راه مقابله با تریاک سرب‌دار، کاشت رسمی خشخاش در ایران است؟

خسارت‌هاي ناشي از اين بحران آن‌قدر زياد بود که در فضاي مجازي و برخي رسانه‌ها خبرهايي مبني‌بر کاشت رسمي خشخاش براي مصرف ترياک سالم به گوش مي‌رسيد اما صحتشان تأييد نشد و خبرها فراموش شدند.

بحران سرب در ترياک اما تمام نشد و چندي پيش، بار ديگر خبرهايي مبني‌بر وجود سرب در ترياک و خسارات ناشي از آن به گوش رسيد. چندي بعد، خبر رسيد که کميسيون بهداشت مجلس در حال رايزني به‌منظور کاشت رسمي و قانوني خشخاش براي مصارف دارويي در ايران است. از طرفي، وجود ناخالصي در ماده مخدر ترياک و مخلوط‌شدن اين ماده با سرب که موجب مرگ بسياري از مصرف‌کنندگان شده بود، موجب شد زمزمه‌هايي مبني‌بر ايجاد زمينه‌هاي قانوني براي کاشت رسمي ترياک در ايران فراهم شود.

اين در حالي است که سخنگوي ستاد مبارزه با موادمخدر درباره شنيده‌هايي مبني‌‌بر کشت خشخاش در کشور، اعلام کرده بود که رسمي‌کردن کشت خشخاش در ايران موضوعيت ندارد. علاوه‌براين، رئيس کارگروه مبارزه با موادمخدر مجمع تشخيص مصلحت نظام نيز اعلام کرده که مجوز کاشت رسمي خشخاش را در کشور نداريم و اين مجوز را سازمان بين‌الملل به کشورها مي‌دهد که دوره‌اي آن را داشتيم ولي خودمان آن را لغو کرديم و درحال‌حاضر، مجوز کاشت خشخاش در کشور نداريم.

باوجود اين تناقض‌ها اگر کاشت ترياک در ايران رسمي شود، اين مصوبه قانوني، مسير استفاده سوءمصرف‌کنندگان ترياک خالص را هموار مي‌کند و باوجود حرف‌هاي ضدونقيض درباره کاشت رسمي ترياک در ايران، به فاصله کوتاهي طرح حذف اعدام از مجازات موادمخدر به مجلس ارائه و مقرر شد، برخي افراد محکوم به اعدام در حوزه موادمخدر که داراي سوءپيشينه نيستند و فقط حمل کننده موادمخدر هستند، نبايد اعدام شوند. مطرح‌شدن دو طرح که اولي، مسير اعتياد را براي مصرف‌کننده هموارتر و ديگري از مجازات مجرمان کيفرزدايي مي‌کند، تضادهايي را به‌وجود مي‌آورد که به نظر مي‌رسد مواجهه با سوءمصرف‌کنندگان با يک روش سيستماتيک انجام نمي‌شود و برنامه‌ريزي‌ها در‌اين‌زمينه چندان با يکديگر سازگار نيستند.

لزوم اجراي رويکرد حقوقي در برابر کيفرزدايي
محمدهادي پناهي، رئيس کانون درمانگران اعتياد، با اشاره به طرح حذف اعدام از مجازات موادمخدر و به موازات آن، پيگيري‌هايي براي کاشت رسمي خشخاش مي‌گويد: «اين مسئله درواقع شامل دو نکته مي‌شود؛ نکته اول اينکه رويکرد حقوقي بايد به صورت برنامه‌ريزي‌شده و سيستمي انجام شود. اگر مجازات اعدام براي سوءمصرف‌کنندگان موادمخدر برداشته مي‌شود و کيفرزدايي مي‌کنيم، رويکردي را انتخاب کرده‌ايم که بخش عمده‌اي از نظام‌هاي حقوقي انتخاب کرده‌اند؛ رويکردي که سازمان ملل به‌عنوان يک رويکرد در حوزه مبارزه با مواد‌مخدر، آن را توصيه مي‌کند و اين رويکرد دو لازمه دارد: مورد اول اينکه اگر قرار است کيفرزدايي ‌کنيم، نمي‌توانيم در حوزه‌اي از قوانين سختگيري کنيم ولي در حوزه‌اي ديگر مانند موادمخدر کيفرزدايي کنيم. مورد دوم اين است که در حوزه اعتياد نمي‌توانيم از قاچاقچيان موادمخدر کيفرزدايي کنيم ولي همزمان رويکرد مدني را در ساير حوزه‌ها ازجمله مواجهه با سوءمصرف‌کنندگان دنبال نکنيم. پناهي با اشاره به اينکه رويکرد کلي مي‌تواند اين باشد که از قاچاقچي اعدام‌زدايي کرده و در کنار آن در حوزه درمان هم خودمعرف‌شدن را جايگزين روش‌هاي ديگر ازجمله کمپ اجباري و... کنيم، در ادامه می‌گوید: «به اين معني که فرد مبتلا به اعتياد ابتدا بايد نسبت به اعتياد خود توجيه شود و سپس براي درمان اقدام کند.

ما معتاد را عملا مجازات مي‌کنيم ولي قاچاقچي را به‌عنوان بزهکار اعدام نمي‌کنيم؛ درحالي‌که فرايند سيستمي ايجاب مي‌کند در مواجهه با معتاد به‌عنوان يک فرد بزه‌ديده هم رويکردي مدني داشته باشيم ولي متأسفانه اين تغيير به‌طور کامل در اجرا ديده نمي‌شود.» سعيد صفاتيان، رئيس کارگروه مبارزه با موادمخدر مجمع تشخيص مصلحت نظام با اشاره به طرح حذف اعدام از مجازات موادمخدر مي‌گويد: «نزديک به 20 عنوان جرم در حوزه اعتياد و موادمخدر داريم و در اين سال‌ها تعداد بسيار زيادي از مجرمان را اعدام کرديم و به‌همين‌دليل فشارهايي در بعد بين‌الملل به‌وجود آمد. بررسي‌هايي انجام داديم و موارد اعدام را براي گروه‌هاي خاص در نظر گرفتيم؛ برای مثال، براي کسي که 10 کيلو ترياک را حمل مي‌کند و نگهدارنده مواد است، حکم اعدام صادر نکنيم. اعدام را براي افرادي در نظر بگیریم که درگيري‌هاي مسلحانه کرده و هزينه‌هاي باندها را مي‌دهند. در ساير موارد، حبس‌هاي خاص با شرايط ويژه‌اي را قرار دهيم؛ به‌طوري‌که وقتي شخص وارد زندان مي‌شود، بداند ديگر حق و رأي کار ندارد و تخفيفي شامل حبس او نمي‌شود؛ البته در اين صورت به نظر ما، اعدام مي‌تواند مفيدتر باشد.»

مشروعيت مصرف ترياک با کاشت رسمي
رئيس کانون درمانگران اعتياد با اشاره به اينکه خبرهايي مبني‌بر کشت رسمي خشخاش، زماني مطرح شد که به موازات آن، حکم اعدام نيز محدود به شرايطي خاص شد و همزمان در بعضي از فضاهاي مجازي کشت ترياک به صورت رسمي مورد بررسي قرار گرفت، مي‌گويد: «دراين‌زمينه از نظر فني با مسائلي مواجه‌ هستیم؛ اين نگاه که کشت ترياک را رسمي کنيم، بسيار غيرحرفه‌اي است و به نظر مي‌رسد به‌جاي يک سياست‌گذار، يک کدخداي ده اين حرف را مي‌زند زيرا بافت جمعيتي افراد سوءمصرف‌کننده تغيير کرده و به موازات آن ترکيب جنسي، سني، خرده‌‌فرهنگي، اجتماعي و شغلي اين افراد نيز تغيير کرده است. مورد بعدي اين است که علل اعتياد بسيار متفاوت است و اين مسئله که ترياک را آزاد کنيم، اصلا عقلاني نيست. درحال‌حاضر، قليان هم آزاد است اما نه‌تنها برچيده نشده بلکه به نوجوانان هم کشيده شده و آن را مصرف مي‌کنند. اگر کشت ترياک رسمي شود و به صورت آزاد در اختيار مردم قرار بگيرد به اين معني است که به سبد خانوار علاوه بر سيگار و قليان، ترياک را هم اضافه کرديم و نه‌تنها تأثيري بر کاهش اعتياد نخواهد داشت بلکه موجب شيوع مصرف آن به صورت مشروع نيز مي‌شود.»

به گفته پناهي، مصرف موادي مانند حشيش به‌ويژه در ميان جوانان به‌شدت افزايش پيدا کرده است و تفاوت چنداني نمي‌کند که ترياک را آزاد کنيم يا نه زيرا بعد از آن، حرف بر سر آزادکردن هروئين و شيشه مي‌شود. آسيب‌زابودن ترياک مانند هر ماده مخدر ديگري قابل چشم‌پوشي نيست و پزشکي به‌هيچ‌وجه، آن را مفيد نمي‌داند. درواقع، آزادسازي ترياک، يک ماده مخدر را رسمي مي‌کند و راهکاري براي کاهش اعتياد نيست. براي کاهش اعتياد بايد از محل پيشگيري، آموزش عمومي، مديريت اوقات فراغت جوانان و نوجوانان اقدام شود و راهکاري پيدا کنيم تا فضا را براي اين قشر، شادترو اميدوارکننده‌تر کنيم.

مصرف آزاد به بهانه سرب‌هاي موجود در ترياک
او با اشاره به اينکه ممکن است اين توجيه پيش بيايد که به‌خاطر وجود سرب در ترياک‌ها، امکان کشت رسمي و استفاده از ترياک سالم را فراهم کنيم، مي‌گويد: «اين مورد، توجيه علمي ندارد زيرا داروهاي اثربخش متنوعي داريم که پايلوت‌هاي علمي را گذرانده‌اند؛ برای مثال، داروي متادون که اثرات درماني‌اش اثبات شده است. اگر اين دليل که وجود سرب در ترياک، عامل کشت رسمي قرار گيرد، به جاي آزادکردن آن بايد ديد سرب موجود در ترياک کجا به آن اضافه شده است که براي فهم اين مورد، متخصصان بسياري وجود دارند. يک سال‌و‌نيم پيش زماني که بحران درمورد سرب موجود در ترياک پيش آمد، بحث کاشت رسمي ترياک مطرح شد. در يکي، دو ماه اخير نيز بار ديگر همزمان با انتشار اخباری مبتني‌بر آلودگي سرب در برخي ترياک‌ها ديديم که بحث کشت رسمي آن مطرح شده و اين مسئله نگران‌کننده است زيرا قرار نيست هر بار ناخالصي در موادمخدر و محرک باشد، کشت آن را رسمي کنند و مصرف آن آزاد شود.»