ناگفته‌هایی از پیاده‌راه ۱۷شهریور پس از ۷ سال

رویداد۲۴  از همان ابتدای شروع به کار شورای شهر چهارم، موضوع پیاده راه جنجالی بود، تقریبا هر سه شنبه در حاشیه جلسه شورا اهالی و کسبه این محور روبروی ساختمان بهشت، تجمع کرده و خواهان رسیدگی مدیریت شهری بودند.

از اعضای شورا اصرار به بازگشایی و از شهرداری انکار چراکه معتقد بودند تعداد افراد معترض کم است و عمده آن‌ها نیز از کسبه هستند نه اهالی! تا اینکه کمیسیون نظارت و حقوقی شورای شهر چهارم نظرسنجی را از اهالی و کسبه در مورد میزان رضایتمندی از پروژه پیاده راه انجام داد و مشخص شد علاوه بر کسبه، اهالی نیز از این طرح ناراضی هستند.

در اواخر عمر شورای شهر چهارم، اعضا در واپیسن روز‌های سال ۹۵ رای به بازگشایی کامل محور دادند که در نهایت از خیابان صفا به پایین باز شد، اما عمر این شورا به بازگشایی نرسید و میراث آن به شورای شهر پنجم رسید و باوجود آنکه اعضای ۲۱نفره لیست امید هم رای به بازگشایی دادند، اما هنوز خبری از بازگشایی معبر نیست.

هرچند که مدیر پروژه پیاده راه ۱۷شهریور معتقد است این پیاده راه همواره در کش مکش بازگشایی قرار داشته، اما هیچ وقت به روند شکل گیری آن، ایده اولیه و... توجه نشده است. اینکه پیاده راه ۱۷شهریور قرار بود، چه شود و چه شد، جای ابهام دارد، اینکه ایده اولیه برای این پیاده راه چه بود و حالا چه ایده‌ای پیاده شده مهم است، او معتقد است که ایده ایجاد پیاده راه در تهران خوب بود، اما از همان ابتدا جانمایی خوبی برای این پیاده راه انجام نشده و دلیل به سرانجام نرسیدن این طرح نیز رهاشدگی مدیریتی است و حالا نیز تاکید دارد که تنها راه نجات آن بازگشت به ایده و طرح اولیه خود است.

مهندس زنوزی مدیر پروژه میدان امام حسین (ع) و محور ۱۷ شهریور در مورد ابعاد پروژه پیاده راه ۱۷شهریور توضیحاتی ارایه کرد و گفت: از آنجایی که شرکت ما به عنوان مشاور در منطقه ۱۲ فعال بود، از ما خواسته شد در طراحی و نظارت بر اجرای پروژه میدان امام حسین و پیاده ­راه ۱۷ شهریور با شهرداری همکاری کنیم.

وی با اشاره به اهمیت میدان امام حسین (ع) و خیابان ۱۷شهریور تاکید کرد: میدان امام حسین (ع) یک کانون استراتژیک و نقطه تبادلی شرق، غرب، شمال و جنوب تهران محسوب می­‌شود که خیابان دماوند در شرق را از طریق خیابان انقلاب به محور آزادی در غرب متصل کرده و خیابان ۱۷ شهریور نیز که در جداره شرقی تهران ناصری واقع است، میدان شهدا را که از خاطرات اول انقلاب برخوردار است، به میدان امام حسین وصل می­‌کند.

گفته بودیم محور ۱۷شهریور قابلیت تبدیل شدن به "پیاده راه" را ندارد

زنوزی با بیان اینکه من مدعی ارائه بهترین طرح نیستم و قطعاً کاستی­‌هایی در این طرح وجود دارد که با گذشت زمان خود را نشان داد، ادامه داد: دفتر ما در قالب الگوی توسعه و احیای منطقه ۱۲ (مرکز تاریخی تهران)، محور‌های پیاده و گردشگری را شناسایی کرده و برای این مهم طرح و ایده داشتیم. همان زمانی هم که از ما خواسته شد برای مجموعه میدان و محور طرحی تهیه کنیم، اعلام کردیم که با پیاده­راه ­سازی کل محور در فاصله دو میدان موافق نیستیم و تاکید داشتیم که محور ۱۷ شهریور قابلیت‌­ها و شاخصه‌­های تبدیل شدن به یک پیاده ­راه کامل را ندارد. اما خواسته مدیریت ارشد شهرداری موافق این نظر نبود.

وی ادامه داد: تبدیل حدفاصل میدان امام حسین تا میدان شهدا به یک محور آیینی، پیشنهاد شهرداری بود. در حالیکه ما تبدیل ۱۷ شهریور از چهارراه صفا تا میدان شهدا به یک محور شهری با غلبه پیاه و نه حذف کامل حرکت سواره، پیشنهاد داده بودیم.

وی در ادامه گفت: اراده مدیریت ارشد شهر بر این بود که محور ۱۷ شهریور به یک محور آیینی تبدیل شود و از سویی دیگر ما به عنوان طراحان شهری همواره تلاش می‌­کنیم تا برای تهران به عنوان یکی از بزرگترین کلانشهر‌های دنیا در زمینه حل کمبود فضا‌های با کیفیت و فاخر راه ­حل پیدا کنیم و از هر فرصت می­‌خواهیم برای ایجاد این گونه فضا‌ها استفاده کنیم تا شهروندان اوقات فراغت خود را در کنار همشهریان خود، در اینگونه فضا‌ها سپری کنند و خواسته مدیریت ارشد شهر در میدان امام حسین و محور ۱۷ شهریور هم یکی از این فرصت‌­ها بود.

زنوزی با بیان اینکه یکی از دلایل توجیهی شهرداری برای حذف ترافیک سواره از خیابان ۱۷ شهریور، احداث بزرگراه امام علی بود. جلسات هفتگی منظم این دو پروژه هم معمولاً به­ طور همزمان با حضور شهردار وقت تشکیل می‌­شد. گفت: شهرداری می­خواست هیات و دسته‌­های متعدد عزاداری را بویژه در ایام تاسوعا و عاشورا در پیاده‌­راه ۱۷ شهریور متمرکز کند بگونه‌ای که همگی از میدان شهدا راه افتاده و از طریق محور ۱۷ شهریور به میدان امام حسین (که بخش مربع داخلی آن ۱۰۰×۱۰۰ متر است و ظرفیت پذیرش بیش از ۲۰ تا ۲۵ هزار نفر را دارد) برسند. ما نیز سعی کردیم با ایجاد یک فضای فاخر و یک حیاط مربع شکل وسیع و ایمن شهری، محیط را به گونه‌­ای طراحی و آماده ­سازی کنیم که فضا در مابقی ایام سال برای مناسبت­‌های دیگر پذیرای گروه­های مختلف مردم باشد.

 

 

طراح این پروژه با بیان اینکه پیاده ­راه ۱۷ شهریور سه عنصر داشت که طراحی‌­­ها با اتکا به آن آغاز شد گفت: یک، محور پیاده بدون ابتدا و انتها بی معنا است و به همین دلیل در طراحی پیاده ­راه ۱۷ شهریور، میدان امام حسین را که یکی از مهم­ترین میدان‌های شهر تهران محسوب می­‌شود، به عنوان عنصر اصلی در نظر گرفته، خط فی­مابین دو میدان یعنی طول محور ۱۷ شهریور حدفاصل میدان امام حسین تا میدان شهدا را به عنوان محور پیونددهنده دو میدان؛ و میدان شهدا به عنوان انتهای محور درنظر گرفتیم که برهمین اساس برنامه­‌های دیگر همچون تغییر مسیر صددرصدی حرکت خودرو‌ها به فضای زیر سطح میدان امام حسین، طراحی پلازای شهری در میدان با ایجاد فضای محصور و... را در دستور کار قرار دادیم.

وی ادامه داد: همچنین کانون‌­های تحرک توسعه یعنی اراضی وسیع قابل تبدیل به مجموعه ­های فرهنگی ـ هنری و تجاری ـ خدماتی و پارکینگ­های همگانی در طبقات زیرزمین را در اطراف میدان موجود شناسایی کردیم تا خود بخود جذابیت این کانون‌ها باعث رونق گرفتن پیاده ­راه شود.

زنوزی خاطر نشان کرد: بررسی‌ها نشان داد که می‌توانیم با احیا و مرمت کانون‌های محرک توسعه که در اطراف میدان وجود داشت باعث رونق شویم بگونه‌ای که قرار بود فضا‌های فرهنگی پیرامونی میدان، همچون سینمای قدیمی که همچنان در میدان رهاشده، احیا شود و با محوریت مسجد امام حسین، این میدان به مکانی فرهنگی مذهبی تبدیل شود و یا بازار شهرستانی و پاساژ‌های فروش لباس که در اطراف میدان بود، می‌توانست موجب رونق پیاده راه شود و در آخر نیز میدان به یک پلازای شهری تبدیل می­شد که مردم با استفاده از مترو (ایستگام امام حسین) می‌توانستند از این فضا استفاده کنند. لیکن هیچ یک از این مجموعه ­ها که در طرح پیش‌­بینی شده بود، محقق نشد و به اجرا درنیامد.

زنوزی با بیان اینکه بررسی ­های ما نشان داد که تنها از میدان امام حسین تا چهارراه صفا به طول تقریبی ۱۰۰ متر تنها می‌بایست کاملا فضای پیاده باشد و بعد از چهارراه تا میدان شهدا با وجود سنگفرش شدن معبر، اما حرکت خودرو‌ها آزاد باشد، ادامه داد: با این ایده نوع سنگفرش‌های حدفاصل صفا تا میدان شهدا را متفاوت انتخاب کرده و در زیر آن نیز با بتن آرمه مقاومت سنگفرش­‌ها را دوچندان کردیم تا با تردد خودرو‌ها دچار مشکل نشوند، اما تنها نکته مورد اختلاف تیم ما و مدیریت شهری وقت در این تصمیم بود چراکه ما معتقد بودیم تنها تا چهارراه صفا می­بایست محور پیاده باشد، اما آن‌ها معتقد بودند باید کل محور که حدود ۱۲۰۰ مترو است به پیاده­راه کامل تبدیل شود.

وی با بیان اینکه از آنجایی که آن‌ها علاقمند بود که پروژه ۱۷ شهریور هرچه سریعتر تمام شود، به همین دلیل با وجود آنکه سازمان زیباسازی مجری پروژه بود، اما تمامی جلسات زیر نظر شهردار وقت برگزار می‌شد، گفت: ما پیشنهاد دادیم که حداقل حرکت خودرو‌های خصوصی در محور وجود داشته باشد، اما شهردار تاکید بر حذف ترافیک داشتند و عنوان کردند برای تردد راحت‌تر، مینی‌بوس­های برقی (شاتل) را در محور مستقر خواهند کرد و حتی برای تحقق کامل ایده بسته شدن محور از خودروها، معابر جدید در بافت مسکونی پیرامونی ایجاد شد.

وی با بیان اینکه گذر‌های بن­ بست متعدد در طول خیابان ۱۷ شهریور وجود داشت که تنها راه دسترسی آن‌ها از خیابان ۱۷ شهریور بود مدعی شد: مدیریت شهری در جریان تحقق ایده بسته شدن کامل محور، اقدام به تملک خانه­‌هایی در بافت پشت خیابان ۱۷ شهریور کردند تا دسترسی دیگری ایجاد کرده و این گذر‌ها از محور ۱۷ شهریور را ببندند! حتی شهرداری تهران نسبت به جداره­ سازی ساختمان‌های محور نیز اقدام کرد چراکه در محور ۱۷ شهریور یادگار‌ها و نشانه­‌های اولیه از معماری مدرن در تهران وجود دارد، اما با گذشت زمان و بی ­توجهی که به این بافت شده بود شاهد بی­ نظمی­‌هایی در این محور بودیم و برای حل این مشکلات مرمت بنا و ساماندهی الحاقات نادرست بنا آغاز شد.

وی افزود: با پیشنهاد مرمت خانه‌­های قدیمی و تبدیل این بنا‌ها به کافه یا محل‌های پاتوق سعی داشتیم این محور را رونق دهیم بگونه ­ای که در این پیاده­ راه خانه­ای قدیمی وجود داشت که می­توانست به مانند خانه گفتمان شهر امروز (خانه وارطان) فعالیت کند و خانه­‌های قدیمی ۱۷ شهریور کم از خانه وارطان و خانه­‌هایی که این روز‌ها به کافه و گالری تبدیل شدند، ندارد، اما چه فکر می­کردیم و چه شد!

زنوزی با بیان اینکه بار‌ها به مدیران آن زمان شهرداری اعلام کردیم که با صرف عدم تردد سواره و سنگفرش کردن یک خیابان نمی­توانیم به محور پیاده­ راه فعال و جذاب دست یابیم، گفت: احیا عملکردی محور ۱۷ شهریور شرط لازم و ضروری بود و ما می­بایست محور ۱۷ شهریور را با تغییر کاربری­‌های موجودش، ماندگارتر کنیم به همین دلیل تصمیم گرفته شد تا بورس فروش موتور و خودرو که در این محور به ویژه صفا تا میدان شهدا فعال بودند را جابجا کنند. مدیران سابق شهرداری سعی داشتند به مانند ایده انتقال مشاغلی همچون آهن­ فروش­­ها، میوه­ و تره ­بار فروش­ها و... که در زمان کرباسچی اتفاق افتاد، عمل کنند به همین دلیل شرکت ساماندهی مشاغل نیز به طور مرتب در جلسات شرکت می­‌کرد تا در راستای تغییر و یا انتقال مشاغل این محور چاره اندیشی شود.

وی با بیان اینکه محور ۱۷ شهریور، لبه شرقی حصار ناصری است و قرار بود به یک محور جذاب گردشگری تبدیل شود و می­بایست مشاغل شایسته در امتداد محور مستقر باشند و به همین دلیل با بستن خیابان، مشاغلی که در این محور فعال بودند یا محیط را ترک کرده و یا تغییر کاربری دادند، ادامه داد: بررسی‌ها نشان میداد که با وجود بافت این محور و همچنین مرمت خانه­‌های قدیمی می­توان پیاده ­راه ۱۷ شهریور را به بازار عتقیه و آنتیک­ فروشی تهران تبدیل کرد، بازاری که قرار بود در خانه­‌های ارزشمندش بوتیک ­های عتیقه فروشی شکل بگیرد و کافه، قهوه­ خانه، رستوران و حتی موزه صنایع دستی ـ آئینی در آن ایجاد شود، موزه‌ه­ای که در آن ابزارآلات دسته‌جات، آئین­‌های عزدارای و تعزیه­ خوانی در آن به نمایش گذاشته شود، اما همه این ایده‌ها بروی کاغذ ماند!

زنوزی با بیان اینکه اتفاقات خوبی می­توانست در پیاده ­راه ۱۷ شهریور بیفتد، اما نشد، یادآور شد: من بطور منظم به این محور سر میزنم و اگر بگویم که جگرم کباب می­شود که اتفاقات فعلی را در آن می­بینم، اغراق نکرده ­ام؛ می­گویند پیاده ­راه ۱۷ شهریور باعث تبدیل شدن این میدان به محلی برای آسیب‌­های اجتماعی شده، اما پیمایش ­های فرهنگی و اجتماعی قبل از ساخت پیاده راه ما ثابت می­‌کند که در همان زمان و پیش از اجرای طرح پیاده راه نیز این مشکلات بود بگونه ­ای که بار‌ها در حین انجام کار افرادی به ما مراجعه کرده و می­گفتند از شیرمرغ تا جون آدمیزاد را برای ما مهیا می­‌کنندو پس این مشکلات اجتماعی پیشینه داشته، البته من نافی نقش پیاده­راه و بسته شدن مسیر بروی این آسیب­‌های اجتماعی نیستم، اما زمینه آن قبلاً هم وجود داشته است.

 

 

وی با بیان اینکه ما تمایل داشتیم با همان سرعتی که کالبد تغییر کرد، دیگر جنبه­‌های محور نیز تغییر کند که نشد گفت: در پیاده­راه ۱۷ شهریور باید همزمان با نظام کالبدی و نظام حرکتی، نظام زیرساختی، اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی نیز تغییر می­‌کرد که نکرد به ­عنوان مثال، محدوده این طرح و این پیاده راه، نظام مدیریتی واحد و مشخصی نداشت. بطوری که میدان امام حسین در اختیار منطقه ۷ بود؛ خیابان ۱۷شهریور در حوزه اختیارات منطقه ۱۲، و میدان شهدا نیز در اختیار دو منطقه ۱۳ و ۱۴ بود. حالا با این تنوع مدیریتی در فضای شهری چه می­شد کرد؟ هرچند بعد از چندی منطقه ۱۲ را به عنوان مدیر واحد انتخاب کردند، اما بعد از مدتی هم مدیریت میدان را به سازمان فرهنگی و هنری دادند!

وی با بیان اینکه در یک پروژه شهری، جزئیات نقش مهمی دارد و در ۱۷ شهریور به جزئیات بی­ توجهی شد، گفت: دو برج در میدان امام حسین موجود است که قرار بود آسانسوری در آن تعبیه شود تا مردم بتوانند شهر را از آنجا ببینند، اما نه تنها آسانسوری نصب نشد بلکه ده متر نیز از ارتفاع برج­ها کم شد و یا پلازای امام حسین با دیواره­‌های آهنی کادره شد بود، اما قسمتی از جداره و دروازه جلوی مسجد مجاور میدان با درخواست تولیت وقت مسجد بریده شد.

زنوزی در پاسخ به این سوال که چه عناصری باعث اعتراض مردم به پیاده­ راه ۱۷ شهریور شد، گفت: در مسئله نگهداشت، داشتن نظام مدیریتی واحد بسیار مهم است چراکه نگهداری ضامن توسعه است، اما در ۱۷ شهریور علی­رغم هزینه­‌های فراوان شاهد رهاشدگی هستیم و نبود مدیریت واحد سبب بروز تغییرات و مشکلات شد بگونه ­ای که پیش از این در امتداد محور ۱۷ شهریور آبنمای طولی وجود داشت، اما بر سر نگهداشت آن بین مناطق درگیر در پیاده ­راه، اختلاف‌نظر بود تا اینکه رها شد و آبنمایی که می­‌توانست فرح‌­بخش باشد بعد از مدتی به سطل زباله تبدیل شد و نهایتا جمع­ آوری شد! شما می­بینید که حتی بوستان‌ها نیز مسئول دارند، اما این محور مسئول مشخصی نداشت و پدیده “قیر و قیف” در این محور نمود، پیدا کرد.

از سویی دیگر عدم تداوم در تغییرات هم گریبانگیر پیاده راه ۱۷شهریور شد و این درحالی است که پیاده راه باید مدام مورد پایش و رصد قرار می­‌گرفت، اما به امید خدا رها شد و بعد از مدتی هم دیدیم تمام زحماتی که در راستای تغییر محور برداشتیم مجددا به سرجای خودش برگشت مثلا کولر‌ها و زائدات و آلاینده­‌های منظر شهری که با هزار بدبختی از جداره محور حذف کرده بودیم، مجدداً برگشت، همچنین عدم استقرار عملکرد‌هایی که پیشنهاد آن را داده بودیم باعث بروز مشکلات فراوان شد، به ­عنوان مثال می­‌شد کیوسک‌هایی مشابه آنچه که در خیابان سی­ تیر وجود دارد، در ۱۷ شهریور نیز مستقر شود و محور را در ساعات اولیه شب سرزنده کند، ولی نشد!

 

 

 

 

وی با بیان اینکه میخواستیم محور ۱۷ شهریور به مانند ۳۰ تیر به محل و پاتوق فرهنگی بدل شود، اما بعد از مدتی این پیاده ­راه از اولویت خارج و رها شد، گفت: با بالا گرفتند اعتراضات و مطرح شدن این موضوع در مجلس و... پیاده راه از اولویت خارج و به امان خدا رها شد. با اینکه ما مدام می‌گفتیم که تحول کالبدی باید با تحول عملکردی همراه باشد، اما این مهم محقق نشد و از سویی دیگر سلایق مختلف در این طرح وارد شد و یا مداخلاتی گوناگون که هیچ­کدام در راستای اندیشه اولیه نبود سبب شد طرح اولیه و مورد تایید شهرداری به حاشیه برود و شاید اگر فضا آرام‌تر می­‌بود و از همان ابتدا با حاشیه دست و پا نمی‌زدیم؛ مشکلات منطقی ­تر حل می‌شد.

وی با بیان اینکه ضمانت‌­های موفقیت پیاده راه شهری را حداقل می‌­توان در سه شاخص مدنظر گرفت ادامه داد: در وهله اول برای دستیابی به یک پیاده راه موفق باید فعالیت­‌های سازگار و همسو با تردد آرام در مسیر شکل گیرد و همچنین اول و آخر مسیر پیاده مشخص بوده و مسافت آن بیش از ۴۰۰ تا ۵۰۰ متر بیشتر نباشد و در ادامه با امکانات امروزی پشتیبانی شود و دسترسی خوب با وسایل حمل ونقل عمومی و شخصی داشته باشد و از سویی دیگر برای همه اقشار جامعه قابلیت دسترسی داشته باشد و می­بنید در داخل خیابان استقلال در استانبول تراموا حرکت کرده یا در محور شانزه­ لیزه پاریس از عرصه سواره کاسته و به عرض پیاده­ رو اضافه شده و یا در خیابان­‌های آکسفورد لندن تنها عرض سه­ چهار متری برای ترد د وسایل نقلیه آنهم صرفا برای تردد اتوبوس در نظر گرفته شد و در میان این نمونه ­های موفق جهانی پیاده ­راه ­سازی، مشاغل جاذب همچون بوتیک و پاساژ‌های معروفی فعال هستند. می­بنید که محور ۱۷ شهریور شبیه هیچ کدام از پیاده راه‌های موفق دنیا نیست و باز هم به این نتیجه می‌رسیم که انتخاب این محور از ابتدا نادرست بود.

زنوزی با اشاره به اینکه اگر زمان به عقب برگردد در مورد تغییر نظام عملکردی این محور و ایجاد راسته آنتیک ­فروشی تضامین لازم را اخذ خواهد کرد؛ ادامه داد: این پروژه اگر تکمیل می­شد می­توانست در صحنه رقابت­‌های جهانی برنده شود، اما حالا به ضد خودش تبدیل شده و تنها راه نجاتش برگشتن به اصل خود است بگونه‌­ای که باید از چهارراه صفا تا پایین را برای تردد خودرو‌ها آزاد کنند که این امر محقق شد و ازسویی دیگر با بسته­‌های تشویقی همچون عدم دریافت عوارض کسب و ... باعث شکل­ گیری بوتیک­‌ها و گالری ­ها و مغازه ­های آنتیک و عتیقه­ فروشی شوند البته من دفاع کور نمی­کنم، بلکه عمیقاً معتقدم تنها راه چاره ۱۷ شهریور برگشتن به برنامه اصلی و مدون خود است.

 

 

 

 

طراح پیاده راه ۱۷ شهریور با بیان اینکه این پروژه تمامی پیوست‌­های لازم را داشته، اما تجارب موفق جهانی نشان داده است که حداقل ۱۵ سال فعالیت، نگهداری و.. مستمر نیاز است تا این فضا به یک نمونه موفق شهری تبدیل شود ادامه داد: تهران به عنوان یک کلانشهر به شبکه­‌های پیاده نیاز دارد، اما باید در ابتدا جانمایی آن‌ها بدرستی صورت گیرد نه اینکه هر خیابان و معبری را در یک تصمیم عجولانه به پیاده­راه تبدیل کرده و بعد از مدتی رها کنند.