چرا پنجره به سوی ایران همیشه برای بایدن باز نخواهد ماند؟

رویداد۲۴ ولی نصر مشاور سابق اوباما و استاد دانشگاه جان هاپکینز در «فارن افرز» نوشت: سیاست فشار حداکثری دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا در قبال ایران ثمرات اندکی داشت. آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران خارج شد و دوباره تحریم‌هایی را علیه تهران اعمال کرد، اما این اقدامات نه تنها موجب مهار فعالیت‌های این کشور نشد بلکه به سران آن جسارت بخشید تا فعالیت‌های غنی‌سازی هسته‌ای خود را توسعه دهند. نتیجه این امر تنش منطقه‌ای بیشتر و افزایش خطر درگیری مستقیم بین واشنگتن و تهران بود.

 رئیس جمهور جو بایدن می‌داند که باید این سیر خطرناک را متوقف و معکوس کند. بایدن به امید بازگشت به توافق نامه‌ای که رئیس سابق او، باراک اوباما، در سال ۲۰۱۵ آن را به امضا رساند، پذیرفته که به گفتگو با امضا کنندگان توافق نامه بپیوندد. ایران نیز نشان داده است که آماده است برای بازگشت به اجرای تعهدات خود در چارچوب این توافق نامه گام بردارد، خوب تا اینجا همه چیز درست است.

---

بیشتر بخوانید: بایدن و یک انتخاب سخت در مورد ایران

---

اما جبران خسارت وارده توسط دولت قبلی آسان نیست. اکنون بی اعتمادی عمیقی بین ایران و آمریکا حاکم است و سیاست داخلی هر دو کشور، بازگشت به این توافق را دشوار می‌سازد. برای ماندن امیدی به نجات توافق، دولت جدید آمریکا باید گام‌هایی سریع بردارد.

اولویت ایران بازگشت به وضعیت قبل از ترامپ است. تهران می‌خواهد واشنگتن کلیه تحریم‌های جدید اعمال شده توسط دولت قبلی، از جمله تحریم‌هایی که مانع فروش نفت ایران و دسترسی به سیستم مالی بین المللی است را لغو کند. با این حال واشنگتن قبل از هر اقدامی می‌خواهد مطمئن شود که تهران دوباره به روند اجرای محدودیت‌های هسته‌ای‌اش باز می‌گردد.

برخی از نهاد‌های سیاست خارجی آمریکا و اروپا معتقدند که واشنگتن باید قبل از پیوستن مجدد به توافق، برای پیروی کامل یا حتی کسب امتیازات بیشتر بر تهران فشار آورد. اکنون واشنگتن ممکن است وسوسه شود که می‌تواند برای کسب مزیت‌های بیشتر بر تهران فشار آورد. با این وجود تأخیر در احیای برجام فقط باعث می‌شود دست بایدن خالی‌تر شود و توافقنامه ۲۰۱۵ در معرض نابودی کامل قرار گیرد. در صورت وقوع چنین اتفاقی، ایران می‌تواند تهدید‌های افزایش غنی سازی اورانیوم و تسریع در برنامه‌های هسته‌ای خود را دنبال کند و بحران بزرگی را به وجود آورد که می‌تواند آمریکا و ایران را در مسیر جنگ قرار دهد.

حاکمان ایران می‌دانند که باید اقتصاد کشور را تقویت کنند، اما آن‌ها نیز تحت فشار سیاسی فوق العاده‌ای قرار دارند تا در برابر آمریکا بایستند. فشار‌های فزاینده اقتصادی آمریکا و ترور‌ها فقط موضع اصولگرایان در ایران را تقویت کرده است. بدون شک این اقدامات همزمان با تقویت مواضع اصولگرایان، جناح معتدل را که حامی تعامل و دیپلماسی محسوب می‌شود به حاشیه برده است. فضای رسانه‌ای در ایران نیز حاکی از همین موضع و اظهارات ضد دیپلماسی و ضد آمریکایی دارد.

ایران در پاسخ به کمپین فشار حداکثری ترامپ سیاست صبر استراتژیک را در پیش گرفت، اما هرچه تعلل بایدن در بازگشت به برجام طولانی‌تر شود، رهبران ایران تمایل بیشتری به استفاده از تنش‌های منطقه‌ای و برنامه هسته‌ای و توانایی ساخت بمب برای فشار بر آمریکا دارند. به همین دلیل، بایدن باید در اسرع وقت برای بازگشت رسمی به توافق هسته‌ای اقدام کند و خواسته‌های آمریکا را به بعد از بازگشت به برجام و مذاکرات آتی موکول کند.

استراتژی ترامپ در ایران به عنوان تلاشی همه جانبه برای تغییر حکومت، تضعیف یا حتی تجزیه ایران و تغییر توازن قدرت منطقه‌ای به نفع رقبای این کشور تلقی می‌شد. با تشدید تحریم‌های ایران، فشار عظیمی بر مردم وارد شد به طوری که آن‌ها در اوج شیوع کرونا دسترسی به دارو و تجهیزات درمانی نداشتند. یکی از آخرین اقدامات دولت ترامپ تحریم یک شرکت دارویی ایرانی بود که در حال تولید واکسن کووید-۱۹ است.

به نظر می‌رسد فشار حداکثری در طی یک بیماری همه گیر کشنده به نام کرونا، عملا مردم ایران را در برابر قدرت نرم آمریکا ایمن کرده است و هر چقدر بیشتر ایرانی‌ها آمریکا را به چشم تهدید ببینند، احتمال حمایت از برنامه هسته‌ای به عنوان یک عامل بازدارنده ضروری از سوی ان‌ها بیشتر است. در مجموع واشنگتن باید به سرعت توافق هسته‌ای را احیا کند تا از وقوع بحران در منطقه اجتناب شود.

بایدن باید سریع و به صورت کامل به برجام برگردد. او سپس در یک فضای آرامتر، می‌تواند در اقدامی هماهنگ، کاهش تحریم‌ها را همزمان با انجام تعهدات توسط ایران انجام دهد. این اقدام همزمان می‌تواند باعث جلوگیری از بحران بزرگتر شود. بایدن همزمان با اعلام مجدد بازگشت به تعهدات خود به برجام، باید اقدامات یک جانبه‌ای را که باعث بهبود معیشت و رفاه ایرانیان می‌شود، اعلام کند، اقدامی که حمایت مردمی ایران از تعامل سازنده با ایالات متحده را احیا خواهد کرد. از جمله اقدامات اعتماد سازی که بایدن باید انجام دهد رفع محدودیت‌های ویزا در مورد ایرانیان، ارائه معافیت برای فروش نفت ایران، آزاد کردن برخی از وجوه ایران در بانک‌های آسیایی و چراغ سبز به صندوق بین المللی پول برای تصویب وام اضطراری ۵ میلیارد دلاری برای ایران برای مبارزه با کرونا است.

بازگشت سریع به توافق هسته‌ای بدون خطر نیست. دولت بایدن با مخالفت شدیدی در کنگره روبرو خواهد شد، به ویژه اگر ایران نتواند به سرعت اقدام متقابل برای بازگشت به تعهدات انجام بدهد. اما نابودی برجام خطر بسیار بیشتری را برای خلق یک بحران تمام عیار در خاورمیانه در بر دارد. وقتی دیپلماسی از روی میز حذف شود، ایران و ایالات متحده به درگیری نظامی کشانده خواهند شد که نه طالب آن هستند و نه از عهده اش برمی آیند.