از ۵۰ برنامه محبوب ایرانیان در گوگل‌پلی ۴۰ مورد فیلترشکن است

رویداد۲۴ محمد باقرزاده در اعتماد نوشت: جوان نمونه، مبتکر برتر سال ۲۰۱۴ استرالیا و نویسنده یکی از سه پایان‌نامه برتر دکترای مهندسی سال ۲۰۱۵؛ این روایت بعضی از نمایندگان مجلس و حامیان دولت کنونی از وزیر ارتباطات است، اما در سمت دیگر منتقدان او را وزیر فیلترینگ می‌دانند و یک نماینده مجلس هم به صراحت او و نگاهش به فناوری را متوسط دانست.

به گزارش اعتماد، کارنامه «عیسی زارع‌پور»، اما مشخص است و دست‌کم در حوزه حکمرانی داده و امنیت اطلاعات ایرانیان که از شعارهایش بود، بررسی‌ها می‌گوید که در میان ۵۰ برنامه محبوب این روز‌های ایرانیان در فروشگاه‌های معتبری مانند گوگل تا چشم کار می‌کند فیلترشکن هست و برنامه‌های فیلترشده. کشاندن مردم به سمت استفاده از فیلترشکن آن‌هم با شدت و حدت شرایط کنونی از این جهت کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه فناوری اطلاعات را نگران می‌کند که اختیار اطلاعات مردم به دست صاحبان و سازندگان این فیلترشکن‌ها می‌افتد.

این موضوع اگرچه ممکن است بعضی از کاربران عادی را چندان نگران نکند، اما در سطح کلان یک ابربحران امنیتی است و تقریبا در هیچ کشوری از این کره خاکی چنین وضعیت حاکم نیست. سپردن اطلاعات مردم به صاحبان و سازندگان فیلترشکن‌ها درحالی است که شعار‌ها و برنامه‌های وزیر و دولت کنونی دقیقا در جهت عکس این رویداد بود، اما به گفته یک کارشناس این حوزه و یک نماینده مجلس که با «اعتماد» سخن می‌گویند، باید بین حرف‌های خوب و عملکرد شفاف تفاوت قائل شد. شرایط امنیت اطلاعات ایرانیان، اما دقیقا چگونه هست و چرا عملکرد وزیری که مدام از عباراتی مانند «لندینگ رایت» استفاده می‌کند مردم مرا تا این اندازه به فیلترشکن‌ها و برنامه‌های فیلترشده کشانده است؟ به عبارتی ساده‌تر تجربه فیلترینگ تلگرام که نتوانست ۸۰ درصد کاربران ایرانی را مجاب به کوچ به برنامه‌های ایرانی مشابه کند، تا چه اندازه مقابل چشمان وزیر و دولت کنونی است؟

دریافت بی‌سابقه فیلترشکن و برنامه‌های فیلتر ازسوی ایرانیان

تاکید بر کوچاندن ایرانیان به برنامه‌های داخلی و همچنین اصرار به ایجاد دفتر شرکت‌های صاحبنام حوزه فناوری در ایران، از برنامه‌های جدی و شعار‌های پرتکرار دولت کنونی است و کار تا جایی پیش رفته که همین اواخر چندین نامه تهدیدآمیز مسوولان این دولت به شرکت‌هایی مانند «متا» خبرساز و حتی سوژه واکنش طنزآمیز کاربران شبکه‌های اجتماعی هم شده است. کارنامه و نتیجه عملکرد، اما چیز دیگری می‌گوید. بررسی فروشگاه‌های برنامه‌های موبایلی و در راس آن‌ها فروشگاه گوگل یا همان گوگل پلی، نشان می‌دهد که در فهرست محبوب‌ترین و پردانلودترین برنامه‌های نصب شده روی گوشی ایرانیان، تا چشم کار می‌کند فیلترشکن و برنامه‌های فیلترشده در داخل کشور دیده می‌شود. اگرچه این فهرست‌ها مدام تغییر می‌کند، اما کلیت ۵۰ و ۱۰۰ برنامه قرار گرفته در این فهرست تا حد زیادی ثابت است.

به عنوان مثال در ساعت ۲۰ روز ۹ دی و در فهرست فروشگاه گوگل، ۱۰ برنامه نخستین یا فیلترشکن است یا پیام‌رسان و شبکه‌های اجتماعی فیلترشده مانند تلگرام، واتساپ و اینستاگرام؛ یعنی در کنار فیلترشکن‌ها، سه برنامه هم دیده می‌شود که اولی اردیبهشت ۹۷ فیلتر شد، اما فرآیند طی شده پس از آن درس عبرت نشد و حالا در تابستان ۱۴۰۱ هم دو برنامه دیگر به همان سرنوشت تلگرام دچار شدند. علاوه براین نتایج همین بررسی می‌گوید که در میان ۵۰ برنامه محبوب ایرانی‌ها در گوگل‌پلی بیش از ۴۰ مورد فیلترشکن است و تنها ۳ تا ۴ برنامه عادی هستند. بقیه موارد هم پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده است.

البته به این نکات هم باید توجه داشت که برخی برنامه‌های محبوب در بین ایرانیان هم از سوی خود گوگل از این فروشگاه حذف شدند؛ موضوعی که تاثیر چندانی البته در این فهرست ایجاد نمی‌کند و حتی در صورت قرار دادن این برنامه در چنین فهرستی باز هم شرایط نگران‌کننده خواهد بود. اهمیت این فهرست و موارد مشابه، اما زمانی بیشتر و جدی‌تر می‌شود که این عملکرد را در کنار شعار‌های مطرح شده ازسوی این دولت و نمایندگان حامی این وضعیت قرار بدهیم؛ کسانی که همواره دغدغه و نگرانی حاکمیت داده و امنیت داده‌های ایرانیان را داشته‌اند حالا خود دودستی اختیار گوشی ایرانیان را به افراد و شرکت‌های ناشناس و در مواردی هم شناس و با کارنامه نه چندان امن تقدیم کرده‌اند. پرسش جدی در این باره، اما شاید این باشد که چرا با آن همه شعار، نتیجه چنین شده است؟ آیا ریشه ماجرا به برنامه‌ها و نوع نگاه این افراد برمی‌گردد یا اینکه در عمل نتوانستند برنامه‌ها را به درستی اجرا کنند؟

اعمال بدون اعلام؛ «حتی نمی‌دانیم چه سیاستی دارند»

«محمد کشوری» کارشناس حوزه فناوری اطلاعات و «مدیر اندیشکده طیف» درباره این شرایط و کارنامه‌ای که در جهت عکس شعار‌ها و برنامه‌ها پیش رفته به «اعتماد» می‌گوید که حتی نمی‌دانیم برنامه چه هست و تنها براساس عملکرد و کارنامه این مدیران می‌شود سخن گفت. او در این باره می‌گوید: «آنچه الان در فروشگاه‌هایی مانند گوگل می‌بینیم نتیجه طبیعی سیاست فیلترینگ است. البته ذکر این توضیح هم ضروری است که فروشگاه‌هایی مانند گوگل یک‌سری استاندارد را مطرح می‌کنند که هر برنامه ایرانی امکان قرار گرفتن در این فضا را ندارد، یعنی کسانی که امنیت برای آن‌ها مهم است سراغ گوگل‌پلی و موارد مشابه می‌روند.».

اما قرار گرفتن این همه فیلترشکن و برنامه فیلترشده در فهرست برنامه‌های محبوب ایرانیان دقیقا به چه معنا است و چه اطلاعاتی به ما می‌دهد؟ کشوری در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «اولین چیزی که نشان می‌دهد این است که نیاز کاربران به این برنامه‌ها زیاد است و، چون در فروشگاه‌های داخلی هم وجود ندارند پس کاربران سراغ این موارد می‌روند؛ یا اینکه به فیلترشکن نیاز دارند که در فروشگاه‌های داخلی وجود ندارد و کاربر سراغ موارد مانند گوگل پلی می‌رود.» این همه استفاده از فیلترشکن، اما چه نگرانی کلی برای امنیت یک کشور دارد و مقصر کیست؟ او در پاسخ به این پرسش هم می‌گوید: «من اطلاع دقیقی ندارم، اما می‌دانم برخی جا‌های مشکوک با اهداف خاص برای مردم فیلترشکن تولید می‌کنند. وقتی سیاست این است که ۴۰-۳۰ میلیون نفر مجبورند از فیلترشکن استفاده کنند نتیجه آسیب به امنیت و داده‌های این افراد است. ممکن است بگویند استفاده نکنند، ولی این منطق درست نیست. نتیجه محدودیت غیرمنطقی در معرض آسیب قرارگرفتن حدود ۴۰ میلیون نفر است.»

این شرایط، اما نتیجه عملکرد کسانی است که برنامه و شعارشان امنیت داده‌های ایرانیان بوده است؛ چرا نتیجه چنین شده است؟ کشوری در این باره می‌گوید: «ما اقدام عملی موثری ندیدیم و تنها بحث فیلتر است. لازمه موفقیت هر سیاستی این است که بخش عمده کاربران مخصوصا قشر فعال حوزه از آن استقبال کنند و وقتی سیاستی تعریف می‌شود که اکثریت با آن مشکل دارند دیگر ربطی به حرف‌های قشنگ ندارد. وقتی همراهی بدنه جامعه این فعالان حوزه نباشد هر سیاستی شکست می‌خورد. می‌گویند حاکمیت داده و فلان و بهمان، اما چیزی که ما و عموم مردم می‌بینند، فیلتر کردن است و این نتیجه‌اش مخالفت بدنه جامعه و این حوزه با موضوع است. مثل اینکه سیاستی در حوزه اقتصاد شکل بگیرد که عموم اقتصاددان‌ها و فعالان حوزه با آن مخالفت کنند. در شرایط مخالفت ذی‌نفعان حتما هر سیاستی شکل می‌خورد حتی اگر سیاست خوبی باشد.»

او همچنین می‌گوید که سیاست‌های مسوولان کنونی حتی مشخص نیست که بشود آن را بررسی کرد: «طرح صیانت روی کاغذ مشخص بود و می‌شد شفاف درباره آن نظر داد، اما الان کار‌هایی انجام می‌شود که نمی‌دانیم چیست؛ فقط اعمال می‌کنند و ما تنها بر اثر نتایج می‌توانیم نظر بدهیم. سیاست را اعلام نمی‌کنند و ما فقط می‌توانیم آثار را ببینیم و براساس آن نظر بدهیم.»

«جلیل رحیمی جهان‌آبادی» عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هم یکی از منتقدان شرایط کنونی و سیاست فیلترینگ است؛ او درباره نتیجه سیاست‌های کنونی و یکه‌تازی دانلود فیلترشکن در بین برنامه‌های محبوب ایرانی هم به «اعتماد» می‌گوید: «سیاست فیلترینگ یک اشتباه راهبردی و خطرناک است؛ چه تلگرام باشد و چه شرایط کنونی که هرچه به دست‌شان می‌رسد فیلتر می‌کنند. وقتی شما برنامه‌های کاربردی برای مردم را -‌چه برای کار و چه ارتباطات‌- بدون جایگزین مطمئن فیلتر می‌کنید مردم را به سمت استفاده از فیلترشکن‌ها سوق می‌دهید. هرقدر که فیلترشکن در دسترس هست و آسان نصب می‌شود به همان اندازه دسترسی به داده‌های کاربران را هم آسان می‌کند که هم برخلاف امنیت و مصالح کشور است و هم برخلاف شعار‌های دولت. عملا فضا را برای دسترسی دشمن و سرویس‌های امنیتی فراهم می‌کنند. با دست خودمان داده‌ها را به سرویس‌های دشمن می‌دهیم.».

اما در چنین شرایطی چه می‌شود کرد و تا چه اندازه به وزیر کنونی ارتباطات و مسوولان این دولت می‌توان امید بست؟ این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در پاسخ به این پرسش هم می‌گوید: «فعلا که ما هر چه داد زدیم و فریاد کشیدیم کسی در مجلس همراهی نکرد، اما باورم این است که در بخش امنیتی و سیاستگذاری کشور باید کاری در این زمینه انجام داد. ما نمی‌توانیم دست روی دست بگذاریم که همین‌طور اطلاعات مردم از بین برود و مردم را به سمت فیلترشکن‌ها سوق بدهیم؛ این همه تبعات امنیتی و جاسوسی خطرناک است، اما انگار نگاه عاقله‌ای در مجلس و دولت دیده نمی‌شود یا برجسته و غالب نیست.».

اما وزیر کنونی ارتباطات در این زمینه صاحب پژوهش است و به گفته حامیانش در دانشگاه استرالیا هم کارنامه برتری داشته است؟ فردی با چنین سابقه چرا به چنین کارنامه‌ای رسیده است؟ رحیمی جهان‌آبادی در پاسخ به این پرسش هم می‌گوید: «شفاف بگویم که در قیاس با آذری جهرمی، وزیر کنونی نسبت به امنیت کشور بسیار ضعیف‌تر است هرچند که شعار‌ها متفاوت بود. وزیر جدید همان دیدگاه متوسط و ضعیف اکثریت نمایندگان را دارد؛ در صورتی که فیلترینگ مردم را به سمت آسیب‌پذیری و نفوذ دستگاه‌های امنیتی کشانده است. برخی اوقات بین ادعا‌های دوستان اصولگرا و عملکردشان تفاوت زیاد است. تا دوستان متوجه این همه آسیب نشوند شرایط همین فیلترینگ گسترده است، اما وظیفه من به عنوان نماینده مردم هشدار دادن این شرایط است، ولی اینکه تا چه اندازه تاثیرگذار باشد نمی‌دانم؛ برای ۵ درصد اثرگذاری هم ما تلاش می‌کنیم، چون الان جز روشنگری و بیان موضع کار دیگری از عهده من برنمی‌آید.»