تماس ترامپ با ماکرون و جانسون درباه ایران/ راهکار فرانسه در بوته فراموشی

رویداد۲۴ دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، بامداد شنبه با بوریس جانسون، نخست‌وزیر جدید انگلیس، و ایمانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، درباره ایران، خصوصا تحولات تنگه هرمز، تلفنی گفتگو کرد. جزئیات زیادی درباره این تماس‌ها اعلام نشده، اما بیانیه دولت انگلیس در این خصوص، نشان می‌دهد که آمریکا در صدد جلب همکاری اروپایی‌ها در موضوع ایران است.

این تماس‌ها در شرایطی انجام شد که تنش‌ها در خلیج فارس بین ایران و بریتانیا به دلیل توقیف چند نفتکش در تنگه‌های هرمز و جبل الطارق تشدید شده و اروپایی‌ها در حال بررسی ایده تاسیس ائتلاف نظامی دریایی در خلیج فارس هستند.

کاخ الیزه فرانسه، گفته است موضوع ایران، برگزاری نشست سران گروه هفت و نیز مالیات بستن بر شرکت‌های خدمات دیجیتال از محور‌های گفتگو‌های رهبران فرانسه و آمریکا بود. در مقابل، جود دیری، معاون سخنگوی کاخ سفید، در بیانیه‌ای اعلام کرده رهبران دو کشور «تعدادی از موضوعات، از جمله تهدید مستمر ایران برای ترافیک کشتیرانی تجاری در تنگه هرمز» را مورد بررسی قرار دادند. به نظر می‌رسد اولویت تماس تلفنی ماکرون و ترامپ، موضوع ایران نبوده، بلکه چالش مالیات بستن بر شرکت‌های خدمات دیجیتال در اولویت بوده است. اخیرا فرانسه اعلام کرده است که قصد دارد از شرکت‌های چند ملیتی مانند گوگل مالیات بگیرد. ترامپ در توئیتی، ضمن مخالفت با این کار، گفته است به این «حماقت ماکرون» جواب خواهد داد. ظاهرا ماکرون برای رفع این سوء تفاهم با ترامپ صحبت کرده، ولی ترامپ در حاشیه مکالمه موضوع ایران را مطرح کرده است.

اما تماس ترامپ و جانسون اینگونه نبود. دو طرف به یک اندازه به مسئله تنگه هرمز و تنش‌ها با ایران اهمیت دادند. سخنگوی دولت انگلیس با صدور بیانیه‌ای گفت: «نخست‌وزیر (بوریس جانسون) و رئیس‌جمهور (ترامپ) تنش‌های فعلی با ایران و ضرورت کار با یکدیگر و با شرکا جهت حل‌وفصل رفتار بی‌ثبات‌کننده‌شان در خلیج (فارس) را نیز بررسی کردند.»

جانسون در حالی به نخست‌وزیری بریتانیا رسید که تنش‌ها میان تهران و لندن بر سر نفتکش‌ها بالا گرفته است. حدود یک ماه پیش، مقامات تنگه جبل الطارق، که بخشی از بریتانیا به شمار می‌رود، نفتکش حامل نفت ایران، گریس ۱، را به اتهام نقض تحریم‌های نفتی اتحادیه اروپا علیه سوریه در حین عبور از تنگه جبل الطارق توقیف کردند. این نفتکش هنوز در بازداشت به سر می‌برد. ایران نیز، کمی بیش از یک هفته پیش، نفتکش انگلیسی، استینا ایمپرو، را به هنگام عبور از تنگه هرمز توقیف کرد. این نفتکش هم هنوز در توقیف است.

آمریکایی‌ها، بحران نفتکش‌ها و نیز تغییر رهبری در بریتانیا را فرصتی برای جذب این کشور به سمت خود می‌بینند. اندکی پس از تشکیل کابینه جدید انگلیس، تماس مقامات آمریکا با این کابینه شروع شد. پنج‌شنبه گذشته، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، با دومینیک راب، که به تازگی از سوی جانسون به وزارت خارجه منصوب شده است، درباره ایران تلفنی گفتگو کرد.

بوریس جانسون؛ از تماشای فیلم‌های ایرانی تا پیوستن به "تیم ب"

دولت آمریکا از چند ماه پیش که چند نفتکش در دریای عمان مورد حمله قرار گرفتند، در پی تاسیس یک ائتلاف بین المللی برای محافظت از کشتیرانی تجاری در مسیر‌های مهم انتقال انرژی در خاورمیانه است و از دولت ترزا می، نخست وزیر سابق انگلیس، نیز درخواست کرده بود که به این ائتلاف بپیوندد. اما انگلیس با این درخواست مخالفت کرد. اکنون آمریکا این درخواست را دوباره مطرح کرده است. اگر چه دولت ترامپ از نخست‌وزیری جانسون قویا حمایت می‌کند، ولی هنوز معلوم نیست که آیا جانسون با آمریکایی‌ها همراهی می‌کند یا خیر. برخی ناظران معتقدند که او تا حدودی با آمریکا همراهی خواهد کرد، ولی همچنان به برخی ضوابط کلی سیاست خارجی انگلیس پایبند خواهد بود.

در مورد مواضع شخص جانسون درباره ایران نیز گزارش‌هایی منتشر شده که نشان می‌دهد او ممکن است در قبال ایران سیاست‌های ملایمی اتخاذ کند. روزنامه الاخبار لبنان، به دو سند محرمانه دیپلماتیک سعودی و اردنی دست یافته است که مواضع جانسون در برابر ایران پیش از رسیدن به نخست‌وزیری را نشان می‌دهد. این دو سند به سال ۲۰۱۶ بازمی‌گردند و شامل ارزیابی عادل الجبیر، وزیر خارجه وقت عربستان، درباره دیدگاه‌های جانسون در خصوص ایران است. ماجرا از این قرار است که در سال ۲۰۱۶ وزرای خارجه شورای همکاری خلیج فارس، با جانسون در محل اقامت نماینده بریتانیا در سازمان ملل در نیویورک دیدار و درباره ایران گفتگو می‌کنند. در گزارش «فوق محرمانه‌ای» که الجبیر از این دیدار به محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، ارسال می‌کند، از مواضع جانسون درمورد ایران یک تصویر «سلبی» ارائه می‌شود. طبق این گزارش، جانسون، ایران را مشکل اصلی خاورمیانه نمی‌داند و به دلیل مشاهده فیلم‌های ایرانی، به مردم ایران علاقمند است. الجبیر در نهایت، جانسون را به طور غیرمستقیم «ناآگاه» از اوضاع خلیج فارس معرفی می‌کند.

مکاتبات دیپلماتیک «فوق محرمانه» سعودی می‌گوید جانسون قبل از نخست‌وزیری دیدگاه‌های ملایمی درباره ایران داشت. اما الآن نگرانی‌هایی درباره پیوستن نخست‌وزیر جدید به «تیم ب» وجود دارد.

شاید به دلیل همین ناآگاهی ادعایی است که آمریکایی‌ها تلاش می‌کنند دیدگاه‌ها جانسون در مورد ایران را به نحوی که با سیاست خارجی ترامپ همسو باشد، شکل دهند. در حال حاضر یکی از اهداف مهم آمریکا، شریک کردن اروپایی‌ها در ائتلاف نظامی جدید خود در خلیج فارس است. انگلیسی‌ها گفته‌اند اروپا طرحی برای تاسیس ائتلافی مشابه، اما جداگانه بررسی می‌کند. چون اروپایی‌ها نمی‌خواهند حضور نظامی‌شان در خلیج فارس، بخشی از سیاست کارزار فشار حداکثری کاخ سفید علیه ایران دیده شود.

با این حال، هنوز این نگرانی وجود دارد که اروپایی‌ها در مسئله تاسیس ائتلاف دریایی در خلیج فارس به آمریکا بپیوندند. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، اخیرا به انگلیس درباره پیوستن به «تیم ب» هشدار داده است. وی در این رابطه گفت: «برای انگلستان بسیار بهتر است که در پیاده‌سازی پروژه تیم ب شرکت نکند. تیم ب زمین بازی را در ایالات متحده آمریکا از دست داده است و حالا نیات خود را از طریق انگلستان پیاده می‌کند. من فکر می‌کنم این‌ها سیاست یکسانی است که در ایالات متحده شکست خورده و در انگلستان نیز شکست خواهد خورد.»

«تیم ب» اصطلاحی است که ظریف برای اشاره به بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا، محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی، و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، از آن استفاده می‌کند. از دیدگاه ظریف، این تیم ترامپ را به حمله نظامی به ایران و تشدید فشار‌های اقتصادی بر آن تحریک می‌کند.

راهکار فرانسه در بوته فراموشی

اینکه نهایتا جانسون هم به این تیم ملحق می‌شود یا خیر، هنوز معلوم نیست. ولی نشانه‌هایی از احتمال همگرایی انگلیس و آمریکا در مسئله ایران هویدا شده است. به عنوان نمونه، با وجود گذشت بیش از یک هفته از توقیف نفتکش انگلیسی توسط ایران و نیز آمادگی احتمالی ایران برای تبادل نفتکش‌ها، بریتانیا هیچ علامتی برای حل مشکل از طریق تبادل نشان نداده است. در مقابل، به ترامپ نزدیک‌تر شده و از ضرورت تاسیس ائتلاف نظامی اروپایی در خلیج فارس سخن می‌گوید.

ماکرون راهکار جدیدی برای تنش‌زدایی میان ایران و آمریکا پیشنهاد کرده است؛ اما برجسته شدن ماجرای نفتکش‌ها، راهکار ماکرون را به حاشیه راند.

نکته قابل قابل توجه آنکه، تنش‌ها پیرامون نفتکش‌ها و تغییر رهبری در انگلیس به حدی برجسته شده است، که تلاش‌های بی‌سروصدای پاریس برای حل‌وفصل تنش‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران میان تهران و واشنگتن به حاشیه رفته است. در پی اجرای گام دوم کاهش تعهدات هسته‌‎ای ایران، فرانسوی‌ها راهکاری پیشنهاد کردند که می‌توان آن را «توقف در برابر توقف» نامید. به عبارت دیگر، فرانسوی‌ها پیشنهاد می‌کنند که در ازای توقف کاهش تعهدات از سوی ایران، آمریکا هم برخی تحریم‌ها را رفع کند. این راهکار از سوی ایران و آمریکا رد نشده، اما در عین حال به جایی هم نرسیده است.

بعد از ماجرای ادامه‌دار «ابزار حمایت از تبادلات خارجی» (اینستکس) که قرار بود به دور زدن تحریم‌های آمریکا کمک کند، ولی ناکام ماند، راهکار دیپلماتیک فرانسه روزنه تازه‌ای برای نجات توافق هسته‌ای باز کرد. اما ظاهرا اوج‌گیری تنش‌ها در تنگه هرمز و تغییر دولت بریتانیا، نه فقط راهکار فرانسه، بلکه کل تلاش‌های دیپلماتیک اروپا برای نجات برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را به بوته فراموشی سپرد.