خروج از ان. پی. تی چه عواقبی برای ایران دارد؟

رویداد۲۴ یک کارشناس سیاست خارجی معتقد است که در شرایط کنونی برای ایران بودن یا نبودن در npt فرق زیادی ندارد چرا که شدیدترین تحریم‌ها اعلام شده و اگر هم خارج شود، این تحریم‌ها کماکان پا برجا خواهند بود و از این نظر چیزی برای کشور ما تغییر نخواهد کرد.

روز سه شنبه طرح خروج ایران از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، در مجلس شورای اسلامی اعلام وصول شد. موضوع خروج از این رژیم حقوقی بین المللی پس از آن بر سر زبان‌ها افتاد که کشور‌های غربی بدون اینکه به هیچ یک از تعهدات خود در برجام وفادار باشند، بحث فعال شدن مکانیسم ماشه و برگشت تحریم‌های شورای امنیت برای ایران را پیش کشیدند.

در ایران دو دیدگاه نسبت به این موضوع وجود دارد. در دیدگاه اول خروج از npt یک حق برای ایران در نظر گرفته شده که باید از آن استفاده شود تا بر اساس آن فشار‌ها به دیگر کشور‌ها افزایش یابد. دیدگاه بعدی، اما معتقد است که از این موضوع می‌شود به عنوان برگ برنده استفاده کرد، اما خروج از یک رژیم حقوقی مانند npt می‌تواند عواقب و دردسر‌هایی هم داشته باشد و در عین حال اعتبار ایران را در مجامع بین المللی از بین ببرد. در خبرانلاین با نوذر شفیعی، کارشناس مسائل بین الملل در خصوص مزایا و معایب طرح موضوع خروج از npt به گفتگو نشستیم:

به نظر می‌رسد که یک رویکرد در ایران وجود دارد که مایل است از امکان خروج از npt به عنوان یک کارت تهدید استفاده کند. پیگیری این موضوع از سوی کشورمان در شرایط فعلی چه عواقب یا مزایی برای ما دارد؟

روال معمول این است و در npt هم آمده که اگر کشوری احساس کند، بودن در npt مصالحش را به خطر می‌اندازد، بعد از اینکه تصمیم به خروج گرفت باید سه ماه قبل از خروجش آژانس بین المللی انرژی اتمی را در جریان امر قرار دهد. خروج از npt امر پیجیده و سختی نیست و در متن آن این اختیار برای کشور‌ها وجود دارد که اگر مصالح آن‌ها تامین نشد آن را ترک کنند.

---

بیشتر بخوانید: با همراهی تندروها، طرح خروج ایران از NPT در مجلس اعلام وصول شد

---

اگر کشوری مانند ایران یا هرکشور دیگر بخواهد واقعا از npt خارج شود، باید به اعضا و این سازمان ثابت کند که چه نوع از مصالحش با ماندن در آن به خطر افتاده است. مثلا ایران می‌تواند اعلام کند که آزادی استفاده صلح آمیز از انرژی هسته‌ای از کشور ما گرفته شده و بدون استناد به مفاد npt و جنبه‌های حقوقی آن npt ایران را متهم به انحراف از فعالیت‌های هسته‌ای کرده و اینکه ایران با وجود حضور در npt و قبول ممنوعیت‌ها دچار تحریم‌های شدید شده است.

واقعیت این است که در شرایط کنونی برای ایران بودن یا نبودن در npt فرق زیادی ندارد چرا که شدیدترین تحریم‌ها اعلام شده و اگر هم خارج شود، این تحریم‌ها کماکان پا برجا خواهند بود و از این نظر چیزی برای کشور ما تغییر نخواهد کرد.

ایران چطور می‌تواند ثابت کند که از حضور در npt بهره‌ای نبرده است؟ واکنش دیگر اعضا و کشور‌های غربی چه خواهد بود؟

ایران می‌تواند برای سازمان انرژی اتمی دو دلیل بیاورد. دلیل اول این است که ایران مشغول اجرای تعهداتش است، اما حقوقی که باید به خاطر اجرای تعهدات به کشور ما تعلق بگیرد، به ما داده نشده است. در وهله دوم می‌تواند به فشار سنگینی که به ایران از نظر سیاسی و اقتصادی وارد شده اشاره کند.

اگر ایران از npt خارج شود، دو اتفاق ممکن است که بیفتد. اول اینکه فشار سنگینی علیه ایران از سوی کشور‌های غربی اعمال شود که می‌تواتد شامل فشار‌های اقتصادی، سیاسی و حتی شاید نظامی باشد. این رویکردی است که کشور‌هایی که با ایران ضدیت دارند دنبال می‌کنند.

امکان دوم که منطقی‌تر از دیدگاه قبلی است، می‌گوید باید بررسی شود که ایران به چه علتی می‌خواهد از npt خارج شود، اگر این علت‌های شناسایی و برطرف شود و ایران هم از تصمیمش منصف شود، در مجامع بین المللی از کشورما تقدیر خواهد شد و ماجرا حداقل در این بخش حل می‌شود. امکان هر دوی این عکس العمل‌ها از سوی دیگر کشور‌ها وجود دارد، ولی من فکر می‌کنم که امکان اتفاق اول با توجه به نفوذ آمریکا و اسراییل بیشتر از بقیه باشد.

فعلا اصل این تصمیم که گرفته شده، زیر سوال است و باید دید که تصمیم نهایی ایران چه خواهد بود. در حال حاضر صحبت از این امکان به عنوان یکی از راهکار‌های ایران وجود دارد. اما اگر چنین اتفاقی بیفتد، امکان اینکه روسیه و چین هم با دیگر کشور‌ها همراه شوند و طرف ایران را به عنوان کشور‌های دوست نگیرند، وجود دارد. این اتفاق قبلا هم افتاده و این دو کشور در قطعنامه‌هایی که علیه ایران صادر می‌شود در ردیف بقیه کشور‌های قرار می‌گرفتند و به این قطعنامه‌ها رای می‌دادند.

در صورتی که تهدید ایران عملی شود و این رژیم حقوقی را ترک کند، عکس العمل دیگر کشور‌ها چطور خواهد بود؟

کشور‌های عضو npt می‌دانند که با توجه به شرایطی که برای ایران به وجود آمده، عکس العمل ایران طبیعی است چرا که منافع کشورمان زیر سوال قرار گرفته. اما ما می‌دانیم فشار‌هایی که ممکن است به ایران بعد از اجرای چنین تصمیمی وارد شود، صرفا نیازی نیست که از مسیر نهاد‌های سازمان ملل و.. اتفاق بیفتدد. فشار‌ها حالا دیگر نوع جدیدی هستند و مثلا می‌تواند با متحد شدن کشور‌ها با امریکا به دلیل زورگویی ترامپ و اعمال فشار‌های بیشتر بر کشورمان خودش را نشان دهد.

npt یک رژیم حقوقی بین المللی است که تقریبا همه کشور‌ها عضو آن هستند و حتی برخی از کشور‌ها برای کسب پرستیژ بین المللی به آن پیوسته اند. خارج شدن از چنین رژیم حقوقی می‌تواند به اعتبار کشور‌ها آسیب وارد کند. به هر حال npt تاکنون تا اندازه‌ای برای محدود کردن کشور‌ها به دسترسی به سلاح‌های هسته‌ای موفق عمل کرده است.

البته این قطعی نیست، چون ما می‌دانیم که با وجود تلاش‌های این رژیم حقوقی، برخی کشور‌ها مانند کره شمالی و پاکستان و هند هم برخلاف معمول دارای سلاح اتمی شده اند. اگر کشوری عضویتش را در npt لغو کند، آنهم کشوری مثل ما که در زیرذره بین است و در جهان هم برای خودش وجهه‌ای دارد، برایش مشکلاتی ایجاد می‌شود.

ما می‌دانیم که حضور در npt مانند دیگر رژیم‌های حقوقی و سازمان‌های بین المللی مزایایی برای کشور‌ها دارد. ایران در طول سال‌هایی که عضو npt بوده چطور از این مزایا استفاده کرده؟

npt برای صلح و امنیت است و مانع می‌شود که کشور‌ها به تسلیحات خطرناک هسته‌ای دست پیدا کنند. عملکرد آن برای صلح و برای دیگر کشور‌ها اهمیت دارد و ایران هم از این قائده مستثنی نیست. عضویت در این گونه موارد اهمیت دارند. مثلا یکی از مواردی که برای ایران هم سود آور است، این بوده که اگر یکی از اعضا به تکنولوژی‌ای جدیدی در زمینه هسته‌ای دست پیدا کرد آن را به اطلاع بقیه هم برساند. این طور مسائل برای همه کشور‌های عضو مزیت به حساب می‌آیند؛ و عضویت، فرصت‌هایی با خود دارد. مثل این که ما می‌دانیم بودن در سازمان ملل بدیهی است و مزایا و معایبی هم دارد. npt هم شرایط مشابهی دارد.

بحث خروج ایران از npt در ادامه کاهش تعهدات ایران در برجام مطرح شده. ایران در حال حاضر تعهداتش را طبق مفاد توافق هسته‌ای لغو کرده، ولی همچنان زیر نظر آژانس است و با آن همکاری دارد و در npt هم مانده است. آن پروسه قبلی تمام شده و حالا کشورما به فکر فرایند دیگری است که حقوق خود را به دست بیاورد. ایران با باز کردن باب صحبت در مورد خروج از npt امیدوار است که کشور‌های غربی امریکا را تحت فشار قرار دهند و تغییری در وضعیت برجام اتفاق افتاده و یا حتی تحریم‌هایی که از سوی ایالات متحده بر ایران اعمال شده، لغو شوند. چرا که آنچه مشخص است عدم وفاداری غرب به وعده‌هایی است که قولش را داده بوده و درخواست‌های ایران برای انجام این وعده‌ها دور از ذهن نیست.