کرونا و آخرین وضعیت صندوق بیمه بیکاری/ کاهش قدرت خرید بدنبال روند صعودی تورم

رویداد۲۴ مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی در تداوم انتشار گزارش‌های سیاستی خود در زمینه تأثیرات کرونا بر حوزه تامین اجتماعی و با همکاری مرکز فناوری اطلاعات، ارتباطات و تحول اداری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، چهاردهمین گزارش سیاستی خود را با موضوع بیمه بیکاری در ایام کرونایی تهیه کرده است.

با توجه ‌به اینکه اقدامات در قالب طرح بیمه بیکاری جزء مهمی از سیاست‌های حمایتی اعلام‌شده توسط ایران در مواجهه با کرونا بوده، این گزارش با هدف بررسی نقش طرح‌های بیمۀ بیکاری در کشورهای منتخب و ایران در مقابله با بحران کنونی تهیه شده است. چراکه بدون داشتن شناخت اولیه از ماهیت و کارکرد طرح‌های بیمۀ بیکاری، استانداردهای مرتبط با آن، ویژگی‌های اولیۀ طرح در ایران و کشورهای منتخبی که نمونۀ بررسی هستند و درنهایت وضعیت صندوق بیمۀ بیکاری قبل از وقوع بحران کرونا، بحث در خصوص اثرگذاری و نقش این طرح‌ها در بحران کرونا کامل نخواهد شد.

این گزارش با عنوان «بررسی نقش و کارکرد صندوق بیمۀ بیکاری در بحران کرونا» که به‌تازگی توسط «مؤسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی» منتشر شده، در دو بخش کلی تنظیم شده است؛ بخش اول در ۵ فصل با موضوعاتی شامل وضعیت صندوق بیمه بیکاری در کشور طی سالهای اخیر، نرخ رشد تعداد مقرری‌بگیران بیکاری، نسبت جنسی، سنی و استانی آن‌ها و مشاغلی که بیشترین تعداد مقرری‌بگیران را داشته‌اند، عمدتاً به شناخت اولیه و شرایط پایۀ قبل از بحران کرونا در حوزۀ بیمۀ بیکاری اختصاص دارد و بخش دوم در سه فصل به‌طور ویژه به کارکرد طرح‌های بیمۀ بیکاری در هنگام این بحران می‌پردازد و مواجهۀ صندوق‌های بیمه‌ای ۲۱ کشور از جمله امریکا، آلمان، چین، روسیه و غیره را ترسیم و با تجربۀ ایران مقایسه می‌کند. در تبیین تجربۀ ایران، نحوۀ راه‌اندازی سامانۀ ثبت درخواست بیمۀ بیکاری در شرایط کرونا، چگونگی کارکرد آن و وضعیت سامانه با جزئیات مورد بحث قرار گرفته است.

 روند تغییرات آماری در مقرری‌بگیران بیکاری

براساس این گزارش، تعداد مقرری‌بگیران بیمه بیکاری طی سالهای اخیر روندی صعودی داشته و به حدود ۲۳۹ هزار نفر در سال ۹۷ رسیده که تا حدود زیادی محصول وضعیت رکودی حاکم بر کشور بوده است. همچنین نرخ رشد تعداد مقرری‌بگیران بیکاری بسیار پرنوسان بوده اما به‌طور متوسط، این نرخ از سال ۶۹ تا ۹۷، حدود ۱۰.۲۷ درصد بوده است.

بر پایه آمارها، ازآنجایی‌که جمعیت مشمول صندوق بیمۀ بیکاری تنها به مشمولین قانون کار، قانون تأمین اجتماعی و قانون بیمۀ بیکاری محدود است، درصد پوشش آن نسبت به کل بیکاران در کشور بسیار محدود است.

کاهش قدرت خرید به نسبت مقرری و حقوق پرداختی 

در خصوص مقدار مقرری‌ها، با وجود نرخ جایگزینی نسبتاً بالای مقرری بیکاری در ایران که بین ۵۵ تا ۸۰ درصد متوسط دستمزد در ۹۰ روز قبل از بیکاری است، به دلیل روند صعودی تورم، قدرت خرید مقرری‌های‌ پرداختی در طول سال‌های اخیر کاهش یافته است. میانگین مقرری بیکاری در سال ۹۸ تقریباً ۲.۷ میلیون تومان معادل ۱.۸ برابر حداقل مزد در این سال، به‌ترتیب معادل ۶۷.۸ و ۵۹.۲ درصد متوسط هزینۀ خالص و متوسط درآمد یک خانوار شهری در همان سال بوده است.

نسبت جنسی، سنی و توزیع استانی مقرری‌بگیران

براساس گزارش موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی، تعداد مقرری‌بگیران مرد در سال ۹۲ نزدیک به ۳ برابر مقرری‌بگیران زن بوده که تا سال ۹۶ به ۲.۴ برابر کاهش پیدا کرده است.

همچنین بیشترین برقراری‌های جدید در ردۀ سنی ۲۵ تا ۳۴ سال و سپس ۳۵ تا ۴۴ سال است که این امر از آنجا ناشی می‌شود که معمولاً افراد با سابقۀ شغلی کمتر، بیشتر در معرض تعدیل قرار دارند.

بر اساس این گزارش، استان‌های‌ تهران، اصفهان، خراسان رضوی، البرز، آذربایجان شرقی، فارس، مازندران، گیلان، قزوین و خوزستان به‌ترتیب ۱۰ استان با بیشترین تعداد بیمۀ بیکاری برقرارشده هستند.

 کدام مشاغل، بیشترین تعداد مقرری‌بگیران بیکاری را به خود اختصاص داده‌اند؟

بیمه‌شدگان بخش فلزات اساسی، ماشین‌های الکتریکی و غیرالکتریکی، خدمات، تجارت، بانک، بیمه، مستغلات، صنایع محصولات شیمیایی و کائوچوئی، صنایع مواد غذایی و دخانیات به‌ترتیب با ۲۱، ۱۶، ۱۴، ۱۳ و ۱۱ درصد حوزۀ فعالیت عمدۀ مقرری‌بگیران سال ۹۶ را تشکیل می‌دهند.

براساس آمار موجود، حدود ۶۲ درصد بیمه‌شدگانِ مشمول بیمۀ بیکاری در سال ۹۶ به دلیل اتمام قرارداد و ۲۷ درصد آن‌ها به علت عدم‌نیاز کارفرما، مقرری‌بگیر بیکاری شده‌اند. تعطیلی کارگاه، حوادث غیرمترقبه و اخراج موجه، هر کدام با سهم تقریباً ۳ درصد، سه علت مهم دیگر وقوع بیکاری در بین مقرری‌بگیران بوده‌اند.

آخرین وضعیت سامانۀ ثبت درخواست بیمۀ بیکاری در کشور

از زمان راه اندازی سامانۀ ثبت درخواست بیمۀ بیکاری در کشور تا پایان روز دهم تیرماه ۹۹، مجموعاً بیش از ۸۵۵ هزار نفر در سامانه ثبت‌نام کرده‌اند که ۷۱۶ هزار نفر از آن‌ها در پالایش اولیه مشمول شناخته شده‌اند. تهران با بیش از ۱۵۳ هزار مشمول، ۲۱.۴ درصد از کل مشمولین بیمۀ بیکاری را به خود اختصاص داده و پس ‌از آن، استان‌های فارس، اصفهان، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، خوزستان، مازندران، البرز، گیلان و کرمان به‌ترتیب در رده‌های بعدی قرار دارند.

براساس گزارش موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی، تعداد ثبت‌نام شدگان در سامانه بیمه بیکاری در ماه‌های موردنظر نوسانات زیادی داشته است، به‌طوری که حدود ۳۷۱ هزار نفر از بیمه‌شدگان مشمول بیمۀ بیکاری در اسفند ۹۸ بیکار شده‌اند.

این رقم در ماه فروردین ۹۹ به ۳۰۳ هزار نفر و در اردیبهشت‌ به ۱۸,۹۲۹ نفر کاهش یافت. رقم اخیر به مقدار متوسط تعداد مقرری‌های برقرارشده در شرایط قبل از بحران نزدیک است؛ بر اساس سالنامۀ آماری بیمۀ بیکاری سال ۹۶، به‌طورمتوسط در هر ماه ۱۷ هزار بیمۀ بیکاری برقرار شده است.