از تبادل زندانیان تا درمان کرونا/ سال سخت ظریف به پایان نرسیده
سال ۱۳۹۸ وزارت خارجه کشورمان چه مسائلی را دنبال کرده و به نتیجه رساند؟
رویداد۲۴ سال ۱۳۹۸ برای وزارت خارجه ایران سال پرکاری بود و تا اخرین روز‌های سال هم وضعیت بر همین منوال باقی ماند. پیروزی در داگاه لاهه، تبادل زندانیان، طرح صلح هرمز و امادگی برای گفتگو‌های منطقه‌ای از پرونده‌هایی است که وزارت خارجه در سال ۱۳۹۸ آن‌ها را دنبال کرده است. بیشتر پرونده‌ها در سایه تحریم‌ها علیه ایران و ویروس کرونا، شکل گرفته است.
به برخی از مهم‌ترین اقدامات وزارت خارجه کشورمان در سالی که گذشت نگاهی انداخته ایم:
تبادل زندانیان
چهارم اردیبهشت ماه سال گذشته محمد جواد ظریف در نشست انجمن «جامعه آسیا» موضوع تبادل زندانیان را مطرح کرده بود. او اعلام کرد که ایران شش ماه قبل از این تاریخ پیشنهاد تبادل را مطرح کرده، اما از جانب طرف آمریکایی پاسخی دریافت نکرده است. او در این نشست گفت که بار دیگر موضوع را مطرح می‌کند و اختیار چنین مبادله‌ای را هم دارد. در آن زمان امریکا از ایران خواست که با آزادی همه زندانیان آمریکایی در ایران از خود حسن نیت نشان دهد. در مقابل سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان هم از امریکاخواست که همه زندانیان ایرانی حاضر در ایالات متحده که به اتهام غیرقانونی نقض تحریم‌ها بازداشت شده اند، آزاد کند.
همچنین وزیر خارجه کشورمان در ماه سپتامبر سال گذشته زمانی که برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک سفر کرده بود برای آزادی ژیائو وانگ در برابر مسعود سلیمانی، اعلام آمادگی کرده بود.
این موضوع در ظاهر تا آذرماه ۱۳۹۸ مسکوت ماند. در میانه ماه آذر، اما خبر رسید که یک زندانی ایرانی در امریکا با یک زندانی امریکایی در ایران مبادله شده است. بر اساس این خبر مسعود سلیمانی استاد دانشگاه در امریکا با ژیائو وانگ که به اتهام جاسوسی از سا ۲۰۱۶ در کشورمان زندانی بود، مبادله شد. مسعود سلیمانی، رئیس انجمن هماتولوژی ایران و پژوهشگر سلول‌های بنیادی هم به اتهام نقض تحریم‌های آمریکا علیه ایران، به مدت یک سال در ایالات متحده در زندان به سر می‌برد.
برخی از ناظران در این زمان معتقد بودند که این اتفاق می‌تواند زمینه ساز گفتگو‌های بعدی میان دو کشور باشد. اما برخلاف اینگونه از پیشگویی ها، تبادل زندانیان در همان حد باقی ماند و زمینه ساز اتفاقات بعدی نشد.
رفت آمد میانجیگران
گام‌های تعهدی ایران درباره برجام تنش را میان ایران و ایالات متحده بیشتر کرد. پس از به صفر رسیدن فروش نفت از سوی واشنگتن، در سال ۹۸ رفت آمد میانجیگران به ایران شدت گرفت، از نخست وزیر ژاپن تا رئیس جمهور فرانسه امانوئل مکرون و وزرای خارجه تروئیکای اروپا (فرانسه، آلمان و انگلیس) این در حالی بود که روسای جمهور کشور‌های منطقه غرب و شرق آسیا نیز به ایران آمدند و ظریف پذیرای همتایان خود برای کاهش تنش میان ایران و آمریکا بود. این میانجیگری‌ها سبب شد که مکرون خود یک تنه اروپاییان را بسیج کند که ترامپ را قانع کنند و تحریم‌ها برداشته شود تا اینکه ایران هم بر سر برجام بماند و از تعهدات خود غافل نشود.
ظریف به محل مذاکره جی ۷ رفت
بر همین اساس سوم شهریور ماه سید عباس موسوی در گفتگو با صدا و سیما در خصوص سفر ظریف به شهر محل برگزاری نشست گروه ۷ تصریح کرد: آقای ظریف در راستای اجرای تعهدات برجامی اروپا و اعضای ۱+۴ و همچنین ابتکاری که بین روسای جمهور ایران و فرانسه در جریان است ساعاتی پیش به دعوت وزیر خارجه فرانسه به شهر بیاریتز محل برگزاری اجلاس جی ۷ رفت تا جزئیات این طرح مجدد بررسی شود.
در این سفر تصور افکار عمومی و رسانه‌های خبر دنیا این بود که ظریف در فرانسه با ترامپ یا همتای امریکایی خود دیدار می‌کند که این اتفاق نیفتاد و ظریف در نشست جی هفت تنها با رهبران سه کشور تروئیکای اروپا (مکرون، مرکل و جانسون به همراه فدریکا موگرینی) در یک جلسه دیدار و گفتگو کرد ضمن اینکه قبل از آن با مکرون و لودریان وزیر خارجه فرانسه دیدار کرده بود.
در میان این اتفاق‌ها و آمد و رفت‌های میانجی گران، وزارت خارجه درگیر اتهامات از جمله آتش زدن نفتکش‌ها در دریای عمان نیز بود. همچنین توقیف نفتکش‌ها از سوی امریکا و انگلیس و توقیف نفتکش انگلیس از سوی ایران یکی از پرونده مهم حل و فصل وزارت خارجه به حساب می‌آید.
مذاکره با طالبان
در شهریور ماه سال ۱۳۹۸ خبر گفتگو میان مقامات کشورمان با گروه طالبان منتشر شد. هیاتی از این گروه به تهران آمده بود تا در خصوص مسائل منطقه‌ای و امنیتی گفتگو کند. پیش از این هم در تابستان سال گذشته، برخی رسانه‌ها خبری از سفر هیات طالبان به ایران داده بودند، اما این سفر از سوی کشورمان تائید نشد. با این حال با توجه به اختلافات طالبان و ایران در دهه نود میلادی، این گفتگو‌ها نشان از فصل جدید در منطقه داشت. با این حال اتفاقاتی که بعد از این گفتگو‌ها در افغانستان افتاد، متفاوت بود و این گروه بلاخره به جای اینکه با دولت افغانستان و کشور‌های منطقه در خصوص صلح و امنیت گفتگو کند، با مقامات امریکایی به پای میز مذاکره رفت. با ایحال به اعتقاد کارشناسان صلح در افغانستان بدون شرکت کشور‌های اطراف و دولت افغانستان امکان پذیر نیست و روندی که طالبان در پیش گرفته نمی‌تواند به آینده خوبی بیانجامد.
نامه به کشور‌های منطقه
طرح صلح هرمز با آغاز پاییز از سوی ایران مطرح شد. محمدجواد ظریف و حسن روحانی که در روز اول مهرماه، در سفری که به نیویورک برای شرکت در نشست سالیانه مجمع عمومی سازمان ملل داشتند، شمایی از طرح صلح هرمز را مطرح کردند. آن‌ها از این طرح به عنوان ابتکاری امنیتی و ائتلافی امنیتی یاد کردند. ایران در این طرح که آن را با نامه به اطلاع کشور‌های خلیج فارس رساند، آن‌ها را به ایجاد یک ائتلاف صلح فراخواند. هدف این طرح "تضمین امنیت درازمدت در منطقه" گفته شد و از سازمان ملل و پنج کشور عضو دائم شورای امنیت دعوت شد تا در این طرح شرکت کنند.
به اعتقاد کارشناسان این طرح یک قدم جدی برای شروع گفتگو‌های منطقه‌ای است که می‌تواند پایانی بر اختلافات کشور‌های عربی و ایران باشد. در عین حال می‌تواند به عنوان رقیبی در مقابل ائتلاف امریکا در منطقه ظاهر شود. با وجود این به نظر می‌رسد که کشور‌های عربی هنوز علاقه‌ای به طرح ایران نشان نداده اند، برخی دست‌های کشور‌های غربی را در این موضوع دخیل می‌دانند و به اعتقاد آن‌ها آمریکا از نفوذ خود بر روی کشور‌های عربی استفاده کرده. چرا که هر نوع طرح صلحی به ابتکار ایران می‌تواند نفوذ ان‌ها را در منطقه خاورمیانه به خطر بیاندازد. در عین حال آن‌ها پاسخ منفی به این طرح نداده اند و این پرونده هنوز باز است.
ایران معتقد است که راه حل صلح در منطقه خاورمیانه را باید در منطقه جستجو کرد و نفوذ غربی‌ها می‌تواند اوضاع را بدتر کند. در عین حال برخی کشور‌های عربی نتوانسته اند از وابستگی تاریخی خود به ایالات متحده کم کنند و با وجود اینکه در سال گذشته به آن‌ها ثابت شد که امریکا به رهبری ترامپ نمی‌تواند شریک قابل اعتمادی باشد، اما دست از همکاری‌های خود با این کشور نکشیده اند.
پرونده یمن
یکی دیگر از پرونده‌های وزارت خارجه در سال گذشته، مربوط به یمن بود. سعودی‌ها در باتلاق یمن مانده اند و در سال گذشته آن‌ها تلاش کردند تا بتوانند بلاخره جنگی را که به جز ضرر برایشان چیزی نداشته پایان دهند. با این حال آن‌ها برای پایان این جنگ نیاز به مذاکراتی با حوثی‌ها داشتند. در این میان شایعاتی در مورد احتمال گفتگوی عربستان و ایران بر سر یمن به وجود امد. برخی رسانه‌ها حتی از گفتگو‌هایی در عمان سخن گفتند. اما این موضوع هم ناتمام ماند و با ایجاد درگیری‌ها میان امارات و عربستان در جنوب یمن و بالا گرفتن اختلافات ایران و عربستان بعد از حملات به ارامکو، موضوع مسکوت باقی ماند. به نظر می‌آید این پرونده هم در سال ۱۳۹۹ مورد پیگیری قرار بگیرد. عربستان به خوبی می‌داند که جنگ در یمن نمی‌تواند تا ابد ادامه داشته باشد و برای صلح در این کشور به مشارکت ایران و طرح‌های کشورمان نیازمند است. ایران بار‌ها گفته که صلح در یمن از مسیر گفتگو و مذاکره می‌گذرد. از سوی دیگر ایران اعلام کرده که اماده گفتگو‌های منطقه‌ای است و این امادگی از سوی ایران ممکن است بالاخره به حل اختلافات بیانجامد.
مقابله با سایه تحریم‌ها
سالی که گذشت یکی از سخت‌ترین سال‌ها برای ایران بود و سخت‌ترین تحریم‌ها از سوی ایالات متحده شامل حال کشورمان شد. مقامات وزارت خارجه مانند جواد ظریف و علی اکبر صالحی هم از افرادی بودند که در سال ۱۳۹۸ از سوی امریکا تحریم شدند. تحریم‌ها باعث شد تا مشکلاتی اساسی برای مبادلات تجاری ایران به وجود بیاید و فروش نفت هم با مشکلاتی رو به رو شود. در چنین شرایطی وزارت خارجه تلاش کرد تا با اعتراض به رفتار امریکا و بی عملی اروپا، به این وضعیت غلبه کند. وزیرخارجه کشورمان در اردیبهشت ماه در اقدامی غیرمنتظره به فاکس نیوز رفت. فاکس نیوز به عنوان شبکه‌ای دست راستی در امریکا شناخته می‌شود که مورد علاقه ویژه ترامپ هم هست. او از تریبون رسانه مورد اعتماد رئیس جمهور امریکا، مردم این کشور و ترامپ را خطاب قرار داد. این اقدام ظریف ازسوی ناظران به عنوان اقدامی هوشمندانه شناخته شد. چرا که او از همان راهی استفاده کرد که ترامپ آن را به خوبی می‌شناسد.
از سوی دیگر ایران وارد سلسله گفتگو‌هایی با اروپائی‌ها شد و از آن‌ها خواست که به تعهدات خود در برجام پایبند بمانند. با این حال آن‌ها تنها به وعده دادن بسنده کرده و تحریم‌ها و سخت گیری‌های ترامپ را مانع از اجرای صحیح توافق هسته‌ای عنوان کردند.
دادگاه لاهه و تحریم‌های ایران
سال گذشته ایران در پرونده تحریم‌های امریکا علیه ایران که آن به دادگاه لاهه برده بود، به پیروزی رسید. یکی از موارد شکایت ایران مربوط به مسدود شدن ۱.۸ میلیارد دلار دارایی ایران در آمریکا بوده و مورد دوم علیه اقدام آمریکا در اعمال تحریم‌های یکجانبه علیه ایران بود.
از سوی دیگر در آبان ماه یک پیروزی دیگر هم برای ایران در لاهه ثبت شد و این دادگاه به لغو موقت تحریم‌های صنعت هوایی ایران از سوی آمریکا رای داد. ارای لاهه علیه امریکا نه تنها یک پیروزی در حقوق بین الملل برای ایران به حساب می‌آید، بلکه در تصویر ساخته شده از ایران ازسوی غرب هم تاثیر گذاشت. لاهه مهم‌ترین دادگاه جهان است که به پرونده‌های بین المللی رسیدگی می‌کند. این دادگاه در شرایطی حکم به ناعادلانه بودن رفتار آمریکایی‌ها داد که دولت‌های اروپایی خود را تسلیم محض اوامر ترامپ می‌دانستند. این اتفاق، اما توانست بر افکار عمومی جهان تاثیر گذاشته و ان‌ها را با حقانیت ایران همراه کند.
کاهش پایبندی به توافق هسته‌ای
یکی دیگر از پرونده‌های پرپیچ و خم وزارت خارجه در سال گذشته مربوط به کاهش تعهدات هسته‌ای ایران بود. این کاهش به شکل پنج گام طراحی شده بود که در هر یک از این گام‌ها ایران بخشی از تعهدات خود را در قبال توافق هسته‌ای کاهش داد. این اتفاق در واکنش به بی عملی اروپائی‌ها و عدم پایبندی آن‌ها به توافق هسته‌ای انجام گرفت. در نهایت در گام پنجم ایران (در دی ماه) هر نوع محدودیتی را در زمینه عملیاتی از میان برداشت. تروئیکای اروپائی از این اقدام ایران به عنوان خروج از برجام یاد کردند، اما آن‌ها در طولانی مدت بر موضع خود پافشاری نکرده و به تهدید ایران بسنده کردند. این در حالیست که آن‌ها به خوبی می‌دانستند که اگر از توافق هسته‌ای خارج شوند، در شرایط فعلی ایران چیزی را از دست نداده است.
بسیاری تا پیش از برداشته شدن گام پنج، این موضوع را خروج قدم به قدم ایران از برجام می‌دانستند، اما مقامات وزارت خارجه کشورمان اعلام کردند به محض اینکه کشور‌هایی که برجام را امضا کرده اند به وظایف خود عمل کنند، ایران بار دیگر به تعهدات پیشین خود باز می‌گردد. گفتمان ایران باعث شد تا هم اژانس بین المللی انرژی اتمی و هم افکار عمومی ادعا‌های اروپائی‌ها را رد کند. از سوی دیگر دیپلماسی فعال ایران در چین و روسیه، باعث شد تا این دو کشور پایبندی خود را در برجام اعلام کرده و تروئیکای اروپایی را تحت فشار قرار دهند. با این حال به نظر می‌رسد که هرچند موضوع خروج از برجام منتفی شده، اما وعده‌های اروپایی‌ها هم هنوز عملی نشده است و ایران کماکان به راه خود در گام پنجم ادامه میدهد.
گام پنجم در زمانی اتفاق افتاد که برخی آن را انتقام ایران از ترور شهید سردار سلیمانی یاد می‌کنند.
پیگیری دیپلماتیک ترور سردار سلیمانی
ترور سردار سیمانی در دی ماه ۱۳۹۸، بار دیگر وزارت خارجه را به پای کار کشاند. در حالی که موضوعات نظامی این ترور در خاک عراق به دست دیگر ارگان‌های کشور گذاشته شد، پیگیری پرونده در مجامع عمومی از سوی مقامات وزارت خارجه شکل گرفت. آن‌ها با تروریستی خواندن این ترور، افکار عمومی جهان را به سمت اقدام غیرقانونی امریکا در خاک کشور ثالث بردند و گفته می‌شود مقامات کشورمان موضوع را در دادگاه‌ها و سازمان‌ها بین المللی دنبال خواهند کرد. اما نشان دادن پلیدی این اقدام امریکا هم به دست بازیگران سیاست خارجه کشورمان شکل گرفت که در نهایت باعث شد تا فشار‌ها در داخل و خارج امریکا بر ترامپ برای این اقدام تروریستی بالا بگیرد. از سوی دیگر عراق هم تصمیم گرفت تا دست امریکایی‌ها را از این کشور کوتاه کند تا دیگر از خاک این کشور عیه دیگر کشور‌های به ویژه ایران استفاده نشود.
ویروس کرونا و دیپلماسی فعال ایرانی
با ظهور اولین نشانه‌های ویروس کرونا در ایران، دیپلمات‌های ایرانی در صف نخست مقابله با این اثرات این بیماری ظاهر شدند. جواد ظریف در مقابل تحریم‌های امریکا که شرایط را برای ایران پیچیده کرده بود شروع به فعالیت کرد و دیگر دیپلمات‌های کشورمان هم در همین مسیر گام برداشتند. از سوی دیگر گفتگو‌های وزیرخارجه با کشور‌های دیگر باعث شد تا آن‌ها برای همکاری با ایران برای مقابله با ویروس کرونا صف بکشند. اقدامات ظریف تا جایی غربی‌ها را تحت تاثیر قرار داد که آن‌ها احتمال لغو تحریم‌های امریکا به دلیل فشار بین المللی به ترامپ را مطرح کردند.
ویروس کرونا، وزارت خارجه را علیه تحریم‌ها و بی عدالتی‌ها علیه ایران متحد کرد. بر اثر این اقدامات، ظالمانه بودن تحریم‌های اقتصادی ایران، بیشتر از هر زمان دیگری مشخص شد. عملکرد دیپلمات‌های ایرانی در زمانه ویروس کرونا بسیار مورد توجه قرار گرفت و این وزارت خانه با توان قوا، علیه این بیماری فعالیت کرد. ظریف حتی در پیام سال نو هم کرونا را فراموش نکرد.
تبادل زندانیان
چهارم اردیبهشت ماه سال گذشته محمد جواد ظریف در نشست انجمن «جامعه آسیا» موضوع تبادل زندانیان را مطرح کرده بود. او اعلام کرد که ایران شش ماه قبل از این تاریخ پیشنهاد تبادل را مطرح کرده، اما از جانب طرف آمریکایی پاسخی دریافت نکرده است. او در این نشست گفت که بار دیگر موضوع را مطرح می‌کند و اختیار چنین مبادله‌ای را هم دارد. در آن زمان امریکا از ایران خواست که با آزادی همه زندانیان آمریکایی در ایران از خود حسن نیت نشان دهد. در مقابل سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان هم از امریکاخواست که همه زندانیان ایرانی حاضر در ایالات متحده که به اتهام غیرقانونی نقض تحریم‌ها بازداشت شده اند، آزاد کند.
همچنین وزیر خارجه کشورمان در ماه سپتامبر سال گذشته زمانی که برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک سفر کرده بود برای آزادی ژیائو وانگ در برابر مسعود سلیمانی، اعلام آمادگی کرده بود.
این موضوع در ظاهر تا آذرماه ۱۳۹۸ مسکوت ماند. در میانه ماه آذر، اما خبر رسید که یک زندانی ایرانی در امریکا با یک زندانی امریکایی در ایران مبادله شده است. بر اساس این خبر مسعود سلیمانی استاد دانشگاه در امریکا با ژیائو وانگ که به اتهام جاسوسی از سا ۲۰۱۶ در کشورمان زندانی بود، مبادله شد. مسعود سلیمانی، رئیس انجمن هماتولوژی ایران و پژوهشگر سلول‌های بنیادی هم به اتهام نقض تحریم‌های آمریکا علیه ایران، به مدت یک سال در ایالات متحده در زندان به سر می‌برد.
برخی از ناظران در این زمان معتقد بودند که این اتفاق می‌تواند زمینه ساز گفتگو‌های بعدی میان دو کشور باشد. اما برخلاف اینگونه از پیشگویی ها، تبادل زندانیان در همان حد باقی ماند و زمینه ساز اتفاقات بعدی نشد.
رفت آمد میانجیگران
گام‌های تعهدی ایران درباره برجام تنش را میان ایران و ایالات متحده بیشتر کرد. پس از به صفر رسیدن فروش نفت از سوی واشنگتن، در سال ۹۸ رفت آمد میانجیگران به ایران شدت گرفت، از نخست وزیر ژاپن تا رئیس جمهور فرانسه امانوئل مکرون و وزرای خارجه تروئیکای اروپا (فرانسه، آلمان و انگلیس) این در حالی بود که روسای جمهور کشور‌های منطقه غرب و شرق آسیا نیز به ایران آمدند و ظریف پذیرای همتایان خود برای کاهش تنش میان ایران و آمریکا بود. این میانجیگری‌ها سبب شد که مکرون خود یک تنه اروپاییان را بسیج کند که ترامپ را قانع کنند و تحریم‌ها برداشته شود تا اینکه ایران هم بر سر برجام بماند و از تعهدات خود غافل نشود.
ظریف به محل مذاکره جی ۷ رفت
بر همین اساس سوم شهریور ماه سید عباس موسوی در گفتگو با صدا و سیما در خصوص سفر ظریف به شهر محل برگزاری نشست گروه ۷ تصریح کرد: آقای ظریف در راستای اجرای تعهدات برجامی اروپا و اعضای ۱+۴ و همچنین ابتکاری که بین روسای جمهور ایران و فرانسه در جریان است ساعاتی پیش به دعوت وزیر خارجه فرانسه به شهر بیاریتز محل برگزاری اجلاس جی ۷ رفت تا جزئیات این طرح مجدد بررسی شود.
در این سفر تصور افکار عمومی و رسانه‌های خبر دنیا این بود که ظریف در فرانسه با ترامپ یا همتای امریکایی خود دیدار می‌کند که این اتفاق نیفتاد و ظریف در نشست جی هفت تنها با رهبران سه کشور تروئیکای اروپا (مکرون، مرکل و جانسون به همراه فدریکا موگرینی) در یک جلسه دیدار و گفتگو کرد ضمن اینکه قبل از آن با مکرون و لودریان وزیر خارجه فرانسه دیدار کرده بود.
در میان این اتفاق‌ها و آمد و رفت‌های میانجی گران، وزارت خارجه درگیر اتهامات از جمله آتش زدن نفتکش‌ها در دریای عمان نیز بود. همچنین توقیف نفتکش‌ها از سوی امریکا و انگلیس و توقیف نفتکش انگلیس از سوی ایران یکی از پرونده مهم حل و فصل وزارت خارجه به حساب می‌آید.
مذاکره با طالبان
در شهریور ماه سال ۱۳۹۸ خبر گفتگو میان مقامات کشورمان با گروه طالبان منتشر شد. هیاتی از این گروه به تهران آمده بود تا در خصوص مسائل منطقه‌ای و امنیتی گفتگو کند. پیش از این هم در تابستان سال گذشته، برخی رسانه‌ها خبری از سفر هیات طالبان به ایران داده بودند، اما این سفر از سوی کشورمان تائید نشد. با این حال با توجه به اختلافات طالبان و ایران در دهه نود میلادی، این گفتگو‌ها نشان از فصل جدید در منطقه داشت. با این حال اتفاقاتی که بعد از این گفتگو‌ها در افغانستان افتاد، متفاوت بود و این گروه بلاخره به جای اینکه با دولت افغانستان و کشور‌های منطقه در خصوص صلح و امنیت گفتگو کند، با مقامات امریکایی به پای میز مذاکره رفت. با ایحال به اعتقاد کارشناسان صلح در افغانستان بدون شرکت کشور‌های اطراف و دولت افغانستان امکان پذیر نیست و روندی که طالبان در پیش گرفته نمی‌تواند به آینده خوبی بیانجامد.
نامه به کشور‌های منطقه
طرح صلح هرمز با آغاز پاییز از سوی ایران مطرح شد. محمدجواد ظریف و حسن روحانی که در روز اول مهرماه، در سفری که به نیویورک برای شرکت در نشست سالیانه مجمع عمومی سازمان ملل داشتند، شمایی از طرح صلح هرمز را مطرح کردند. آن‌ها از این طرح به عنوان ابتکاری امنیتی و ائتلافی امنیتی یاد کردند. ایران در این طرح که آن را با نامه به اطلاع کشور‌های خلیج فارس رساند، آن‌ها را به ایجاد یک ائتلاف صلح فراخواند. هدف این طرح "تضمین امنیت درازمدت در منطقه" گفته شد و از سازمان ملل و پنج کشور عضو دائم شورای امنیت دعوت شد تا در این طرح شرکت کنند.
به اعتقاد کارشناسان این طرح یک قدم جدی برای شروع گفتگو‌های منطقه‌ای است که می‌تواند پایانی بر اختلافات کشور‌های عربی و ایران باشد. در عین حال می‌تواند به عنوان رقیبی در مقابل ائتلاف امریکا در منطقه ظاهر شود. با وجود این به نظر می‌رسد که کشور‌های عربی هنوز علاقه‌ای به طرح ایران نشان نداده اند، برخی دست‌های کشور‌های غربی را در این موضوع دخیل می‌دانند و به اعتقاد آن‌ها آمریکا از نفوذ خود بر روی کشور‌های عربی استفاده کرده. چرا که هر نوع طرح صلحی به ابتکار ایران می‌تواند نفوذ ان‌ها را در منطقه خاورمیانه به خطر بیاندازد. در عین حال آن‌ها پاسخ منفی به این طرح نداده اند و این پرونده هنوز باز است.
ایران معتقد است که راه حل صلح در منطقه خاورمیانه را باید در منطقه جستجو کرد و نفوذ غربی‌ها می‌تواند اوضاع را بدتر کند. در عین حال برخی کشور‌های عربی نتوانسته اند از وابستگی تاریخی خود به ایالات متحده کم کنند و با وجود اینکه در سال گذشته به آن‌ها ثابت شد که امریکا به رهبری ترامپ نمی‌تواند شریک قابل اعتمادی باشد، اما دست از همکاری‌های خود با این کشور نکشیده اند.
پرونده یمن
یکی دیگر از پرونده‌های وزارت خارجه در سال گذشته، مربوط به یمن بود. سعودی‌ها در باتلاق یمن مانده اند و در سال گذشته آن‌ها تلاش کردند تا بتوانند بلاخره جنگی را که به جز ضرر برایشان چیزی نداشته پایان دهند. با این حال آن‌ها برای پایان این جنگ نیاز به مذاکراتی با حوثی‌ها داشتند. در این میان شایعاتی در مورد احتمال گفتگوی عربستان و ایران بر سر یمن به وجود امد. برخی رسانه‌ها حتی از گفتگو‌هایی در عمان سخن گفتند. اما این موضوع هم ناتمام ماند و با ایجاد درگیری‌ها میان امارات و عربستان در جنوب یمن و بالا گرفتن اختلافات ایران و عربستان بعد از حملات به ارامکو، موضوع مسکوت باقی ماند. به نظر می‌آید این پرونده هم در سال ۱۳۹۹ مورد پیگیری قرار بگیرد. عربستان به خوبی می‌داند که جنگ در یمن نمی‌تواند تا ابد ادامه داشته باشد و برای صلح در این کشور به مشارکت ایران و طرح‌های کشورمان نیازمند است. ایران بار‌ها گفته که صلح در یمن از مسیر گفتگو و مذاکره می‌گذرد. از سوی دیگر ایران اعلام کرده که اماده گفتگو‌های منطقه‌ای است و این امادگی از سوی ایران ممکن است بالاخره به حل اختلافات بیانجامد.
مقابله با سایه تحریم‌ها
سالی که گذشت یکی از سخت‌ترین سال‌ها برای ایران بود و سخت‌ترین تحریم‌ها از سوی ایالات متحده شامل حال کشورمان شد. مقامات وزارت خارجه مانند جواد ظریف و علی اکبر صالحی هم از افرادی بودند که در سال ۱۳۹۸ از سوی امریکا تحریم شدند. تحریم‌ها باعث شد تا مشکلاتی اساسی برای مبادلات تجاری ایران به وجود بیاید و فروش نفت هم با مشکلاتی رو به رو شود. در چنین شرایطی وزارت خارجه تلاش کرد تا با اعتراض به رفتار امریکا و بی عملی اروپا، به این وضعیت غلبه کند. وزیرخارجه کشورمان در اردیبهشت ماه در اقدامی غیرمنتظره به فاکس نیوز رفت. فاکس نیوز به عنوان شبکه‌ای دست راستی در امریکا شناخته می‌شود که مورد علاقه ویژه ترامپ هم هست. او از تریبون رسانه مورد اعتماد رئیس جمهور امریکا، مردم این کشور و ترامپ را خطاب قرار داد. این اقدام ظریف ازسوی ناظران به عنوان اقدامی هوشمندانه شناخته شد. چرا که او از همان راهی استفاده کرد که ترامپ آن را به خوبی می‌شناسد.
از سوی دیگر ایران وارد سلسله گفتگو‌هایی با اروپائی‌ها شد و از آن‌ها خواست که به تعهدات خود در برجام پایبند بمانند. با این حال آن‌ها تنها به وعده دادن بسنده کرده و تحریم‌ها و سخت گیری‌های ترامپ را مانع از اجرای صحیح توافق هسته‌ای عنوان کردند.
دادگاه لاهه و تحریم‌های ایران
سال گذشته ایران در پرونده تحریم‌های امریکا علیه ایران که آن به دادگاه لاهه برده بود، به پیروزی رسید. یکی از موارد شکایت ایران مربوط به مسدود شدن ۱.۸ میلیارد دلار دارایی ایران در آمریکا بوده و مورد دوم علیه اقدام آمریکا در اعمال تحریم‌های یکجانبه علیه ایران بود.
از سوی دیگر در آبان ماه یک پیروزی دیگر هم برای ایران در لاهه ثبت شد و این دادگاه به لغو موقت تحریم‌های صنعت هوایی ایران از سوی آمریکا رای داد. ارای لاهه علیه امریکا نه تنها یک پیروزی در حقوق بین الملل برای ایران به حساب می‌آید، بلکه در تصویر ساخته شده از ایران ازسوی غرب هم تاثیر گذاشت. لاهه مهم‌ترین دادگاه جهان است که به پرونده‌های بین المللی رسیدگی می‌کند. این دادگاه در شرایطی حکم به ناعادلانه بودن رفتار آمریکایی‌ها داد که دولت‌های اروپایی خود را تسلیم محض اوامر ترامپ می‌دانستند. این اتفاق، اما توانست بر افکار عمومی جهان تاثیر گذاشته و ان‌ها را با حقانیت ایران همراه کند.
کاهش پایبندی به توافق هسته‌ای
یکی دیگر از پرونده‌های پرپیچ و خم وزارت خارجه در سال گذشته مربوط به کاهش تعهدات هسته‌ای ایران بود. این کاهش به شکل پنج گام طراحی شده بود که در هر یک از این گام‌ها ایران بخشی از تعهدات خود را در قبال توافق هسته‌ای کاهش داد. این اتفاق در واکنش به بی عملی اروپائی‌ها و عدم پایبندی آن‌ها به توافق هسته‌ای انجام گرفت. در نهایت در گام پنجم ایران (در دی ماه) هر نوع محدودیتی را در زمینه عملیاتی از میان برداشت. تروئیکای اروپائی از این اقدام ایران به عنوان خروج از برجام یاد کردند، اما آن‌ها در طولانی مدت بر موضع خود پافشاری نکرده و به تهدید ایران بسنده کردند. این در حالیست که آن‌ها به خوبی می‌دانستند که اگر از توافق هسته‌ای خارج شوند، در شرایط فعلی ایران چیزی را از دست نداده است.
بسیاری تا پیش از برداشته شدن گام پنج، این موضوع را خروج قدم به قدم ایران از برجام می‌دانستند، اما مقامات وزارت خارجه کشورمان اعلام کردند به محض اینکه کشور‌هایی که برجام را امضا کرده اند به وظایف خود عمل کنند، ایران بار دیگر به تعهدات پیشین خود باز می‌گردد. گفتمان ایران باعث شد تا هم اژانس بین المللی انرژی اتمی و هم افکار عمومی ادعا‌های اروپائی‌ها را رد کند. از سوی دیگر دیپلماسی فعال ایران در چین و روسیه، باعث شد تا این دو کشور پایبندی خود را در برجام اعلام کرده و تروئیکای اروپایی را تحت فشار قرار دهند. با این حال به نظر می‌رسد که هرچند موضوع خروج از برجام منتفی شده، اما وعده‌های اروپایی‌ها هم هنوز عملی نشده است و ایران کماکان به راه خود در گام پنجم ادامه میدهد.
گام پنجم در زمانی اتفاق افتاد که برخی آن را انتقام ایران از ترور شهید سردار سلیمانی یاد می‌کنند.
پیگیری دیپلماتیک ترور سردار سلیمانی
ترور سردار سیمانی در دی ماه ۱۳۹۸، بار دیگر وزارت خارجه را به پای کار کشاند. در حالی که موضوعات نظامی این ترور در خاک عراق به دست دیگر ارگان‌های کشور گذاشته شد، پیگیری پرونده در مجامع عمومی از سوی مقامات وزارت خارجه شکل گرفت. آن‌ها با تروریستی خواندن این ترور، افکار عمومی جهان را به سمت اقدام غیرقانونی امریکا در خاک کشور ثالث بردند و گفته می‌شود مقامات کشورمان موضوع را در دادگاه‌ها و سازمان‌ها بین المللی دنبال خواهند کرد. اما نشان دادن پلیدی این اقدام امریکا هم به دست بازیگران سیاست خارجه کشورمان شکل گرفت که در نهایت باعث شد تا فشار‌ها در داخل و خارج امریکا بر ترامپ برای این اقدام تروریستی بالا بگیرد. از سوی دیگر عراق هم تصمیم گرفت تا دست امریکایی‌ها را از این کشور کوتاه کند تا دیگر از خاک این کشور عیه دیگر کشور‌های به ویژه ایران استفاده نشود.
ویروس کرونا و دیپلماسی فعال ایرانی
با ظهور اولین نشانه‌های ویروس کرونا در ایران، دیپلمات‌های ایرانی در صف نخست مقابله با این اثرات این بیماری ظاهر شدند. جواد ظریف در مقابل تحریم‌های امریکا که شرایط را برای ایران پیچیده کرده بود شروع به فعالیت کرد و دیگر دیپلمات‌های کشورمان هم در همین مسیر گام برداشتند. از سوی دیگر گفتگو‌های وزیرخارجه با کشور‌های دیگر باعث شد تا آن‌ها برای همکاری با ایران برای مقابله با ویروس کرونا صف بکشند. اقدامات ظریف تا جایی غربی‌ها را تحت تاثیر قرار داد که آن‌ها احتمال لغو تحریم‌های امریکا به دلیل فشار بین المللی به ترامپ را مطرح کردند.
ویروس کرونا، وزارت خارجه را علیه تحریم‌ها و بی عدالتی‌ها علیه ایران متحد کرد. بر اثر این اقدامات، ظالمانه بودن تحریم‌های اقتصادی ایران، بیشتر از هر زمان دیگری مشخص شد. عملکرد دیپلمات‌های ایرانی در زمانه ویروس کرونا بسیار مورد توجه قرار گرفت و این وزارت خانه با توان قوا، علیه این بیماری فعالیت کرد. ظریف حتی در پیام سال نو هم کرونا را فراموش نکرد.
بیشتر بخوانید: ظریف: پیشنهاد کمک آمریکایی ها، منافقانه بود
سیاست خارجی ایران در سالی که گذشت در سایه تحریم‌های بی رحمانه علیه کشورمان پیش رفت. در عین حال برخی حوادث منطقه‌ای مانند حمله به آرامکو و مشکلات پیش آمده برای نفت کش‌ها و توقیف نفت کش ایرانی در اب‌های انگلیس در اسپانیا و ... ایران را در شرایط دشواری قرار داد که نیازمند تدابیر وزارت خارجه بود.
منبع: خبرآنلاین
خبر های مرتبط
خبر های مرتبط
