تهدید محیط زیست با هجوم ملخ‌ها
رویداد ۲۴ حتما عبارت «مور و ملخ» را بار‌ها و بار‌ها شنیده اید، در ایران از گذشته برای اشاره به جمعیت فراوان به ویژه حمله دشمن از این عبارت استفاده می‌شده که نشان از جمعیت زیاد دارد که امروزه می‌توان از این عبارت برای حمله ملخ‌ها به مزارع و باغات کشور به ویژه در جنوب کشور استفاده کرد.
ملخ‌ها موجوداتی هستند که به طور عادی، بدون هیچ مزاحمتی در گوشه و کنار مزارع، باغات، دره‌ها و کوه‌ها زندگی می‌کند، اما سوال اینجاست که چرا گاهی شاهد هجوم میلیونی این حشرات به مزارع هستیم که خسارات زیادی را به محصولات کشاورزی وارد می‌کنند؟ و سوال دیگر این است که آیا به همان اندازه که برای مزارع خطرناکند برای محیط زیست و اکوسیستم‌های طبیعی هم خطرناک و مضر هستند؟
اگر بخواهیم به سابقه ملخ‌ها بر روی کره زمین نگاه کنیم می‌بینیم که قبل از دایناسور‌ها وجود داشتند، فسیل‌های کشف شده نشان می‌دهد که قدمت این حشرات به ۳۰۰ میلیون سال قبل بر می‌گردد، ملخ‌ها از طریق تخم ریزی در فصل تابستان یا بهار گسترش می‌یابند و ملخ ماده در هر دوره صد‌ها تخم را در یک غلاف در خاک جای می‌دهد، ملخ ماده در طول زندگی خود که ۳ تا ۵ ماه است، بین ۲ تا ۵ بار تخم ریزی می‌کند در نتیجه هر ملخ به صورت بالقوه قادر به تولید بیش از هزار حشره دیگر است، در واقع نوزادان پس از بیرون آمدن از تخم، بسیار پرخور و حریصند و آنچه را سر راه خود بیابند، می‌خورند.
زمانی که غذای مورد نیاز ملخ‌ها در منطقه‌ای که زندگی می‌کنند تمام می‌شود آن‌ها برای به دست آوردن غذا مهاجرت می‌کنند که گاهی به صورت توده‌های بزرگ و سیاه در آسمان مشاهده می‌شوند و ناگهان با سرعت و سرو صدای زیادی که مانند صدای برگ‌های خشک است در باغات و مزارع فرود می‌آیند و هر چه سر راهشان باشد را می‌خورند و از بین می‌برند، قدرت تخریب این حشره آنقدر بالاست که در صورت عدم مقابله با آن به نابودی میلیون هکتار زمین کشاورزی و قحطی منجر می‌شود. بر اساس تحقیقات بین المللی ملخ صحرایی می‌تواند حداقل روی زندگی یک نهم جمعیت کره زمین اثر منفی بر جای بگذارد.
یکی از مصیبت بارترین حمله ملخ‌ها به سال ۱۹۵۴ و کشور کنیا بر می‌گردد، در این سال چند گروه ملخ این کشور را هدف قرار دادند که بزرگترین آن‌ها با حضور بیش از ۱۰ میلیارد حشره، فضایی به مساحت ۲۰۰ کیلومتر مربع را پوشش داده بودند.
گفته می‌شود هر ۱۱۰۰ ملخ بزرگسال در روز غذای یک انسان را می‌خورند در نتیجه لشکر میلیونی آن‌ها طی چند ماه می‌تواند خسارت زیادی را به کشور مورد هجوم، تحمیل کند.
در ایران در سال ۱۳۹۷ شاهد هجوم گسترده‌ای از هزاران هزار ملخ به مناطق جنوبی بودیم که بیش از ۱۸ هزار هکتار از مزارع را تحت تاثیر قرار داده بودند، به گفته متخصصان امر این حمله با این حجم بزرگ بعد از حدود نیم قرن اتفاق افتاد، در واقع اسنادی وجود دارد که تخریب ۲۵۰ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی به علت هجوم ملخ‌ها را در سال ۱۳۴۰ نشان می‌دهد.
چندی پیش رئیس سازمان حفظ نباتات کشور اعلام کرد که باید آماده ورود دسته‌های ۱۰۰ میلیونی ملخ صحرایی از کویت و عربستان به ایران باشیم که به احتمال زیاد از اوایل بهمن ماه خواهد بود، بنابراین باغات شیراز و کرمان در خطرند که در صورت عدم مبارزه به موقع و مناسب انفجار جمعیتی ملخ صحرایی مهاجم در کشور اتفاق خواهد افتاد و استان‌های زیادی را درگیر می‌کند و تا باغات شهر شیراز پیش می‌رود و وارد باغات پسته و خرمای کرمان می‌شود.
کیخسرو چنگلوایی با اشاره به اینکه کانون اصلی این ملخ‌های صحرایی در شاخ آفریقا و شبه جزیره عربستان است گفت: این حشره همه چیزخوار بوده و به دلیل پروازی بودن مبارزه با آن سخت است.
به گفته وی ملخ‌های صحرایی می‌تواند روزانه ۴۵ میلیارد تومان فقط به گندم خسارت وارد کنند.
روش‌های مختلفی برای مقابله با این حشرات وجود دارد که سم پاشی یکی از آن‌ها است، اما سوال اینجاست که آیا این روش تاثیر منفی بر روی دیگر زیستمندان آن منطقه ندارد؟ یا اینکه همانطور که دشمن محصولات کشاورزی است به محیط زیست هم آسیب وارد می‌کنند؟
محمد مدادی مدیر کل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط‌زیست روز جمعه در این باره گفت: مهاجرت ملخ‌ها شاید سابقه چند هزار ساله دارد و یک فرایند طبیعی در چرخه زندگی این حشرات است.
وی افزود: به دلیل شرایط آب و هوایی شمال آفریقا و عربستان که معمولا در این فصل از سال بارندگی در آن مناطق زیاد است و بعد از آن هم پوشش گیاهی علفی غنی رشد می‌کند و جمعیت بزرگ ملخ در آنجا تشکیل می‌شود، چون غذای کافی در دسترس است، اما به دلیل حاره‌ای و گرمسیری بودن منطقه، از حدود بهمن ماه اکوسیستم منطقه به سرعت خشک می‌شود و این ملخ‌ها برای به دست آوردن غذا مهاجرت می‌کنند که در این شرایط به سمت شمال و شمال شرق حرکت می‌کنند که وارد بخش‌هایی از ایران در استان‌های جنوبی نیز می‌شوند.
مدادی اظهار داشت: این روند به لحاظ اکوسیستمی و آب و هوایی یک فرایند طبیعی تلقی می‌شود، اما اینکه این‌ها چرا وارد مزارع می‌شوند و اکوسیستم‌های طبیعی را رها می‌کنند هم می‌تواند دلایلی داشته باشد از جمله اینکه مناطق جنوبی کشور به لحاظ اکوسیستمی خیلی مناطق غنی نیست، آب و هوای خشکی دارد و شاید مراتع پر علف نداشته باشد از طرف دیگر هم اکوسیستم‌های طبیعی و زیستگاه‌ها به دلایل مختلف از جمله چرای بی رویه دام تخریب شدند بنابراین این جمعیت ملخ‌ها در اکوسیستم‌های طبیعی غذای مورد نیازشان را پیدا نمی‌کنند از طرفی هم دسترسی به مزارع آسان‌تر است از این رو به مناطق کشاورزی حمله می‌کنند.
وی ادامه داد: در حالت عادی ملخ‌ها را برای اکوسیستم‌های طبیعی خیلی خطر بالقوه‌ای نمی‌دانیم، اما طبیعتا در مناطقی که کشاورزی انجام می‌شود خساراتی وارد می‌کنند البته طبق روال همه ساله به محض اینکه به کشور یمن می‌رسند فائو رصد می‌کند و هشدار‌های لازم را می‌دهد و متعاقب آن در استان‌هایی که در معرض هجوم ملخ‌ها هستند مانند بوشهر، هرمزگان و تا حدودی کرمان ستاد‌های مدیریت بحران تشکل می‌شوند و دستگاه‌های اجرایی وارد عمل می‌شوند.
مدادی در پاسخ به اینکه با این حساب ملخ‌ها برای محیط زیست ضرری چندانی ندارند، گفت: وقتی یک گونه مهاجم تلقی می‌شود می‌تواند پوشش گیاهی آن منطقه را تحت تاثیر قرار دهد، اما چون این سالهای سال اتفاق افتاده و به یک فرایند عادی تبدیل شده و با توجه به اینکه در مناطق جنوبی و مرکزی کشور هم خیلی پوشش گیاهی متراکمی وجود ندارد، از این رو ملخ‌ها هم مانند بقیه خطرات بالقوه‌ای که وجود دارد، دیده می‌شوند یعنی برای محیط زیست تهدیدی جدی به شمار نمی‌آیند.
مدادی درباره اینکه یکی از راه‌های مبارزه با ملخ‌ها سمپاشی است و این روش چه تاثیری در محیط زیست دارد، اظهار داشت: توصیه ما این است که روش‌های دیگر مبارزه مانند روش‌های بیولوژیک با حذف فیزیکی در اولویت قرار گیرند، اما با این حال، چون مسوولیت این کار با دستگاه‌های دیگر است و موضوع هم موضوع آسیب به محصولات کشاورزی است از این رو تصمیم گیری با آنهاست، اما همواره توصیه محیط زیست این بوده که روش‌های کم ضررتر را ترجیح دهند.
مدیر کل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره اینکه چرا معمولا ملخ‌ها از نقاط جنوبی کشور فراتر نمی‌روند، گفت:، چون ارتفاع پروازی ملخ‌ها بیشتر از هزار متر نیست از این رو از ارتفاعات بیشتر از هزار متر نمی‌توانند عبور کنند مگر اینکه در یک مدت زمان طولانی از لابلای دره‌ها مثلا به بخش‌هایی از اصفهان برسند که آنهم زمان می‌برد و جمعیت بسیار کمی از آن‌ها موفق به انجام این کار می‌شوند.
وی با بیان اینکه تاکنون گزارشی مبنی بر خسارت بر منابع طبیعی از جانب ملخ‌ها در این چند سال نداشتیم، افزود: مسوول اصلی مبارزه با ملخ‌ها وزارت جهاد کشاورزی است، اما در زمان برگزاری جلسات نماینده محیط زیست استان هم در حضور دارد و تا جایی که بتواند بر فرایند کار نظارت می‌کند، اما مسوولیت اجرایی و مدیریت با وزارت جهاد کشاورزی است.
منبع: ایرنا
