پشت پرده تلگرام‌های داخلی چیست؟
رویداد۲۴-برخی نرم‌افزارهای داخلی که زیرمجموعه‌های تلگرام اصلی‌اند، در حالی فعالیت می‌کنند که از سوی برخی مسوولان عنوان فیلترشکن به آن‌ها اطلاق و تاکید شده که باید موجبات مهاجرت کاربران به پیام‌رسان‌های داخلی را فراهم کنند و از طرف دیگر توسعه‌دهندگان می‌خواهند بدانند آیا این امکان وجود دارد که نسخه‌های بومی شبکه‌های اجتماعی فیلترشده در ایران مانند توییتر را تهیه کنند؟
پیش از اینکه تلگرام فیلتر شود، با زمزمه‌های شنیده‌شده مبنی بر احتمال فیلترینگ تلگرام و با توجه به اقبال عمومی کاربران ایرانی به استفاده از این نرم‌افزار، وجود اپلیکیشن مشابه آن احساس و موجب شد برخی از شرکت‌های داخلی با استفاده از قابلیت متن باز بودن تلگرام، به نوشتن برنامه‌های جدید برروی تلگرام اقدام کنند تا امکان ورود به بازار جهانی را برای کاربران خود فراهم کنند.
سازندگان این نرم‌افزارها اظهار می‌کنند نسخه‌های داخلی تلگرام، براساس همان APIها و دسترسی‌های مجازی که تلگرام ایجاد کرده است، نسخه‌ای را به وجود آورده‌اند که علاوه بر رعایت استانداردهای تلگرام، ملاحظات حاکمیت را هم رعایت می‌کند و همچنین برای حفظ کسب‌وکارهای داخلی مبتنی بر تلگرام طراحی شده است. بنابراین دغدغه آن‌ها، رعایت چارچوب‌های حاکمیتی، حفظ حریم خصوصی شخصی کاربران و صیانت از کسب‌وکارهای موجود در تلگرام است.
با وجود این، طراحان این نرم‌افزارهای داخلی هم بر این باورند که پیام‌رسان بومی در صورتی رشد می‌کند که در تعامل با تلگرام بماند و در فضای رقابتی معقول رشد کند و اینکه حذف تلگرام، صدمات بسیاری به گستره آزادی بیان و همچنین کسب‌وکارهای مجازی کشور می‌زند.
دراین باره رمضانعلی سبحانی‌فر - رییس کمیته مخابرات و ارتباطات مجلس- که علت استقبال بالای کاربران ایرانی از تلگرام طلایی را استفاده از پلت‌فرم و سرورهای اصلی تلگرام می‌دانست، با بیان اینکه تلگرام طلایی با دانش ایرانی از پلت‌فرم و سرورهای اصلی و فرعی تلگرام بهره می‌برد و حدود 25 میلیون کاربر ایرانی دارد، اظهار کرده بود: تلگرام طلایی با فونت فارسی در داخل کشور و روی سرورهای ایرانی قرار دارد. سرورهای تلگرام طلایی در خارج از کشور نیز همان سرورهای اصلی تلگرام است؛ بنابراین سرورهای خارج از کشور تلگرام طلایی در کشورهایی است که سرورهای اصلی تلگرام قرار دارد.
فیلترشکن‌هایی با وجهه معتبر؟
البته با گذشت دو ماه از فیلتر شدن تلگرام و ادامه فعالیت نسخه‌های ایرانی این نرم‌افزار، عبدالصمدخرم‌آبادی - دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه - در مورد ماهیت دو نرم‌افزار «هاتگرام» و «تلگرام طلایی» اظهار کرد: هاتگرام و طلاگرام پیام‌رسان نیستند. آن‌ها در واقع دو فیلترشکن داخلی با مدیریت واحد هستند که به طور غیرقانونی و بر خلاف دستور قضایی با امکانات وزارت ارتباطات دسترسی کاربران ایرانی را به شبکه اجتماعی فیلترشده «تلگرام» فراهم می‌کنند.
او علت عدم اعتراض مدیر تلگرام به فیلتر آن را فعالیت هاتگرام و طلاگرام دانست که فیلتر تلگرام را دور زده‌اند و اظهار کرد: با این کار مانع از مهاجرت ۷۰ درصد کاربران ایرانی به پیام‌رسان‌های داخلی شدند و از این طریق برای تلگرام زمان خریده‌اند. بعد از فیلتر تلگرام حدود ۳۰ درصد کاربران آن فعالیت خود را به پیام‌رسان‌های داخلی منتقل کرده‌اند. اگر امکانات و پهنای باندی که در اختیار هاتگرام و طلاگرام گذاشته شده به پیام‌رسان‌های داخلی داده شود، قطعا آن‌ها خدماتی بهتر از تلگرام به مردم عرضه خواهند کرد.
خرم‌آبادی ادامه فعالیت این نرم‌افزارها را علاوه بر تبعات سوء و آسیب‌های فرهنگی، امنیتی و اجتماعی ناشی از سلطه بیگانه بر فضای مجازی کشور، موجب نابودی پیام‌رسان‌های داخلی و از بین رفتن این صنعت دانست و گفت: در ابتدا قرار بود که فعالیت کنترل‌شده هاتگرم و طلاگرام موجبات مهاجرت آرام کاربران به پیام‌رسان‌های داخلی را فراهم کند و به محض اینکه تعداد کاربران آن‌ها به حدود 10 میلیون نفر رسید، ارتباط آن‌ها با تلگرام قطع و کاربران آن‌ها به یک پیام‌رسان قوی داخلی منتقل شوند. ولی علیرغم اینکه که هم‌اکنون تعداد کاربران این دو فیلترشکن به بیش از ۲۶ میلیون نفر رسیده تا کنون به این وعده عمل نشده است.
همان تلگرام اما بدون فیلترشکن
به گفته کارشناسان فناوری اطلاعات، می‌توان با استفاده از APIهای تلگرام یک اپلیکیشن مانند آن نوشت؛ با این تفاوت که ممکن است این اپلیکیشن‌ها ابتدا کپی پیام‌های شما را نگه دارند و حتی با انجام پردازش آن را به تلگرام بفرستند، هرچند خود این شرکت‌ها این ادعا را رد می‌کنند. البته برخی معتقدند در قانون تجارت الکترونیکی آمده که اپلیکیشن‌ها باید شش ماه فعالیت کاربران را در سامانه‌ها نگه دارند و درصورت تقاضای قانون در اختیار قرار دهند، اما گفته نشده که چه میزان از این اطلاعات باید ذخیره شود.
میلاد نوری - کارشناس فناوری اطلاعات - در این باره به ایسنا می‌گوید: این اپلیکیشن‌ها یک پروکسی داخلی دارند که باعث می‌شود بدون نیاز به ابزار فیلترشکن بتوان از آن‌ها استفاده کرد. درواقع تفاوتی که استفاده از اپلیکشین‌هایی مانند هاتگرام و تلگرام طلایی با تلگرام اصلی دارد این است که نیاز به فیلترشکن ندارند، زیرا خودشان فیلترشکن داخلی دارند.
نوری درباره احتمال دسترسی به اطلاعات این اپلیکیشن‌ها نیز توضیح می‌دهد: از نظر امنیتی امکان شنود کل چت‌ها و اطلاعات در این اپلیکیشن‌ها وجود دارد و همچنین امکان سانسور نیز دارند؛ هرچند برخی کانال‌ها را در اپلیکیشن خود از دسترس خارج کردند.
همان‌طور که هادی صادقی - معاون فرهنگی قوه قضاییه - درباره امکان دسترسی به این دو نرم‌افزار حتی پس از مسدودسازی تلگرام گفته بود: ملاحظاتی در این باره وجود دارد. اینها به تمام تلگرام دسترسی ندارند و کانال‌های نامناسب را به‌صورت فیلترشده دارند؛ لذا از این جهت دسترسی‌ها پالایش شده است اما معلوم نیست پایدار بماند. به هر حال ما در دوره گذار هستیم و مردم به تدریج کوچ می‌کنند و باید فرصت دهیم تا بتوانند اطلاعاتشان به سامانه‌های دیگر ببرند و به نظرم این فرصت، فرصت معقول و درستی است.
از سوی دیگر ابوالفضل ابوترابی - عضو هیئت رئیسه فراکسیون ولایی- نیز درباره فعالیت نسخه‌های تلگرام داخلی گفته بود: موبوگرام و تلگرام طلایی که تحت لیسانس تلگرام فعالیت می‌کنند، فعلا در فاز بسته شدن قرار ندارند چون آن‌ها داخلی‌تر بوده و بک‌آپ داخلی دارند. به همین دلیل تصمیمی برای بسته شدن آن‌ها وجود ندارد.
قانون چه می‌گوید؟
برخی از کارشناسان معتقدند اگرچه برای استفاده از اپلیکیشن‌های هاتگرام و تلگرام طلایی مردم از فیلترشکن استفاده نمی‌کنند، اما فعالیت آن‌ها که به نوعی زیرمجموعه‌های تلگرام اصلی هستند، خلاء قانونی دارد. از طرفی این سوال مطرح است که اگر می‌توان به شرکت‌ها این امکان و اجازه را داد که روی اپلیکیشنی مانند تلگرام که در کشور فیلتر است، کار کنند، آیا این امکان برای نوشتن برنامه‌ای برای سایر اپلیکیشن‌ها نیز وجود دارد یا خیر؛ برای مثال اینکه شرکتی بخواهد اپلیکیشنی بنویسد که با توییتر کار کند؟
این نکته را هم باید مد نظر قرار داد که پیام‌رسان تلگرام از همان ابتدا به عنوان یک برنامه متن باز مورد توجه قرار گرفته بود که به دلیل برخورداری از این ویژگی، امکان ایجاد نسخه‌های غیررسمی از آن وجود داشت، اما به نظر نمی‌رسد سایر پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی مسدودشده در ایران هم چنین ویژگی داشته باشند؛ با وجود این، اینکه آیا از لحاظ قضایی چنین موضوعی مانند نسخه‌های داخلی تلگرام امکان‌پذیر باشد هم مورد توجه است.
البته اخیرا اخباری مبنی بر تعیین مهلتی کوتاه برای نسخه‌های فارسی‌شده تلگرام منتشر شد تا به شفاف‌سازی اقدام کنند و در غیر این صورت، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برای صیانت از حریم خصوصی و حقوق شهروندی کاربران به عنوان مدعی و نماینده مردم موضوع را از مجاری قانونی پیگیری خواهد کرد.
اگرچه خرم‌آبادی معتقد است «امکان جایگزینی کامل پیام‌رسان‌های داخلی به جای تلگرام وجود دارد و پیام‌رسان‌های داخلی توان ارایه خدمات به همه کاربران ایرانی را دارند» و این نگاه مأیوسانه مسئولان به توان داخلی است که موجب می‌شود دست تلگرام به طور کامل قطع نشود، اما از همان ابتدا هم انتقادهایی به میزان توانایی و عملکرد برخی پیام‌رسان‌های داخلی مطرح بود که درخواست‌های عجیبی مانند اختصاص وام‌های چند میلیاردی و یا کاربران چندمیلیونی برای رونق خود داشتند.
