"ترامپ، مهم‌ترین چالش روحانی"

رویداد۲۴- سید حسین موسویان دیپلمات با سابقه پیشین کشورمان در مقاله‌ای در روزنامه هافینگتون پست به بررسی مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی حسن روحانی در دولت دوازدهم در حوزه سیاسی و امنیتی و بین‌المللی پرداخته است.

در شرایطی ایرانی‌ها با اکثریت چشمگیر به دور دوم ریاست روحانی رای دادند که ایران در حساس‌ترین مقطع تاریخ بعد از انقلاب اسلامی 1979 قرار دارد. در حالی‌که میانه‌روها از این پیروزی به عنوان رای مردم ایران در مخالفت با انزوا و عوام‌گرایی استقبال کرده‌اند، اما این آغاز چالش‌های بزرگ‌تر در اجرای تعهدات روحانی است.

در حالی‌که منطقه با بحران‌های بی‌سابقه دست و پنجه نرم می‌کند و رییس‌جمهور آمریکا به دنبال آغاز تقابل جدیدی با ایران است، روحانی در یک مبارزه انتخاباتی با حضور شش رقیب از دو جناح میانه‌رو و اصولگرا، پیروز شد. رقیب اصلی او ابراهیم رییسی 38.5 درصد آرا را کسب کرد که این میزان رای، حاکی از ظرفیت موجود چرخش ایران به سمت دولتی اصولگراست. بعد از یک رقابت نفس‌گیر، اکثریت ملت ایران در شرایطی به میانه‌روی در سیاست داخلی و دیپلماسی در روابط خارجی رای دادند که دونالد ترامپ رییس جمهور آمریکا سیاست تشدید فشار و انزوای ایران را انتخاب کرده است.

رکورد تاریخی مشارکت 42 میلیونی ملت ایران در انتخابات ریاست جمهوری، نقطه قوت دولت جدید روحانی برای حرکت در مسیر درست است. روحانی باید پاسخگوی مطالبات مردم در مورد بهبود شرایط اقتصادی بعد از برجام و تقویت حقوق شهروندی باشد. او برای موفقیت در این مورد، در درجه اول نیازمند حمایت مقام معظم رهبری است و در درجه دوم نیز قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای باید به سیاست تعامل او پاسخ متقابل و مناسب بدهند.   

آسیب پذیری روحانی

در جریان مبارزات انتخاباتی، روحانی با وضعیت دو قطبی مواجه شد. در جریان مذاکرات هسته‌ای، او از حمایت قاطع مقام معظم رهبری و ملت ایران برخوردار بود. او توانست اقتصاد ایران را از سقوط نجات داده، کشور را از رشد اقتصادی منفی به رشد اقتصادی هفت درصدی رسانده، تورم 40 درصدی را به 9 درصد کاهش داده، صادرات نفت را به شرایط ما قبل تحریم‌ها بازگرداند و حدود 12 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی نیز جذب کند. اما چالش اصلی او هم‌چنان عدم تامین توقعات بالای مردم در بهبود سریع وضعیت اقتصادی روزمره‌شان بود که روحانی به دو دلیل قادر به انجام آن نبود: اول دوره کوتاه اجرایی شدن برجام و دلیل دوم هم کارشکنی‌های آمریکا در اجرای بهینه برجام بود.

واقعیت این بود که حجم زیادی از تحریم‌های غیرهسته‌ای آمریکا به قوت خود باقی است، ضمن این‌که آمریکا بعد از برجام هم تحریم‌های غیرهسته‌ای جدیدی اعمال کرد که مانع‌تراشی آشکار برای اجرای بهینه برجام بود. از این رو مخالفان روحانی هم سیاست خارجی تعاملی او با قدرت‌های جهانی و مذاکره به آمریکا را به تمسخر گرفته و آن را نشانه ضعف خواندند.

ابراهیم رییسی، رقیب اصلی سیاست خارجی روحانی را "ملتمسانه" خواند و صدیقی امام جمعه تهران نیز تفکر میانه‌روها در سیاست خارجی را بزدلانه و سازشکارانه خواند. هر چند پیروزی قاطع روحانی به معنی "نه" مردم به این اتهامات بود، اما واقعیت این است که روحانی باید بتواند بین سیاست‌های عمل‌گرایانه در سیاست خارجی و حفظ هویت ایرانی‌ها تعادل برقرار کند. به همین دلیل هم او بعد از پیروزی تاکید کرد که تعامل با جهان را بر اساس احترام متقابل و منافع ملی دنبال خواهد کرد و در مقابل تحقیر و تهدید خواهد ایستاد.

گرایش روحانی به رفع تنش با رقبای منطقه‌ای مثل عربستان سعودی نیز در دوران انتخابات به یک موضوع چالشی تبدیل شد. رییسی سیاست‌های عربستان سعودی را امتداد سیاست‌های راهبردی آمریکا و عربستان را "غده سرطانی" در منطقه خواند که به دنبال اختلاف‌افکنی در جهان اسلام است.  این نکته از این جهت مهم است که تا قبل از این، ایران تنها اسراییل را "غده سرطانی" در منطقه می‌خواند. روحانی در دوران مبارزات انتخاباتی حمله به سفارت عربستان را محکوم و حتی جهانگیری معاون وی، مدعی شد که مجرمان حمله به سفارت سعودی در ستاد انتخاباتی رقیب حضور دارند.

سیاست‌های تعاملی روحانی شامل مسایل داخلی از جمله تعامل با اقلیت‌های مذهبی هم بود و به همین جهت عبدالحمید، رهبر اهل سنت ایران نیز از کاندیداتوری روحانی حمایت کرد. حمایت رهبر اهل سنت ایران از روحانی باید پیام مثبتی به سعودی‌ها و دیگر کشورهای سنی عرب منطقه در مورد ضرورت تعامل با دولت روحانی باشد.

چالش‌های پیش رو: دمکراسی، ترامپ و عربستان

روحانی در آغاز دور دوم با چالش‌های سیاست خارجی مهمی رو به روست. در زمانی که ایرانی‌ها به پای صندوق‌های رای رفتند، هم‌زمان رهبران عرب جهان اهل سنت درع ربستان با ترامپ نشست گذاشتند. ترامپ قرارداد فروش 100 میلیارد دلاری فروش اسلحه با عربستان و ده‌ها میلیارد دلار قرارداد فروش اسلحه با سایر کشورهای عرب خلیج فارس را نهایی کرد تا منطقه را بیش از پیش نظامی کند. وزیر دفاع عربستان اظهار کرده است که جنگ را به داخل ایران خواهد کشاند. کشورهای عربی در یک اقدام بی‌سابقه تصمیم به تشکیل ائتلاف ضد ایرانی به نام "ناتو عربی" را اعلام کرده‌اند.

در جریان سفر ترامپ به عربستان، عادل الجبیر اعلام کرد که دو کشور برای مقابله با به اصطلاح "سیاست‌های تجاوزکارانه ایران" توافق کرده‌اند. تیلرسون وزیر خارجه آمریکا فروش صد میلیارد دلاری اسلحه به عربستان را برای مقابله با نفوذ منطقه‌ای ایران خواند. اوباما معتقد به مشارکت ایران و سعودی در منطقه بود. اما ترامپ در مسیر افزایش تنش در روابط سعودی با ایران قدم برمی‌دارد و این مسیری است که به افزایش بی‌ثباتی منطقه کمک کرده و عربستان را به مقابله با سیاست مصالحه‌جویانه روحانی ترغیب خواهد کرد.

از طرف دیگر ترکیه به دنبال ایجاد دیوار 160 کیلومتری در مرز با ایران است. برجام به خاطر تحریم‌های جدید مصوب و در دستور کار کنگره آسیب‌پذیر شده و شعله‌های آتش و بی‌ثباتی در سوریه و عرلق و یمن و افغانستان ادامه دارد.

با این وجود امید وجود دارد. یک نکته کلیدی، استثنایی بودن انتخابات و دموکراسی ایران در منطقه است. ایران اولین انتخابات آزاد خود را 100 سال پیش تجربه کرد، اما انرژی و ظرفیت‌هایی که بر اثر انتخابات اخیر در ایران بروز کرده، در منطقه بی‌مثال است. شبیه انتخابات اخیر ریاست جمهوری ایران را در انتخابات‌های اخیر در آمریکا و اروپا می‌توان مشاهده کرد، در حالی که متحدین عرب منطقه‌ای آمریکا قبیله‌ای و فامیلی اداره شده و با ایران قابل مقایسه نیستند.  

در هر صورت روحانی نیازمند حمایت مقام معظم رهبری ایران است. در مسیر پیش رو، ترامپ مهم‌ترین چالش روحانی است. ترامپ دو راه دارد یا این‌که از سیاست‌های تعاملی روحانی استقبال کند یا مسیر تخاصم و تنش را در پیش گیرد. اگر قصد تعامل با ایران داشته باشد، پاسخ مناسب از تهران خواهد شنید. اما اگر سیاست دشمنی و تقابل را در پیش گیرد، روحانی و ملت ایران در مقابل او خواهند ایستاد. همان‌طور که در مقابل تجاوز صدام به خاک ایران ایستادند.

روحانی و ترامپ راه طولانی و سختی پیش‌ رو دارند. فراخوان ترامپ در ریاض برای مقابله همه کشورها با ایران تکرار یک تجربه شکست خورده است و به طور قطع در آینده هم شکست خواهد خورد. این مسیر باخت ـ باخت برای آمریکا، ایران، عربستان و سایر کشورهای منطقه است.