چرا روسیه از موضع گرفتن تضمین در قالب برجام برگشت؟
رویداد۲۴ نشریه آمریکایی " نشنال اینترست" در مطلبی به قلم " مارک کاتز" (استاد علوم سیاسی دانشگاه "جرج میسون" آمریکا) موضع دوگانه روسیه در مورد برجام و عقب نشینی مسکو از موضع اولیه اش درباره گرفتن تضمین از آمریکا بابت برجام را تحلیل کرده است.
مذاکرات وین برای احیای برجام، نزدیک به نتیجه بود که روسیه ناگهان موضع " دریافت تضمین از آمریکا " را به میان کشید. روس‌ها اعلام کردند باید واشنگتن به آن‌ها تضمین کتبی بدهد تا همکاری‌های این کشور با ایران پس از احیا برجام و لغو تحریم‌های ایران، مشمول تحریم‌های آمریکا علیه روسیه بابت جنگ اوکراین نمی‌شود.
جای تعجب نیست که این تقاضای روسیه نه تنها برای ایالات متحده، بلکه برای فرانسه، بریتانیا و آلمان نیز غیرقابل قبول بود.
با این حال، به زودی یک جایگزین پیشنهاد شد: طرفین در مورد راه‌حلی زمان‌بر مذاکره کنند که در آن سایر کشور‌ها مسئولیت روسیه در ذخیره‌سازی اورانیوم غنی‌شده ایران را بر عهده بگیرند. اما پس از سفر وزیر امور خارجه ایران به مسکو، روس‌ها از موضع اولیه خود عقب نشستند و اعلام کردند از واشنگتن تضمین‌هایی بابت ادامه همکاری با ایران در صورت احیای برجام گرفته اند.
عقب نشینی روسیه در مورد این موضوع آخرین نمونه از رویکرد دوگانه مسکو به برجام است.
از یک سو، مسکو به شدت از دستیابی به برجام در سال ۲۰۱۵ حمایت کرد و اکنون نیز از احیای آن حمایت می‌کند. روسیه علیرغم هر گونه اختلاف دیگری که با غرب دارد، منافع خود را در جلوگیری از دستیابی ایران به تسلیحات هسته‌ای می‌داند.
شواهد این دیدگاه مثبت روسیه نسبت به برجام از سوی نزدیکان به مذاکرات آمده است که گزارش داده اند چگونه دیپلمات‌های روسی به تهران و واشنگتن کمک کرده اند تا بر اختلافات خود غلبه کنند و به راه حل‌های سازشی دست یابند که امکان دستیابی به توافق را فراهم کرده است. اگر مسکو نمی‌خواست برجام در سال ۲۰۱۵ حاصل شود یا اکنون احیا شود، احتمالا این کار را انجام نمی‌داد.
با این حال، همچنین گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد مسکو بیش از آنکه درباره احتمال داشتن یک ایران مجهز به سلاح هسته‌ای نگران باشد، درباره پیامد‌های منفی همکاری ایران و آمریکا برای روسیه نگران است.
به لطف تحریم‌های ایالات متحده، تهران بیش از آنچه که در غیر این صورت باشد، به روسیه وابسته بوده است. در مقابل، زمانی که ایالات متحده تحریم‌های صادرات نفت ایران را لغو می‌کند، روسیه باید در بازار نفت و برای از دست نرفتن سهم بازارش با ایران رقابت کند، زیرا با توجه به تحریم‌های روسیه، تاجران تمایل کمتری به خرید نفت روسیه دارند و اگر همکاری ایران و آمریکا در حوزه هسته‌ای منجر به نزدیکی بین ایران و آمریکا شود، تهران و واشنگتن می‌توانند با هم علیه منافع مسکو همکاری کنند. اگرچه این احتمالی است که در کوتاه مدت بعید به نظر می‌رسد، اما تحلیلگران چشم انداز همکاری ایران و آمریکا را تهدیدی واقعی برای منافع روسیه می‌دانند.
شواهدی برای دیدگاه منفی روسیه نسبت به برجام، از گزارش‌های گاه به گاه مطبوعات در مورد اظهارات غیرعلنی مقامات روسی و گفتگو‌های خصوصی با دانشمندان روسی که در مذاکرات برجام نقشی ندارند، وجود دارد. افشاگری‌های "محمدجواد ظریف"، وزیر امور خارجه پیشین ایران نیز نشان می‌دهد که او مسکو را در حال همکاری با تندرو‌های ایرانی برای خنثی کردن مذاکرات اولیه برجام می‌دانست.
اگر مسکو دیدگاه‌های دوگانه‌ای در این خصوص به ویژه در مورد احتمال همکاری ایران و آمریکا علیه روسیه دارد، پس چرا از مذاکراتی که منجر به امضای برجام در سال ۲۰۱۵ و از سرگیری آن در حال حاضر شد، حمایت کرده است؟
به نظر می‌رسد تا زمانی که تهران از برجام حمایت می‌کند، مخالفت با آن به نفع روسیه نیست، زیرا مخالفت روسیه احتمال نزدیکی ایران با دیگر امضاکنندگان برجام (آمریکا، بریتانیا، فرانسه، آلمان و چین) را بدون روسیه تقویت می‌کند.
این امر نه تنها روسیه را ناتوان جلوه می‌دهد، بلکه می‌تواند نزدیکی بیشتر بین واشنگتن و تهران را که مسکو از آن هراس دارد، تسریع بخشد و به ویژه در زمانی که مسکو به دلیل تهاجم خود به اوکراین در سطح بین المللی بسیار منزوی شده است، نمی‌تواند روابط با ایران را بر هم بزند. بنابراین، زمانی که تهران اعتراضات خود را به موضع جدید روسیه درباره گرفتن تضمین از آمریکا بیان کرد، مسکو از خواسته‌های خود در مذاکرات احیا برجام عقب نشینی کرد.
با این حال اگر مذاکرات احیا برجام در نتیجه اختلافات آشتی ناپذیر ایران و آمریکا شکست بخورد، مسکو ناراضی نخواهد بود. در واقع و بدون شک روسیه از افزایش تنش‌های ایران و آمریکا استقبال می‌کند؛ به ویژه که این تنش در شرایط کنونی می‌تواند توجه غرب را از تمرکز کنونی اش بر جنگ در اوکراین منحرف کند.
