ردیابی ویروس آنفولانزا در تاریخ/ آنفولانزا فاجعه ای بهداشتی که بیشتر از جنگ جهانی اول تلفات داد

از سال 1918 میلادی تا به امروز دانش و شناخت ما پیرامون ویروس انفلونزا راهی طولانی را پشت سر گذاشته است. امروزه به کمک پیشرفت های علمی می توانیم همه گیری های اتفاق افتاده در دل تاریخ را ردیابی کرده و روند تکامل ویروس انفلونزا را در هر سال پیش بینی کنیم.

ردیابی ویروس آنفولانزا در تاریخ/ آنفولانزا فاجعه ای بهداشتی که بیشتر از جنگ جهانی اول تلفات داد
رویداد۲۴ علاوه بر این طراحی واکسن های جدید در اولویت پژوهش مراکز تحقیقاتی معتبر جهان قرار گرفته است . جنگ جهانی اول منجر به مرگ 16 میلیون نفر در جهان شد و نیمی از کشته شدگان را مردم غیر نظامی بودند.

با فرا رسیدن پایان جنگ جهانی اول اتفاق ناگوار دیگری همزمان در حال شکل گیری بود که فاجعه ی انسانی و بهداشتی ان به مراتب بیشتر از جنگ بود. ویروس انفلونزا در ان زمان دچار جهش ناگهانی و بیماریزا شد که توانست جهان را در گیر کند و همه گیری گسترده ای را ایجاد نماید.

بیشتر بخوانید: با آنفولانزای مرگبار این روزها چه کنیم؟

تنها در دو سال حداقل 40 میلیون انسان توسط این بیماری کشته شدند و در برخی منابع تاریخی حتی به 100 میلیون هم اشاره شده است که تقریبا 5 برابر امار کشته شدگان میدان جنگ بود.

در نیمکره شمالی در اواخر پاییز و اغاز فصل زمستان و در نیمکره جنوبی در اواسط تابستان اغاز عطسه های ناگهانی را معمولا می توان سراغاز اپیدمی های فصلی انفلونزا و سرماخوردگی در نظر گرفت.

هر چند سالی یکبار هم همه گیری های انفلونزا به دلیل جهش ناگهانی ویروس در جمعیت های انسانی پدیدار می شود که معمولا با پوشش خبری جهانی همراه می شود.

در نگاه اول چیزی که به ذهن می رسد یاداور پاندمی سال 1918 میلادی است اما خوشبختانه همه گیری های اخیر هیچ گاه به شدت نخستین پاندمی انفلونزا نبوده اند و ویروس با شدت کمتری در میان جمعیت انسانی گسترش پیدا کرده است .

ویروس انفلونزا در جنگ جهانی اول دچار جهش ناگهانی شد. تنها در دو سال حداقل 40 میلیون انسان توسط این بیماری کشته شدند و در برخی منابع تاریخی حتی به 100 میلیون هم اشاره شده است که تقریبا 5 برابر امار کشته شدگان میدان جنگ بود.

تاریخچه ویروس انفلونزا

ریشه واژه انفلونزا یک واژه ایتالیایی می باشد که از کلمه انگلیسی influence به معنای تاثیر منشا می گیرد. در قرون وسطا در کتاب های پزشکی از انفلونزا برای چگونگی تاثیر محیط در شکل گیری برخی بیماری های خاص نظیر طاعون و مالاریا استفاده شده است .

در سال 1708 میلادی دکتر جان هاگر برای نخستین بار در توصیف بیماری انفلونزا از این واژه استفاده کرده است . بسیاری از مورخان طغیان های انفلونزا را در قرن 18 و 19 میلادی گزارش داده اند اما شدت گسترش ویروس در مقایسه با سایر بیماری های رایج عفونی دوران ویکتوریایی نظیر سل و دیفتیری و وبا کمتر بوده است . اما الگوی بیماری زایی انفلونزا در سال 1918 میلادی تغییر می کند .

در حقیقت می توان گفت اپیدمی 1918 انفلونزا در ان سال تبدیل به همه گیری شد و پاندمی ایجاد شده ناشی از ویروس انفلونزا سراسر جهان را فرا گرفت و الگو های معمول انفلونزای فصلی را کاملا تغییر داد. به پاندمی انفلونزای ان سال انفلونزای اسپانیایی می گفتند.

اسپانیا در جنگ جهانی اول یک کشور بی طرف بود و به دلیل رسانه های ازاد در کشور در مقایسه با سایر کشور های در گیر جنگ گزارش موارد در اسپانیا به جهان بدون محدودیت مخابره می شد.

ریشه و منشا شکل گیری پاندمی 1918 هنوز به طور کامل مشخص نیست اما به نظر می رسد که نخستین موارد ویروس انفلونزا در بین پرسنل نظامی امریکا و فرانسه در پایگاه های نظامی گسترش یافته و به تدریج ویروس به درون جامعه کشیده شده است و در نهایت کشور های مختلف را دچار بحران بهداشت عمومی کرد.

در ان زمان درمانی برای ویروس انفلونزا وجود نداشت و اطلاعات اندکی درباره علت و چگونگی گسترش ویروس وجود داشت . ساختار و بیولوژیک ویروس در سال 1892 میلادی توسط دیمیتری ایوانوسکی کشف شد اما در سال 1918 میلادی پزشکان گمان می کردند که عامل پاندمی ممکن است باکتری هموفیلوس انفلونزا باشد .

انتی بیوتیک ها هم در ان سال 1918 میلادی هنوز کشف نشده بودند. مقامات بهداشتی در ان زمان تمرکز خود را بیشتر بر روی اقدامات پیشگیرانه و کنترل عفونت نظیر پوشش ماسک های تنفسی در خیابان و تدوین قوانین جلوگیری از ریختن اب دهان در خیابان ها روی اوردند.

معمولا در ارتباط با پاندمی های انفلونزا پس از شکل گیری شاهد موج های خفیقی از انفلونزا های فصلی پس از ان در سالهای اتی خواهیم بود که شدت ان به مراتب کمتر است.

از سال 1920 میلادی به بعد شاهد انفلونزاهای فصلی از ساب تایپ H1N1 بر اساس انتی ژن های سطحی ویروس هستیم که با اغاز فصل زمستان به نیمکره شمالی باز می گردد و برای چند ماهی باقی می ماند و همین روند در نیمکره جنوبی شش ماه بعد اتفاق خواهد افتاد. الگوی انفلونزای فصلی تا به امروز در جریان است اگر چه شاهد تغییرات جزیی ژنتیکی و جهش های خفیف در ساختار ویروس هستیم .

دلایل چگونگی شکل گیری الگوی انفلونزای فصلی به طور کامل مشخص نیست اما به نظر می رسد که منشا شکل گیری ان مناطق جنوبی چین و جنوب شرقی اسیا باشد.

پس از پایان جنگ جهانی دوم و گسترش راههای ارتباطی و تجاری زمینه برای انتقال ویروس در بین قاره ها افزایش یافته است و جهش های خفیف و گاها تدریجی در ساختار ویروس منجر می شود که هر سال ویروس با الگویی جدید انفلونزا های فصلی را در جهان ایجاد نماید.

پاندمی های اتفاق افتاده از ویروس انفلونزا

همه گیری ویروس انفلونزای H1N1 در سال 1918 میلادی بدترین پاندمی تاریخ انفلونزا در نظر گرفته می شود. اما متاسفانه اخرین پاندمی ویروس انفلونزا نبود و در سالهای 1957 و 1968 و 2009 میلادی شاهد موج جدیدی از همه گیری ها بودیم که در مجموع منجر به مرگ 6 میلیون نفر در جهان شد.

در سال 1957 میلادی نوع جدیدی از انفلونزا به دلیل تغییرات شدید انتی ژنیکی بر خلاف انفلونزاهای فصلی به نام H2N2 در جهان ظهور کرد و منجر به شکل گیری دومین پاندمی قرن بیستم شد.

ریشه این پاندمی به نظر می رسد شرق اسیا باشد و به همین دلیل به انفلونزای اسیایی شهرت یافت. پس از ان شاهد انفلونزاهای فصلی از H2N2 در جهان بودیم . به نظر می رسد که در جریان تکامل ساب تایپ های جدید انفلونزا از نیای H1N1 ریشه گرفته باشند و با انفلونزای مرغی ترکیب شده و ساب تایپ جدید حاصل گردیده است . ده سال پس از 1957 میلادی شاهد سومین پاندمی اتفاق افتاده از انفلونزا بودیم که منجر به شکل گیری ساب تایپ جدید H3N2 گردید.

به دلیل اینکه نخستین موارد این پاندمی در کشور هنگ کنگ گزارش شد به ان انفلونزای هنگ کنگ می گویند و پس از ان شاهد دوره های متناوبی از انفلونزای فصلی H3N2 بودیم . در سال 1977 شاهد ایجاد ساب تایپ جدیدی از انفلونزا تحت عنوان انفلونزای روسی H1N1 بودیم که به سرعت در جهان گسترش یافت اما خوشبختانه شدت بیماریزایی بالایی در مقایسه با همه گیری های پیشین نداشت.

پس از ان شاهد دو ساب تایپ در گردش برای انفلونزا های فصلی بودیم که یکی از انها منشا روسی و دیگری انفلونزای هنک کنگ در برخی از سالها به عنوان ساب تایپ غالب در جامعه گزارش می شوند. در قرن 21 ام و در سال 2009 میلادی شاهد پاندمی جدیدی از کشور مکزیک بودیم . انفلونزای خوکی مکزیکی به صورت H1N1 گزارش شد اما تغییرات قابل توجهی در مقایسه با ویروس انفلونزای اسپانیایی و روسی داشت که به دلیل تغییر میزبان حد واسط از پرندگان به خوک بوده است .

به نظر می سد الگوی انفلونزا های فصلی که در حال رخ دادن در ایران است بیشتر از دو ساب تایپ H1N1 و H3N2 باشد که در گزارشات مورد تایید وزارت بهداشت و مرکز پیشگیری از بیماری های عفونی ایران نیز به این دو ساب تایپ اشاره شده است.

ویروس انفلونزا چگونه باعث بیماری زایی در بدن انسان می شود ؟

تصور کنید که اغاز زمستان است و هوای سرد محیط اطراف زمینه را برای گسترش ویروس انفلونزا فراهم کرده است . شما برای انجام کارهای روزمره خود وارد مترو و اتوبوس یا یک محیط سربسته شلوغ شده اید و فردی عطسه می کند.

از دهان و بینی فرد الوده به ویروس ذرات معلق بسیار کوچک ویروس در فضای پیرامون پراکنده می شود. ویروس انفلونزا می تواند وارد دستگاه تنفسی افراد شود و میلیون ها ذرات کوچک تشکیل دهنده ساختار ویروس انفلونزا را به کمک دستگاه همانند سازی در فرد میزبان ترشح کند.

ویروس با ورود به دستگاه تنفسی می تواند منجر به اسیب بافت مخاطی بینی به همراه گلو و ریه ها شود که معمولا منجر به تحریک ریفلاکس عطسه در فرد الوده می گردد.

برای فردی که حامل ویروس است این نخستین مرحله برای ورود به یک میزبان جدید است . اما این دوران برای ویروس هم حساس است زیرا که ذرات تشکیل دهنده ویروس تمایل دارند که به درون میزبان نفوذ کنند تا در محیط گرم و مرطوب باقی بمانند.

ویروس انفلونزا نسبت به خشکی تا حدودی مقاوم است به همین دلیل با عطسه فرد الوده می تواند در قسمت های مختلف اتوبوس یا مترو باقی بماند و یا توسط سایر افراد استنشاق شود.

اگر فرد دوم با قسمت های الوده شده به ویروس تماس فیزیکی داشته باشد دست های انها نیز حامل ویروس های انفلونزا می شود. این دست ها کافی ست که با چشم ها یا بینی و دهان تماس داشته باشند تا ویروس به فرد دیگری به راحتی منتقل شود.

انفلونزای پرندگان به دلیل عدم وجود گیرنده های اختصاصی اتصال در قسمت فوقانی دستگاه تنفسی نسبت به سایر ساب تایپ های انفلونزا های فصلی دیرتر می تواند منجر به بیماری زایی در جمعیت های انسانی شود.

به همین دلیل انفلونزای پرندگان در جمعیت های انسانی تنها زمانی اتفاق می افتد که افراد برای مدت زمان طولانی در معرض ویروس قرار گرفته باشند و سطح بهداشت در منطقه پایین باشد. در انفلونزاهای انسانی بر عکس به دلیل وجود گیرنده های اختصاصی در سطح فوقانی دستگاه تنفسی می توانند به راحتی وارد سلولهای میزبان شده و چرخه همانند سازی ویروسی را اغاز نمایند.

پس از ورود ویروس به بدن میزبان غشا اطراف سلولها ویروس را احاطه می کنند و ذرات معلق ویروس را به درون سلولها هدایت می کنند و سپس بر اساس نقشه ژنتیکی ویروس امکانات سلول میزبان در خدمت تکثیر و گسترش اجزای تشکیل دهنده ویروس انفلونزا قرار می گیرد.

پاسخ سیستم ایمنی ذاتی نظیر مخاط موجود در دستگاه تنفسی فوقانی و تولید انتی بادی های اختصاصی در بدن نقش کلیدی در مقابله با ویروس انفلونزا دارد. واکسیناسیون در شهریور ماه و تا اواسط مهر قبل از اغاز گردش ساب تایپ های ویروس انفلونزا در زمستان می تواند منجر به تقویت سیستم ایمنی در گروه های پرخطر شود.

اولویت واکسن انفلونزا با چه افرادی خواهد بود؟

بر اساس دستور سازمان بهداشت جهانی اولویت تزریق واکسن در هنگام اپیدمی شامل :

افراد بالای 65 سال

کودکان 3 تا 12 سال

مادران باردار

افراد دارای بیماری های مزمن و زمینه ای

پرسنل بهداشت و درمان

نظام مراقبت و توصیه های مهم به مردم و مسئولین و اصحاب رسانه

اطلاع رسانی صحیح و علمی به افراد جامعه منجر به اعتماد عمومی می شود

80 درصد موارد انفلونزا با درمان خانگی و بدون نیاز به مراجعه به پزشک امکان پذیر است

رعایت اداب تنفسی در اماکن عمومی به همراه شستشوی مرتب دست ها

نوشیدن مایعات و سوپ مرغ به همراه استراحت کافی می تواند در بهبود بیماری موثر باشد