توضیحات یک مقام سازمان محیط‌زیست درباره وضعیت نگران‌کننده دریاچه ارومیه؛ ستاد احیا چه کرد؟

رویداد۲۴ مجتبی ذوالجودی، معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره آخرین وضعیت دریاچه ارومیه و آمار‌های مربوط به سطح تراز، مساحت و حجم آب این دریاچه توضیح داد: سطح تراز این دریاچه در ۲۶ تیرماه ۱۴۰۲ به ۱۲۷۰ متر و ۱۸ سانتی‌متر رسیده است. همچنین براساس تصاویر ماهواره‌ای لندست، مساحت عرصه آبی دریاچه ارومیه در این سطح تراز برابر یک هزار کیلومتر مربع است که نسبت به زمان مشابه در سال گذشته ۸۰۱ کیلومتر مربع کاهش یافته است. همچنین حجم آب در وضعیت فعلی دریاچه ارومیه براساس اعلام شرکت آب‌منطقه‌ای استان آذربایجان غربی، ۱.۳۶ میلیارد متر مکعب برآورد شده که این حجم نیز نسبت به زمان مشابه در سال گذشته حدود ۰.۹۷ میلیارد متر مکعب کمتر شده است.

به گزارش ایلنا، وی افزود: در سال آبی جاری (یکم مهر ۱۴۰۱ تا پایان شهریور ۱۴۰۲)، سطح تراز دریاچه ارومیه حداکثر به ۱۲۷۰ متر و ۴۲ سانتی‌متر بالاتر از سطح آب‌های آزاد رسید که این اتفاق در دهم خردادماه امسال رخ داد. البته باید توجه داشت که در سال آبی جاری، میزان افزایش سطح تراز دریاچه در حداکثر مقدار آن نسبت به ابتدای سال آبی (یکم مهر ۱۴۰۱) تنها ۲۹ سانتی‌متر بود و نسبت به حداقل مشاهده‌شده در آبان ۱۴۰۱ یعنی رقم ۱۲۷۰ متر و ۴ سانتی‌متر، تنها حدود ۳۸ سانتی‌متر افزایش داشت.

ذوالجودی درباره روند آبگیری و نوسانات سطح تراز دریاچه ارومیه در طول یک سال آبی توضیح داد: روند آبگیری و همچنین تبخیر در دریاچه‌ها و تالاب‌ها یک روند طبیعی است، به طوری که معمولا از اواسط پاییز هر سال با شروع بارندگی‌ها و وجود جریانات آب‌های سطحی، آبگیری دریاچه شروع و تقربیا در اواخر بهار به حداکثر خود می‌رسد. اما با شروع ماه‌های گرم سال و با افزایش میزان تبخیر، سطح تراز در دریاچه کاهش می‌یابد که معمولا این وضعیت تا اواسط پاییز و شروع مجدد بارندگی‌ها ادامه پیدا می‌کند.

معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: در سال آبی جاری متاسفانه از دهم خرداد با گرم شدن هوا، تبخیر سطحی از دریاچه ارومیه شدت بیشتری گرفته و از آن زمان تا امروز سطح تراز دریاچه ۲۴ سانتی‌متر کاهش یافته است و با توجه به تداوم ماه‌های گرم سال، کاهش بارندگی‌ها و همچنین مصرف عمده آب در بخش کشاورزی، در ماه‌های آتی نیز روند سطح تراز دریاچه کاهشی خواهد بود و امیدی به افزایش سطح تراز تا اواسط پاییز وجود ندارد.

وی در ادامه تاکید کرد: با توجه به افزایش شدت تبخیر در ماه‌های گرم سال که غالبا تا اواخر مهرماه ادامه خواهد یافت، پیش‌بینی می‌شود با ادامه روند کنونی تبخیر آب از سطح دریاچه، تراز دریاچه ارومیه در ماه‌های آتی کاهش یابد و به کمتر از ۱۲۷۰ متر برسد. میزان بارندگی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه از ابتدای سال آبی جاری تا کنون برابر با ۲۹۸.۲ میلی‌متر بوده است که نسبت به زمان مشابه در سال گذشته ۵ درصد افزایش، اما نسبت به میانگین بلندمدت ۹ درصد کاهش داشته است.

ذوالجودی در پاسخ به این سوال که آیا دریاچه ارومیه در شرایط کنونی به وضعیت غبارخیزی رسیده است و می‌توان این دریاچه را به عنوان یکی از کانون‌های ریزگرد‌ها بخصوص غبار‌های نمکی در نظر گرفت یا خیر، توضیح داد: اگرچه یکی از پیامد‌های خشک شدن دریاچه ارومیه تبدیل آن به کانون گرد و غبار است، اما خوشبختانه با اقداماتی که از سال‌های گذشته برای تثبیت کانون‌های گرد و غبار در اراضی خشک حاشیه دریاچه انجام شده است، در حال حاضر بخش عمده‌ای از این کانون‌ها تثبیت شده‌اند و این مناطق دیگر تهدید بزرگی برای تبدیل شدن به کانون نیستند.

معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: در سایر بخش‌های دریاچه ارومیه که در سال‌های اخیر دارای آب بوده‌اند، اما در طی ماه‌های آینده تراز دریاچه در این بخش‌ها بر اثر تبخیر بسیار کاهش می‌یابد و احتمالا سطح این مناطق خشک می‌شود، به دلیل وجود رطوبت در نمک‌های ترسیب‌شده، احتمال این که در زمان کوتاهی کانون بزرگی از ذرات نمک در این بخش‌ها تشکیل شود، بعید است و به صورت کلی در کوتاه‌مدت شاهد خیزش غبار‌های نمکی از سطح دریاچه ارومیه نخواهیم بود.

این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط‌زیست خاطرنشان کرد: نمک به دلیل سنگینی معمولا در کوتاه‌مدت روی گرد و غبار سوار نمی‌شود، ولی اگر روند کنونی خشک شدن دریاچه ادامه یابد و رطوبت بخش‌هایی از دریاچه که هم‌اکنون سطح تراز در آن‌ها به شدت کاهش یافته است، به طور کامل از بین برود، احتمال دارد که در بلندمدت شاهد خیزش غبار‌های نمکی از این بخش‌های دریاچه ارومیه باشیم.

وی در ادامه گفت: پیش‌بینی می‌شود با شروع بارندگی‌های پاییزه، دریاچه ارومیه مجددا آبگیری شود و امیدواریم با پایان یافتن تمام پروژه‌های سخت‌افزاری مربوط به احیای دریاچه، بهبود وضعیت بارندگی‌ها و انجام سایر اقدامات اثرگذار در افزایش سطح تراز دریاچه بخصوص صرفه‌جویی آب در بخش کشاورزی، شاهد آبگیری مناسب دریاچه ارومیه در سال آبی بعد باشیم.

ذوالجودی همچنین در واکنش به خبر منتشرشده در برخی رسانه‌ها مبنی بر این که در حال حاضر تراز دریاچه ارومیه به پایین‌ترین سطح در ۶۰ سال گذشته رسیده است، عنوان کرد: اولا در سه سال آبی گذشته در اغلب نقاط کشور از جمله در حوضه آبریز دریاچه ارومیه شاهد تداوم خشکسالی بوده‌ایم و ثانیا باید توجه داشت که براساس اعلام سازمان حفاظت محیط‌زیست، حداقل حقابه‌ای که در طول هر سال آبی باید به این دریاچه برسد، ۳.۴ میلیارد متر مکعب است، یعنی هر سال باید این میزان آب به دریاچه برسد تا سطح تراز آن ثابت بماند که در طول سال‌های اخیر هیچ‌گاه این اتفاق رخ نداده است.

معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: رقم ۳.۴ میلیارد متر مکعب تقریبا معادل رقم تبخیر سالانه آب از سطح دریاچه ارومیه است و این در حالی است که در طول سال‌های گذشته، به دلیل خشکسالی و عدم مدیریت صحیح منابع آبی، سالانه حجم بسیار کمتری از آب وارد دریاچه شده و تداوم این روند در طول چندین سال به همراه کاهش بارندگی‌ها در سال‌های اخیر باعث شده است که اکنون شاهد وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه باشیم.

این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط‌زیست با تاکید بر این که در طول سال‌های فعالیت ستاد احیای دریاچه ارومیه، هیچ‌گاه حقابه محیط‌زیستی دریاچه تامین نشده است، اظهار داشت: براساس قانون حفاظت و احیای تالاب‌های کشور که در سال ۹۶ به تصویب رسید، حقابه تالاب‌ها و رودخانه‌ها بعد از آب شرب دومین اولویت تامین آب محسوب می‌شود؛ پیش از تصویب این قانون موضوع تامین حقابه تمام تالاب‌ها از جمله دریاچه ارومیه تکلیف مشخصی نداشت، اما بعد از تصویب این قانون نیز بازهم میزان حقابه تخصیص‌یافته به دریاچه ارومیه در هر سال، فاصله بسیاری با رقم تعیین‌شده توسط سازمان محیط‌زیست داشت.

وی در ادامه تاکید کرد: وضعیت بحرانی امروز دریاچه ارومیه ناشی از عملکرد یک سال و دو سال گذشته نیست، بلکه عدم مدیریت صحیح منابع آبی در طول چند دهه در حوضه آبریز دریاچه و البته شرایط به وجود آمده از خشکسالی، تغییر اقلیم و گرم شدن دمای هوا، باعث شده است که دریاچه ارومیه به این حال و روز دربیاید.

ذوالجودی با تاکید بر این که در شرایط کنونی، صرفه‌جویی آب در بخش کشاورزی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، مهمترین راهکار احیای این دریاچه محسوب می‌شود، عنوان کرد: برای احیای دریاچه ارومیه هیچ راهی نداریم جز این که با همکاری وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی و همچنین با تعامل با کشاورزان و جوامع محلی، بتوانیم وضعیت را به شکلی مدیریت کنیم که هم مصرف آب کشاورزی کاهش یابد و هم منافع اقتصادی و معیشت مردم به خطر نیفتد.

معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: تعریف اشتغال جایگزین برای بخشی از کشاورزان حوضه آبریز دریاچه ارومیه و اصلاح الگوی کشت و ترویج روش‌های آبیاری مدرن در سراسر این حوضه آبریز از جمله مهمترین راهکار‌هایی است که می‌تواند به کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی در این منطقه کمک کند؛ برای رسیدن به این اهداف نیز هم به بودجه کافی نیاز داریم و هم باید بحث‌های مدیریتی با شیوه مناسب‌تری پیش برود.

این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط‌زیست تاکید کرد: احیای دریاچه ارومیه حتما به اراده‌ای ملی در تمام سطوح و دستگاه‌های کشور نیاز دارد و اساسا فلسفه ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه نیز همین بوده است. البته در دولت سیزدهم احساس شد که نیاز به تغییر مدیریت این ستاد وجود دارد که سال گذشته این اتفاق رخ داد و اکنون با عزمی راسخ‌تر در راستای اجرای پروژه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری لازم برای احیای دریاچه تلاش می‌کنیم.

وی در پایان تصریح کرد: برای احیای دریاچه ارومیه چاره‌ای نداریم جز این که با کشاورزان و جوامع محلی حوضه آبخیز دریاچه به توافق برسیم تا بتوانیم مصرف آب کشاورزی را در این منطقه کاهش دهیم و هم‌زمان راندمان تولید محصول در این حوضه آبریز را افزایش دهیم یا برای بخشی از کشاورزان معیشت‌های جایگزین تعریف کنیم تا بتوانیم حقابه دریاچه ارومیه را هرچه بیشتر تامین کنیم.