جزئیات برنامه سوم توسعه شهر تهران/ لزوم نظام بودجه‌ریزی منطبق با برنامه توسعه‌ای پایتخت
رویداد۲۴ حجت‌الله میرزایی ضمن تشریح جزئیات برنامه پنج‌ساله سوم گفت: برنامه‌های توسعه‌ای کارکردهای متعددی دارند که مهم‌ترین آنها ایجاد وفاق و همزبانی بین کسانی است که در یک شهر سیاست‌گذاری می‌کنند یا سیاست‌ها را اجرا می‌کنند.
وی افزود: هرگاه که موسم تدوین برنامه‌ها می‌شود، مجموعه رفتارها و رویدادهایی شکل می‌گیرد که اگر به خوبی مدیریت شود محصول آن دستیابی به یک ذهنیت مشترک نسبت به جامعه است. بر همین اساس است که می‌گوییم برنامه‌های توسعه‌ای در بر گیرنده دو عنصر اصلی هدفمندی و عقلانیت هستند. در حقیقت برنامه توسعه می‌گوید به کجا می‌خواهیم برسیم و همین طور چطور باید این مسیر را طی کنیم و چه هدفی را برای آینده تعریف کنیم.
وی ادامه داد: برنامه توسعه تعیین می‌کند که وضعیت مطلوب چیست و ابزارها و روش‌های رسیدن به این وضعیت مطلوب چه خواهند بود و سر چنین مسائلی در این روند توافق حاصل می‌شود. در زمان اجرا قاعدتا باید برنامه‌ها متکی بر مشروعیت عمومی باشند و جامعه‌ای که از آن استفاده می‌کند و مخاطب آن است، در این برنامه مشارکت داشته باشد. برنامه ۵ ساله سوم شهرداری تهران تلاش کرده که این سه ویژگی را در خود ایجاد کرده باشد.
وی تاکید کرد: در نخستین گام، از شورا خواستیم که اعلام کند که قرار است به کجا برویم. لذا شورای اسلامی شهر تهران در اسفندماه ۱۳۹۶ مصوبه‌ای تفصیلی در ۷ صفحه به ما ابلاغ کرد که در آن جهت‌گیری‌ها و مسیر برنامه اعلام شد. آنچه که امروز تحت عنوان برنامه توسعه‌ای شهر تهران آماده شده است نیز در چارچوب همین ابلاغیه و اهداف و جهت‌گیری‌های تعیین شده شورای شهر تهران است و البته این برنامه محصول گفت‌وگوی مستمر میان مدیران، کارشناسان و نخبگان شهری نیز قلمداد می‌شود.
معاون شهردار تهران با تاکید بر استفاده از ظرفیت همه ذی‌نفعان شهر در تدوین برنامه ۵ ساله سوم شهرداری تهران گفت: برای اینکه ظرفیت‌های کارشناسی برنامه محدود به شهرداری نباشد، ظرف ۹ ماه گذشته علاوه بر دو ضلع شورا و شهرداری، از ضلع دیگری شامل نخبگان و کارشناسان شهری و نهادهای مدنی تخصصی و تشکل‌های تخصصی دعوت شد و دیدگاه آنها دریافت شد.
وی افزود: ظرف یک سال گذشته رابطه تنگاتنگی با رسانه‌ها داشتیم و دائما نمایندگان رسانه‌ها در جلسات تدوین برنامه حضور داشتند تا در جریان روند پیشرفت تدوین برنامه ۵ ساله سوم قرار بگیرند. لذا آنچه که امروز آماده شده محصول یک روند مشارکتی نسبتا طولانی است.
میرزایی ادامه داد: این برنامه چند ویژگی مهم و چند هدف اساسی را دنبال می‌کند. مهم‌ترین مشخصه این برنامه این است که به هیچ وجه یک برنامه جامع مربوط به همه مسائل نیست؛ بلکه این برنامه متمرکز شده است بر روی موضوعات خاص و اولویت‌های اصلی شهر تهران.
وی تاکید کرد: مردم شهر تهران در نظرسنجی‌ها و نخبگان شهری در گفت‌وگوهایی که با آنها انجام شده است، به طور مشترک چند موضوع را به عنوان موضوعات اولویت‌دار مطرح کردند که نخستین آنها موضوع آلودگی هواست. در حقیقت احساس خفگی و نگرانی و ناراحتی‌هایی که مردم از آلودگی‌های بیش از حد و فزاینده هوا دارند و آثارو پیامدهای آن که به شکل تعطیلات مستمر مدارس و ادارات و فعالیت‌های اقتصادی نمود پیدا می‌کند و همچنین از سوی دیگر فرسودگی تن و روان شهروندان، ساختمان‌ها و ماشین‌ها محصول آلودگی‌های شهری است که در این برنامه به جد مورد توجه قرار گرفته است.
معاون برنامه‌ریزی شهرداری تهران دومین اولویت شهروندان را که تاثیر بسیاری در اولویت اول آنها دارد ترافیک خواند و افزود: ترافیک بیش از حد و ناکارآمدی شبکه حمل و نقل تهران را به یک شهر ماشین‌محور تبدیل کرده است. به شکلی که ماشین‌ها در هر ساعت و هر کجا که بخواهند می‌توانند آزادانه تردد کنند و سرریزهای منفی این تردد و این خودمختاری ماشین‌ها در قالب آلودگی‌های مختلف و از بین رفتن سلامت جسم و روان مردم خود را نشان می‌دهد. لذا حل مساله ترافیک و شبکه حمل و نقل همگانی مساله دیگری است که مردم شهر و نخبگان شهری آن را مطرح کرده‌اند.
وی ادامه داد: در حقیقت اگر مساله ترافیک و بهبود شبکه حمل و نقل همگانی شامل مترو، اتوبوس‌های تندرو و... در دستور کار قرار گیرد، می‌توان مشکل ترافیک را کاهش داد و آلودگی‌های ناشی از تردد خودروها را نیز کاهش داد.
میرزایی افزود: طرح مفصل مشترکی بین سازمان‌های محیط زیستی و معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران که اولویت اول خود را کاهش آلودگی قرار داده است تنظیم شده است. علاوه بر این بیش از نیمی از احکام و پروژه‌های معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران هوشمندانه بر کاهش آلودگی‌ها متمرکز شده است.
وی ناایمنی و ناامنی در مقابل حوادث غیر قابل پیش‌بینی بویژه زلزله و آتش‌سوزی را سومین موضوعی خواند که شهروندان تهرانی از آن رنج می‌برند و بارها در نظرسنجی‌ها مطرح کرده‌اند.
معاون شهردار تهران با اشاره به زلزله پاییز گذشته ملارد و حادثه پلاسکو گفت: این دو حادثه تهرانی‌ها را نسبت به آینده شهر نگران کرده و حس ناامنی در مقابل این حوادث تقویت شده است. در حقیقت تهران با ناامنی‌ها مواجه است که می‌توان در یک دوره ۵ ساله آنها را کاهش داد و به سطح استاندارد رساند. به همین دلیل این موضوع به عنون یک محور اصلی در برنامه ۵ ساله سوم پیش‌بینی شده است.
وی با اشاره به موضوع نابرابری در شهر تهران به عنوان یکی دیگر از محورهای برنامه ۵ ساله سوم شهر تهران افزود: یکی از واقعیت‌های تلخ این است که شهر تهران با پدیده نابرابری فضایی روبه‌روست یعنی هم نابرابری شمال و جنوب و هم نابرابری درونی برخی مناطق مثل منطقه ۴ در آن مشاهده می‌شود به شکلی که وقتی از برخی از نواحی جنوبی تهران به سمت شمال حرکت می‌کنیم گویی از شهری به شهر دیگر سفر کرده‌ایم.
وی ادامه داد: نابرابری در دسترسی به خدمات شهری، نابرابری در دسترسی به زیرساخت‌های شهری، نابرابری در دسترسی به فرصت‌های شهری و همچنین نابرابری در زیست‌پذیری شهری کاملا در تهران محسوس است که در این برنامه به طور جد در دستور کار قرار گرفته است.
وی تاکید کرد: این ۴ محور در کنار سطح پایین انسجام و حس بی‌تفاوتی مردم به یکدیگر سطح پایین اعتماد عمومی در شهر تهران از جمله موضوعات اساسی مد نظر قرار گرفته در برنامه ۵ ساله سوم است. البته موضوعاتی چون حکمروایی شهری در دید نخبگان برجسته شده و معتقدند مسائلی که تهران با آن مواجه است ناشی از حکمروایی نامناسب شهری است. تهران با یک روند و نظام مدیریتی به شدت غیر شفاف با جهت‌گیری‌های غیر عادلانه همراه با بی‌توجهی به رضایتمندی مردم در حال اداره شدن است.
میرزایی مولفه‌هایی همچون مشارکت حداکثری، شفافیت حداکثری و توجه به رضایتمندی شهروندان را از موضوعات پررنگ در برنامه ۵ ساله سوم شهرداری تهران خواند و ادامه داد: یکی از تفاوت‌های اصلی برنامه سوم با برنامه‌های قبلی این است که یک فصل آن به بهبود حکمروایی شهری اختصاص پیدا کرده است و با ۱۲ حکم اصلی که یکی از احکام آن هدف قرار داده شدن شهرداری برای تبدیل به یک سازمان شیشه‌ای است. ما امیدواریم که در پایان برنامه سوم اگر هیچ اتفاق دیگری در تهران رخ ندهد، شاهد تبدیل شهرداری تهران به یک سازمان شیشه‌ای باشیم و هرآنچه که ماهیت تصمیم‌گیری‌های تاثیرگذار یا تصمیمات امتیازآور برای افراد قلمداد می‌شود، به طور روشن در معرض دید و قضاوت شهروندان قرار بگیرد.
معاون شهردار تهران ادامه داد: در ۱۰ بند هرآنچه که باید در طول برنامه در روند شفافیت قرار بگیرد، مشخص شده، همچنین مشارکتت حداکثری و هوشمند سازی شهری که زمینه‌های فساد را از بین می‌برد و سطح زندگی شهروندان را ارتقا می‌دهد و سرعت دسترسی به خدمات را افزایش می‌دهد در برنامه به صورت جد مد نظر قرار گرفته است. کوتاه کردن فرآیندها که موجب بهبود حکمروایی می‌شود و همچنین نوسازی نظام مالیه شهری و اقتصاد شهری در این برنامه پیش‌بینی ۵ ساله پیش روی شهر تهران شده است.
وی درخصوص نظام مالیه شهر تهران در برنامه ۵ ساله سوم شهرداری تهران گفت: تهران یک مالیه شهری سنتی ناعادلانه و ناپایدار دارد که به شدت وابسته به ساخت و ساز است و این امر باعث شده که با پایان یافتن ظرفیت‌های ساخت و ساز در تهران، ظرفیت‌های درآمدی شهرداری به شدت کاهش پیدا کند و در معرض خطر قرار گیرد. از سوی دیگر راهی هم برای تامین مالی شهر جز تغییر الگوی فعالیت در تهران و تحول در نظام اقتصاد شهری نیست. یعنی تنها راهی که برای تهران باقی مانده این است که از یک اقتصاد جزیره‌ای سنتی مبتنی بر ساخت و ساز به یک اقتصاد مبتنی بر فناوری‌های نوین تبدیل شود.
وی افزود: اولین گام این است که هوشمندسازی محقق شود و تهران هوشمند شکل بگیرد. بر پایه تهران هوشمند تعداد زیادی کسب و کار نوین می‌تواند شکل بگیرد که امیدواریم محیط عمومی کسب و کار نیز در طول این برنامه بهبود پیدا کند.
معاون برنامه‌ریزی شهرداری تهران درخصوص ضمانت اجرایی برنامه ۵ ساله سوم نیز گفت: اولین ضامن اجرایی برنامه تعهد و التزامی است که مدیران شهری خودشان باید به برنامه داشته باشند. بی‌تردید مدیران شهری باید پایبند به اجرای برنامه باشند. دومین ضامن اجرایی این برنامه که بسیار مهم است نظارت و پیگیری اعضای شورای اسلامی شهر است که به عنوان ناظر اصلی باید دائما از شهرداری تهران حسابرسی و حسابکشی کنند و گزارش‌های مربوط به اجرای برنامه را دریافت و منتشر کنند.
وی تاکید کرد: مهم‌تر از نظارت شورا و تعهد و التزام مدیران شهری، به نظر من افکار عمومی هستند. در دوره مدیریت پنجم افکار عمومی به عنوان ناظری قدرتمند خود را نشان داد که امیدواریم این نظارت قدرتمند فراگیر شود. قطعا یکی از ابزارها و زمینه‌های مهم اجرایی شدن برنامه، کمک رسانه‌ها خواهد بود. یعنی مطالبه‌گری رسانه‌های عمومی و تبدیل اهداف برنامه به مطالبه همه شهروندان مهم‌ترین ضرورتی است که وجود دارد.
وی ادامه داد: در گذشته نیز تجربه نشان داده موضوعاتی که به مطالبه عمومی تبدیل شده‌اند مدیران ناچار به اجرای آنها شده‌اند. بی‌تردید اگر این ضمانت‌های اجرایی وجود نداشته باشند، هیچ برنامه‌ای محقق نخواهد شد.
وی درخصوص میزان تحقق برنامه دوم شهر تهران گفت: صحبت از میزان تحقق برنامه ۵ ساله دوم شهرداری تهران موضوعیت ندارد چرا که از ابتدا اختلاف نظری میان شورا و شهردار وقت در هنگام تصویب این برنامه بود. به این ترتیب عملا برنامه در دستور کار شهردار وقت قرار نداشت و مدیران شهری برنامه را برنامه خود نمی‌دانستند. از سوی دیگر برنامه‌ای که شهردار وقت هنگام انتخاب اعلام کرده بود، با برنامه ۵ ساله دوم در هنگام تصویب تفاوت بسیار داشت لذا ارزیابی‌های ما نشان می‌دهد چیزی کمتر از ۳۰ درصد از برنامه دوم محقق شده است و در برخی حوزه‌ها مثل اصلاح سازوکارها و اجرای طرح تفصیلی شهر تهران، میزان تحقق برنامه بسیار کم بوده است.
میرزایی در تشریح ویژگی‌های اساسی برنامه ۵ ساله سوم شهرداری تهران گفت: این برنامه متمرکز بر موضوعات کلیدی شهر تهران است و ۸ موضوع کلیدی در دستور کار قرار داده شده تا در پایان این برنامه این موضوعات حل و فصل شده باشد. برنامه در درون سازمان شهرداری و با مشارکت همه معاونت‌ها تنظیم شده و هیچ حوزه‌ای وجود ندارد که معاونت مربوطه آن برنامه را تایید نکرده باشد. معاونت برنامه‌ریزی شهرداری تهران نیز به عنوان دبیرخانه و با نقش تسهیل‌گری تنظیم برنامه را بر عهده داشته است. این روند باعث شده که مدیران شهرداری احساس کنند این برنامه محصول نظر خودشان است.
وی ادامه داد: این برنامه به جای تفصیل‌های غیر ضروری روی اهداف راهبردی متمرکز شده است. تعداد شاخص‌های قابل سنجش محدود شده به اهداف راهبردی برای مثال ضرورتی ندارد تعداد صندلی‌های اتوبوس در افق برنامه گذاشته شود اما همه ما می‌دانیم سهم حمل و نقل همگانی بسیار مهم است و در این برنامه نیز چنین رویکردی در نظر گرفته شده است. در حقیقت برنامه هم برنامه شهر و هم برنامه شهرداری است. نیمی از احکام برنامه متمرکز بر اصلاح ساختارهای درون شهرداری است تا به این ترتیب شهرداری از یک سازمان با ماموریت‌های سنتی تبدیل به یک سازمان موثر توسعه‌ای و یادگیرنده در شهر شود.
وی تاکید کرد: شهرداری باید در رونق کسب و کارهای شهری نقش موثرتری ایفا کند. یک وجه دیگر که مهم‌ترین و اولین فصل برنامه است حکمروایی شهری است که اولویتی مهم قلمداد می‌شود و در دستور کار شورا و شهرداری قرار داده شده است.
وی ادامه داد: مزیت دیگر این برنامه نظام ارزیابی عملکرد است که کاملا ارزیابی عملکرد برنامه در آن متحول شده است. یعنی الزام کرده همه ارزیابی‌ها کنار گذاشته شود و عملکرد مدیران و سازمان‌ها بر اساس میزان پیگیری و اجرای برنامه و اهداف ارزیابی شوند.
وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود در تشریح جایگزینی منبع درآمدی شهرداری از محل ساخت و سازها گفت: واقعیت این است که برای شهرداری راهی جز کنار گذاشتن شهرفروشی نیست. در حقیقت شهر فروشی نه مطلوب و نه ممکن است. مطلوب نیست برای اینکه همه وضعیت‌های نامطلوب فعلی شهر زاییده شهرفروشی گذشته است و ممکن نیست زیرا که ظرفیت‌های ساخت و سازهای گذشته از بین رفته است. برآورد ما این است که درآینده حداکثر سالانه ۸ میلیون مترمکعب امکان ساخت و ساز در تهران وجود دارد که آن هم عمدتا در تخریب و نوسازی بافت‌های فرسوده است. لذا شهرداری ناچار است که منابع درآمدی جدیدی را پیش‌بینی کند.
وی افزود: مهم‌ترین منبع درآمدی دریافت عوارض از کسانی است که از شهر بهره‌مند می‌شوند که کمک می‌کند یک نظام عوارض عادلانه‌تر بنیان‌گذاشته شود. امروز متاسفانه فقیران بیشتر از ثروتمندان در تامین عوارض شرکت می‌کنند. آنچه که مطلوب است و در برنامه پیش‌بینی شده این است که عوارض باید متناسب با قدرت خرید، میزان بهره‌مندی از فرصت‌های شهری باشد و نظام عوارض نباید مانع کسب و کار باشد بلکه باید شتاب‌دهنده و رونق دهنده کسب و کارهای شهری باشد.
میرزایی با اشاره به سهم دولت در کمک به شهرداری گفت: دولت‌ها باید حس‌شان نسبت به شهرداری‌ها بویژه شهرداری پایتخت تغییر کند و شهرداری پایتخت را به عنوان فرزند مشروع خود بپذیرند. اگر چنین امری محقق شود، دولت‌ها باید سهم خود را در هزینه‌های شهر افزایش دهند و این امر می‌تواند با فروش اوراق بدهی امکان‌پذیر شود.
وی افزود: راهکارهای اخذ سهم مالی دولت در چندین بند در برنامه ۵ ساله سوم پیش‌بینی شده که بخش بزرگی از آن با دیپلماسی شهرداری و شورا و مجلس امکان‌پذیر خواهد بود.
وی درخصوص مکمل بودن بودجه ریزی سال ۱۳۹۸ و برنامه ۵ ساله سوم گفت: به طور ناگزیر از سال آینده نظام بودجه‌ریزی باید منطبق با برنامه توسعه‌ای شهر تهران باشد. نظام بودجه به عنوان ابزار اجرای برنامه باید زمینه تحقق اهداف برنامه را فراهم کند. ما همزمان با تدوین برنامه یکی از فعالیت‌هایی که در دستور کار قرار دادیم این بود که در قالب کارگروهی مجزا اصلاح نظام بودجه‌ریزی را انجام دادیم تا زمانی که بودجه ۹۸ تنظیم و پیشنهاد می‌شود، بر اساس اصلاح نظام بودجه ریزی با محوریت برنامه سوم باشد.
وی درخصوص پیش‌بینی موضوعاتی همچون حیات شبانه در برنامه سوم توسعه گفت: به صورت جدی و برجسته توسعه فضاهای عمومی در برنامه در دستور کار قرار گرفته و رونق بخشی به حیات شبانه مد نظر قرار گرفته است. سازمان زیباسازی و سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران به طور مشترک چندین حکم در برنامه پیش‌بینی کرده‌اند که با تصویب شورای شهر زمینه توسعه فضاهای عمومی برای رونق حیات شبانه را فراهم می‌کند.
معاون شهردار تهران درخصوص پیوست‌های انتظامی و فرهنگی حیات شبانه و پیوستگی اجرای طرح‌های این موضوع گفت: در گذشته و در دوره مدیریت شهری آقای قالیباف رابطه شهرداری و نیروی انتظامی تنگاتنگ بود. در حال حاضر نیز رابطه بسیار خوبی میان نیروی انتظامی و مدیریت شهری شکل گرفته به شکلی که اگر همکاری پلیس راهور نبود امکان اجرای طرح ترافیک جدید وجود نداشت و اگر همکاری نیروی انتظامی نبود بسیاری از فعالیت‌های شهرداری تهران امکان‌پذیر نمی‌شد. همه سازمان‌ها بهبود وضعیت شهر را وظیفه خود می‌دانند و از این لحاظ همکاری خوبی وجود دارد. در برنامه ۵ ساله سوم پیش‌بینی شده شهرداری به صورت موثر در تامین هزینه‌های امنیت شهر و بهبود راهنمایی و رانندگی مشارکت کنند. در حقیقت شهرداری و نیروی انتظامی منابع مشترکی در بهبود نظم و امنیت شهر دارند.
وی تاکید کرد: اگر مساله‌ای وجود دارد مساله مدیریتی است وگرنه پیش‌بینی‌ها برای اینکه فضاهای زیست اخلاقی و خانوادگی یا تجربه‌های خانوادگی در فضاهای عمومی شهر افزایش پیدا کند و به شهری خانواده مدارتر و اخلاقی‌تر تبدیل شود، در برنامه پیش‌بینی شده است.
معاون شهردار تهران درخصوص پیش‌بینی تامین منابع انسانی و تعیین تکلیف نیروهای مازاد در این برنامه نیز گفت: ما حدود ۵۰ بازنشسته آن هم در سطح مدیران در شهرداری تهران داریم و یک فصل این برنامه مربوط به سرمایه سازمانی است که موضوع مدیریت منابع انسانی را برای ۵ ساله آینده شهرداری مشخص کرده است. آنچه که ما پیشنهاد داده‌ایم این است که شهرداری موظف است سالی ۶ درصد کاهش نیروی انسانی و ۵ درصد انطباق بین پست و فعالیت‌ها را افزایش دهد. شهرداری تهران نیروی مازاد زیادی دارد و با استاندارد کلانشهرهای داخل کشور به صورت مقایسه‌ای ۲۵ هزار نفر و با مقایسه با سایر کلانشهرهای دنیا تا ۳۵ هزار نفر نیروی مازاد دارد که روش‌های زیادی برای کاهش این نیروی مازاد پیش‌بینی شده است. در حقیقت یکی از حوزه‌هایی که خیلی سریع راهبردی برای حل این مشکل طراحی کرد همین حوزه منابع انسانی بود که روش‌های انگیزشی و تشویقی خروج در کنار بازنشستگی الزامی بر اساس قانون را پیش‌بینی کرده است.
میرزایی درخصوص پیش‌بینی برنامه پنج‌ساله سوم شهرداری تهران در حوزه کاهش آسیب‌های اجتماعی نیز گفت: شهرداری خود را یک همکار مسئول و فعال در زمینه آسیب‌های اجتماعی می‌داند اما مسئول اصلی و تنها مسئول در این حوزه نیست. یعنی برخی سازمان‌های دیگر همچون بهزیستی، کمیته امداد و نیروی انتظامی نقش قانونی و موثری برای کنترل آسیب‌ها دارند.
وی تاکید کرد: شهرداری تهران برای بهبود این وضعیت شهر در چندین ماده برای تامین زیرساخت‌ها و پایش دائمی آسیب‌ها و همکاری با کسانی که قربانی آسیب‌های اجتماعی هستند پیش‌بینی‌های لازم را انجام داده است. معتقدیم بخش مهمی از آسیب‌ها نیازمند فعالیت و همکاری بین سازمانی موثر و فراتر رفتن از سازمان‌های دولتی است. آسیب‌ها با کمک نهادهای مدنی قابل حل است. آسیب‌های اجتماعی بی‌تردید جز با مشارکت فعال نهادهای مدنی و سمن‌ها قابل حل نخواهد بود. در همین زمینه خیلی جدی آسیب‌ها را بامشارکت فعال و با تغییر رویکرد امنیتی و پزشکی به رویکرد مشارکت‌پذیرش و پذیرش آسیب دیدگان شهری قابل حل می‌دانیم. در همین راستا حمایت از سازمان‌هایی که در این حوزه پا پیش می‌گذارند را در دستور کار قرار دادیم.
