دسترسی آزاد به اینترنت در محاصره تنگ نظری‌ها/ آیا ایران می‌تواند مانع کار اینترنت‌های ماهواره‌ای شود؟

رویداد۲۴  دبیر شورای عالی فضای مجازی از برنامه ریزی این شورا برای مقابله با اینترنت ماهواره‌ای خبر داده و گفته برای آنکه با ورود این فناوری، حکمرانی فضای مجازی خدشه دار نشود، باید تدابیری صورت داد.

ابوالحسن فیروزآبادی گفته ما مواجه هستیم با این موضوع که منظومه‌های ماهواره‌ای در حال آمدن هستند و با آمدن آن، ممکن است که به یکباره کل شبکه ملی اطلاعات زیر سوال برود؛ اگر شبکه ملی اطلاعات نتواند خدمات بهتر، ارزان‌تر و با سرعت بیشتر و با تنوع بیشتر ارائه دهد، عملاً شبکه ملی، تحت الشعاع شبکه‌های جهانی اینترنت ماهواره‌ای که عمدتاً هم آمریکایی هستند قرار خواهد گرفت.

او یکی از راه‌های مواجهه با اینترنت ماهواره را قانون گذاری برای شرکت‌هایی خوانده که نسبت به ارائه خدمات منظومه‌های ماهواره‌ای اقدام می‌کنند. در همین حال باید یک سری مجوز صادر شود تا کسانی که می‌خواهند در کشور از طریق این شبکه‌های دسترسی فعالیت کنند حتماً اخذ مجوز کنند.

سوال اینجاست که اینترنت ماهواره‌ای که فیروز آبادی قصد اعمال مقررات بر روی آن را دارد چیست و آیا اساسا ایران قادر به کنترل این سازوکار جدید دسترسی به اینترنت هست یا خیر؟

اینترنت ماهواره‌ای چیست؟

اینترنت ماهواره‌ای یکی از انواع دسترسی به اینترنت، از راه ماهواره است. اینترنت ماهواره‌ای بیشتر در مواردی به‌کار می‌رود که دسترسی معمولی به اینترنت نظیر دسترسی کابلی، فیبرنوری، دایال-آپ، بی‌سیم و xdsl امکان‌پذیر نیست یا از کیفیت پایینی برخوردار است.

بعد از ارسال اولین ماهوره با نام اسپوتنیک ۱ به فضا توسط شوروی در اکتبر ۱۹۵۷، آمریکا نیز موفق شد ماهواره «اکسپلورر ۱» را در سال ۱۹۵۸ به فضا بفرستد. اولین ماهواره مخابراتی با نام «تل استار ۱» توسط شرکت «بل لبز» ساخته و در سال ۱۹۶۲ به فضا فرستاده شد.

از سال ۲۰۱۴ تعداد کمپانی‌هایی که اعلام کرده‌اند درحال کار بر روی اینترنت ماهواره‌ای هستند بیشتر شده است. شرکت اسپیس ایکس، وان وب و آمازون در زمره شرکت‌هایی‌اند که قرار است بیش از ۱۰۰ ماهواره با این هدف به فضا پرتاب کنند. شرکت وان وب اعلام کرده ۱.۷ میلیارد دلار برای این منظور سرمایه‌گذاری کرده است.

اسپیس ایکس بیش از یک میلیارد و نیم در سال ۲۰۱۹ برای سرویس استارلینک هزینه کرده است و قرار است ۳۰ میلیارد دلار درآمد در سال ۲۰۲۵ از محل اینترنت ماهواره‌ای به دست بیاورد.

بیشتر بخوانید:یا بازداشت یا فیلترینگ!/ چرا قوه قضاییه آذری جهرمی را احضار کرد؟

به طور کلی اینترنت ماهواره‌ای سه پایه اساسی دارد: یک ماهواره که اصولا در مدار ثابت زمین قرار می‌گیرد، تعدادی ایستگاه که به مثابه دروازه داده‌های اینترنت را از طریق امواج رادیویی با ماهواره مخابره می‌کنند و یک دیش کوچک در محل کاربر اینترنت. دیگر ملزومات استفاده از اینترنت ماهواره‌ای شامل مودم و مرکز عملیات شبکه یا NOC برای رصد کل سیستم است.

دیش تاشو اینترنت ماهواره‌ای

همه این‌ها تجهیزات خاصی هستند که باید از خارج از ایران وارد شوند و قیمتشان بالاست. از این گذشته هزینه پهنای باند نیز برای اینترنت ماهواره‌ای بسیار بالاست و در بعضی موارد تا ۱۰۰ برابر هزینه اینترنت عادی برآورد شده است.

اسپیس ایکس تست بتا پروژه ماهواره اینترنتی استارلینک را گسترش داده و طبق ایمیلی که این شرکت برای کاربران ارسال کرده، هزینه اولیه سرویس اینترنتی استارلینک ۹۹ دلار (حدود ۲.۵ میلیون تومان) در ماه و هزینه کیت مخصوص آن نیز ۴۹۹ دلار (حدود ۱۴ میلیون تومان) است. این کیت شامل یک روتر وای فای و دستگاهی برای اتصال به شبکه اینترنت ماهواره‌ای است. هزینه‌ی اشتراک اینترنت ماهواره‌ای استارلینک درحالی ماهیانه ۹۹ دلار خواهد بود که متوسط قیمت اشتراک ماهیانه‌ی اینترنت DSL در آمریکا ۴۳ دلار، اینترنت کابلی ۵۸ دلار، اینترنت فیبر نوری ۵۶ دلار و حتی اینترنت گیگابیتی تنها ۸۰ دلار است.

علاوه‌بر قیمت اشتراک ماهیانه، باتوجه‌ به قیمت ۵۰۰ دلاری دیش استارلینک (آنتن آرایه‌ی فازی)، هزینه‌ی اولیه‌ی راه‌اندازی استارلینک نیز بسیار گران‌تر از دیگر انواع اینترنت پرسرعت است؛ بنابراین به نظر می‌رسد دست کم در کوتاه مدت دسترسی کشور‌هایی نظیر ایران به اینترنت ماهواره‌ای بسیار پر هزینه و دشوار است، اما تکنولوژی‌هایی در حال توسعه است که ظرف ده تا بیست سال آینده امکان دسترسی کاربران به اینترنت ماهواره را از طریق دستگاه‌هایی به اندازه موبایل، با هزینه پایین برای کاربران فراهم می‌کند.

شرکت اسپیس لینک به عنوان یکی از پیشگامان حوزه اینترنت ماهواره‌ای قصد دارد به مناطق کم برخوردار کره زمین قدرت اتصال به اینترنت را ارائه دهد. به‌صورت خلاصه، استارلینک در فاز ابتدایی بیشتر برای رساندن اینترنت به مناطق دورافتاده و سرویس دادن به مشتری‌های خاص تجاری، دولتی و نظامی است؛ نه رقابت با ISP‌های سنتی.

به‌تازگی (اکتبر ۲۰۲۰، آبان ۹۹) اسپیس ایکس فاز بتای عمومی اینترنت ماهواره‌ای خود را آغاز کرده و تعدادی از کسانی که پیش از این در سایت استارلینک ثبت نام کرده و ساکن آمریکای شمالی هستند، می‌توانند با پرداخت هزینه اشتراک و تهیه‌ی آنتن از اینترنت استارلینک استفاده کنند.

استارلینک تنها پروژه‌ی اینترنت ماهواره‌ایِ در دست توسعه نیست. مهم‌ترین رقبای استارلینک که ازلحاظ نظری می‌توانند سرویس اینترنت قابل مقایسه‌ای ارائه دهند، وان وب (OneWeb) و پروژه‌ی کایپر (Project Kuiper) آمازون است.

آمازون در آوریل ۲۰۱۹ اعلام کرد که قصد دارد درجریان پروژه‌ای با نام کایپر (برگرفته از نام یک کمربند سیارکی در لبه‌ی خارجی منظومه‌ی شمسی) با ارسال هزاران ماهواره به مدار‌های پایینی زمین (بین ۵۹۰ تا ۶۳۰ کیلومتری)، دسترسی به اینترنت پرسرعت را برای میلیون‌ها نفر فراهم کند.

چرا شورای عالی فضای مجازی نگران اینترنت ماهواره‌ای است؟

در پی بروز ناآرامی‌های خیابانی در اعتراض به افزایش قیمت بنزین در آبان ماه سال ۹۸، مقامات ایران دسترسی مردم به شبکه جهانی اینترنت را قطع کردند. گزارش نت بلاکس، نهاد ناظر بر دسترسی مردم جهان به اینترنت، نشان می‌دهد دسترسی مردم ایران برای مدت ۸ روز به کمتر از ۵ درصد تقلیل یافته بود. طی این واقعه اینترنت بین‌المللی از دسترس کاربران خارج شد و تنها شبکه ملی اطلاعات قابل دسترس بود.

در آن زمان بسیاری از احتمال تمسک حاکمیت به این ابزار و تداوم قطعی‌ها ابراز نگرانی کردند. در همین فاصله افرادی نظیر ریچارد گرنل سفیر آمریکا در آلمان از تلاش آمریکا برای ایجاد دسترسی آزاد برای مردم ایران به اینترنت خبر داد و در توییتر خود نوشت: ما از توانایی فنی لازم برای کمک به مردم ایران در دسترسی به اینترنت برخورداریم.

به نظر می‌رسد صحبت از توانایی فنی لازم در واقع اشاره‌ای به اینترنت‌های ماهواره‌ای است. نگرانی فیروزآبادی نیز معطوف به همین توانایی‌ها است.

اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در ایران قابل دسترسی است؟