مسجد جامع سبزوار؛ مسجد هفت رنگ قرن هشتم هجری

رویداد۲۴- نمونه‌ای از تلاش حکومت اسلامی در ساخت مسجدی رفیع را می‌توان در مسجد جامع سبزوار جستجو کرد. مسجدی برجامانده از حکومتی کوچک اما تأثیرگذار، در خراسان بزرگ. 

به گزارش رویداد۲۴، در مرکز شهر سبزوار که در قدیم به آن بیهق می‌گفتند، مسجد جامع سبزوار در کنار بنای رفیع امامزاده یحیی قرار دارد. قدمت این بنای تاریخی به قرن هشتم هجری می‌رسد و تقریبا ۴۰۰۰ متر مربع وسعت دارد. 

این مسجد از یک حیاط مرکزی و دو شبستان شرقی و غربی و دو ایوان شمالی و جنوبی تشکیل شده و همچون بسیاری از معماری‌های خراسان بزرگ، نقشه‌ای دو ایوانی دارد که در دوره‌ پهلوی دو مناره نیز به ایوان جنوبی آن اضافه شده تا آلودگی‌های بصری شهر، مانع از رؤیت آن در بافت تازه نباشد. 

نکته جالب مسجد جامع سبزوار، دوری سازندگان این بنا از تزئینات اضافه است تا جایی که آجر در ساخت و پوشش این بنا، حرف اول را می‌زند؛ ایوان شمالی مسجد به طور کامل از آجر ساخته شده و جدا از کاشی‌های الحاق شده به برخی نقاط دیوارهای شبستان‌ها، مسجد دارای کمترین میزان تزئینات است. 

خواجه علی موید یکی از امیران حکومت سربداران، دستور ساخت این مسجد را صادر کرده تا از دروازه عراق و دروازه مشهد (در بخش غربی و شرقی شهر) قابل رؤیت باشد. 

معماری بنا به طور کامل با اقلیم کویری شهر تطابق دارد؛ ایوان‌های مسجد با دهانه‌های رفیع و گسترده باد را از سمت شمالی بنا وارد کرده و با گذر آن از روی حوض مرکزی مسجد، طراوت و خنکی را به محل نمازگزاران وارد می‌کند. 

ایوان جنوبی مسجد که مدخل ورودی به گنبدخانه است ۱۷ متر ارتفاع دارد. بر فراز این ایوان دو مناره آجری قرار دارد که در اواخر دوره‏ ی قاجار به بنا اضافه شده است. 

یکی از بخش‏‌های ارزشمند این بنا گنبد پشت ایوان جنوبی بوده که یک پوسته و به شکل عرقچین به ارتفاع ۸۰/۱۲ متر است. 

به این مسجد مسجد هفت رنگ هم گفته می‌شود، چرا که کاشی‌های استفاده شده در تزئینات محدوده‌ آن از این گروه به شمار می‌روند.