث عدم اجرایی شدن پروژه خط لوله صلح شده است و در این میان بنظر می رسد پاکستان با نگرانی هایی در ارتباط با ایران روبروست. بدون شک مانع اصلی در این بین آمریکاست که هرزگاهی با مانع تراشی بر سر راه افزایش مناسبات تجاری و اقتصادی ایران با کشورهای منطقه نقش مداخله جویانه، نفاق و دورویی خود را آشکار می سازد. اما هند و افغانستان با اطمینان کامل و با تعهد و با تمام توان پا به عرصه توسعه بندر چابهار نهاده اند و این بندر می تواند به خط ارتباطی و ترانزیتی در منطقه تبدیل شود.
