حشد الشعبی چه گروهی است و چگونه فعالیت می‌کند؟

رویداد۲۴  این روزها سوال درباره حضور حشدالشعبی در ایران بسیار مطرح شده است، اما سوال مهمتر این است که این گروه چیست و چه می‌کند. حشد الشعبی به نیرو‌های نظامی عراق گفته می‌شود که عملکردی شبیه بسیج ایران دارند و در کنار ارتش این کشور با هدف مبارزه علیه داعش سازماندهی شده‌اند. این گروه ۲۶ نوامبر ۲۰۱۶ با اکثریت آرای مجلس عراق به عنوان یک سپاه جدا از ارتش رسمیت پیدا کرد. گفته می‌شود حمید تقوی فر از فرماندهان سپاه، در تاسیس حشدالشعبی اثرگذار بوده است و وی را از موسسان حشد الشعبی می‌نامند.

اردیبهشت ۹۴ بود که تاثیر این گروه در پس گرفتن بعضی مناطق عراق از داعش تیتر رسانه‌ها شد. در حقیقت در سال ۲۰۱۴ پس از تسخیر موصل توسط داعش، حشد الشعبی با فتوای جهاد آیت‌الله سیستانی و با هدف همراهی ارتش و نیروهای امنیتی عراق تشکیل شد.

نوری المالکی درباره این گروه گفته بود «سلاح نیرو‌های بسیج مردمی، پیروزی یا شهادت است و برای همین در قاموس آن‌ها عقب‌نشینی، تسلیم شدن و خیانت وجود ندارد. حشد الشعبی به کابوسی برای دشمنان عراق و تشیع مبدل شده است.» با اظهارات نوری مالکی، جایگاه حشد الشعبی بیشتر از گذشته تثبیت شد و این گروه حمایت نخست وزیر را نیز به دست آورد. حیدر العبادی نیز حشد الشعبی را بخشی از نیروهای حکومتی خوانده بود که مشغول مبارزه با داعش هستند.

در آن زمان امیر پوردستان فرمانده سابق نیروی زمینی ارتش و سردار سلیمانی فرمانده سپاه قدس سپاه نیز در صحبت‌های خود به همکاری نزدیک با این گروه اذعان کردند. «ارتش عراق با کمک حشد الشعبی و اکراد عملیاتی را آغاز کردند و ضربه قاطع و سنگینی را به وابستگان داعش در استان دیالی وارد کردند، اما هنوز با توجه به اشراف اطلاعاتی که داریم آنان را دنبال می‌کنیم و به صورت متفرق در استان دیالی حضور دارند؛ ضمن آنکه بخش‌هایی از داعش نیز در افغانستان و شمال آن شناسایی کردیم.» (امیر پوردستان، آبان ۹۴)

تعداد واقعی گروه حشد الشعبی هیچگاه به صورت رسمی اعلام نشده است؛ آمارهای متفاوتی از ۶۰ هزار تا ۱۲۰ هزار نفر از آنها تخمین زده شده است. برخی منابع غربی حقوق ماهانه آنها را حدود ۷۰۰ هزار دینار ذکر کرده‌اند، هیچ منبع رسمی این حقوق را تایید نکرده است.

ابومهدی مهندس فرمانده اجرایی و بهنوعی فرمانده میدانی این نیرو است. ابومهدی توسط ایالات متحده آمریکا در فهرست افراد تروریست قرار گرفته است.

مناطق عملیاتی حشد الشعبی در این سال‌ها استان بغداد (پایتخت)، استان بابل، استان دیاله، استان صلاح‌الدین، استان انبار و همچنین شهر کرمه در نزدیکی شهر فلوجه است. نیروهای بسیج مردمی از سلاح‌های ایرانی و سلاح‌های موجود در عراق و همچنین از سلاح‌های آمریکایی استفاده می‌کنند.

در خرداد ۹۵، مجتبی شاکری عضو شورای شهر تهران پیشنهاد داده بود که در بیلبورد‌های تهران از زحمات حشد الشعبی تقدیر شود. آن زمان گفته می‌شد واحد‌های «حشد الشعبی» نیرویی متشکل از ۱۲۰ هزار جنگنده دارد که به سازمان‌های متفاوتی از جمله «عصائب اهل الحق»، لشکر بدر، گردان «علی اکبر»، «سرایا السلام»، حزب‌الله عراق، «سرایا الجهاد» و نهضت اسلامی عراق، متعلقند. این نیرو‌ها عمدتاً از رزمندگان شیعه تشکیل شده است، اما رزمندگان سنی و مسیحی نیز دارد.

در مرداد ۹۵ و در جریان عملیات دولت عراق علیه داعش در موصل دیده‌بان حقوق بشر اعلام کرد، فرماندهان نظامی عراق باید از مشارکت و حضور شبه نظامیانی که سوابق جدی سوء‌رفتار" دارند در حمله برنامه ریزی شده به شهر موصل که تحت کنترل داعش است، جلوگیری کنند.

در شهریور سال ۹۷ حیدر العبادی، نخست وزیر عراق فالح الفیاض رئیس سازمان حشد الشعبی این کشور را از سمتش برکنار کرد. فیاض یکی از رهبران ائتلاف «النصر» به ریاست حیدر العبادی بوده و سمت ریاست حشد الشعبی و مشاور امنیت ملی عراق را نیز برعهده داشت. دفتر العبادی گفته بود فیاض به دلیل ورود به فعالیت‌های سیاسی و حزبی و همچنین تمایل به انجام مسائل سیاسی که با پست‌های امنیتی و اطلاعاتی سازگاری ندارد، از کلیه مقام‌های دولتی خود برکنار می‌شود.

بهرام قاسمی سخنگوی وزارت خارجه ایران در گفتگو با شبکه العالم، برکناری فالح الفیاض رئیس سازمان حشد الشعبی توسط نخست‌وزیر عراق را موضوعی داخلی دانست، اما برخی رسانه‌ها اظهاراتی از قاسمی منتشر کرده بودند که باعث عصبانیت گروه‌های عراقی شده بود. گفته شده بود قاسمی برکناری فالح فیاض را اشتباه عراق توصیف کرده است.

با این حال سیل خوزستان یک بار دیگر نام این گروه را بر سر زبان‌ها انداخت. بیست فروردین فرماندار خرمشهر گفت: کاروان کمک‌های مردمی کشور عراق با همراهی مسئول حشد الشعبی بصره ابویاسر جعفر به مرکز استان خوزستان منتقل می‌شود تا بین سیل‌زدگان تقسیم شود.

در آن زمان سازمان حشد الشعبی عراق در بیانیه‌ای اعلام کرد که نیروی مهندسی برای منحرف کردن جریان سیل و حفاظت از مناطقی از عراق که احتمال آبگرفتگی در آن‌ها می‌رود، وارد خاک ایران شده است. ورود نیرو‌های حشد الشعبی به خاک ایران به منظور حفاظت از مناطق عراق به خصوص شهر عماره مرکز استان میسان از ورود سیل است. حشد شعبی همچنین اعلام کرد که این اقدام با هماهنگی دو دولت ایران و عراق انجام شده است.

حضور این نیرو‌ها در ایران البته با انتقاداتی مواجه شد و برخی معتقد بودند نیروی حشد الشعبی یک نیروی نظامی است و اجازه ندارد در ایران حضور داشته باشد. علیرضا رحیمی نماینده تهران گفته برای مجلس شورای اسلامی هنوز مشخص نیست که کنترل حضور این نیرو‌ها صورت گرفته است یا خیر و اگر موضوع در گزارش وزیر کشور به صورت شفاف مطرح نشود نسبت به طرح سوال اقدام خواهد شد.

بهرام پارسایی نیز با استناد به دو اصل ۱۲۵ و ۱۴۶ قانون اساسی نوشت: «مرز‌های کشور حرمت دارد و عبور نیروی نظامی خارجی از آن حتی برای امدادرسانی قابل قبول نیست. اگر با ماهیت نظامی در کشور مستقر شوند نقض اصل ۱۴۶ ق. اساسی است و اگر بخواهند در قالب همکاری دو کشور عمل کنند، طبق اصل ۱۲۵ قانون اساسی، باید توافقنامه آن بعد از تصویب مجلس، با امضای رئیس جمهور اجرا گردد.»

حال باید دید واکنش سپاه و حشد الشعبی به این انتقادات چه خواهد بود و آیا ابعاد حضور این نیرو‌ها در ایران شفاف‌تر خواهد شد؟