آیا بشار اسد به دنبال کاهش نفوذ ایران در سوریه است؟

رویداد۲۴ رسانه‌های عربی اخیرا سیگنال‌های متضادی از سوریه در قبال ایران منتشر کرده‌اند. اخبار رسیده از دمشق در قبال ایران از شروع یک جدایی حکایت می‌کند، یک جدایی پس از ده سال شراکت و اتحاد استراتژیک در یک جنگ. آیا منافع بشار اسد امروز با منافع اسرائیل و روسیه همپوشانی دارد؟

برخی معتقدند بشار اسد قصد دارد بعد از ده سال حاکمیت خود را بر سوریه تحمیل کند و پس از یک دوره طولانی جنگ نظامی و حضور کشورهای خارجی در این کشور، این دمشق باشد که برای حال و آینده این کشور تصمیم‌گیری کند.

این سیگنال‌های متناقض حوزه‌های مختلفی را شامل می‌شود. بنا بر اخبار رسیده دولت سوریه مجوز واردات خودرو ایرانی را لغو کرده است. این تصمیم در حالی از سوی دولت سوریه اتخاذ شده که از سال‌های گذشته، ایران‌خودرو کارخانه‌ای با سه سالن مجهز در این کشور احداث کرد. روابط عمومی اتاق بازرگانی تهران با اعلام این خبر گفت که سوریه به عنوان یکی از کشور‌های همسو با دولت ایران، واردات خودرو ایرانی را ممنوع کرده است.

بررسی‌های روابط عمومی اتاق تهران نشان می‌دهد که مجوز واردات خودرو ساخت ایران از سوی دولت سوریه، طی دست‌کم یک‌سال‌ونیم اخیر لغو شده‌ و هیچ خودرو تولید داخل به این کشور اجازه ورود به این کشور را ندارد. گفته شده که این دستور به دلیل کیفیت پایین خودروهای ایرانی صادر شده است.

بیشتر بخوانید: واکنش ایران به بهبود روابط کشور‌های عربی با سوریه

تصمیمات دمشق به حوزه اقتصادی محدود نمی‌شود و در حوزه نظامی نیز تضاد منافعی میان طرفین ایجاد شده است. هفته گذشته فرمانده سپاه ایران در سوریه تغییر کرد و رسانه‌های اسرائیلی از تصمیم بشار اسد برای برکناری فرمانده  ایرانی خبر دادند. به نوشته جورزالیم پست بشار اسد رئیس جمهور سوریه در پشت پرده برکناری جواد غفاری فرمانده نیروهای ایرانی در سوریه بوده است. این خبر نخستین بار از سوی وبسایت شبکه خبری العربیه نزدیک به عربستان منتشر شده بود.

پس از یکروز خبرگزاری تسنیم به این خبر واکنش نشان داد و خبری در گفت‌وگو با یک منبع آگاه منتشر شد که در آن گفته شد ماموریت غفاری در سوریه به پایان رسیده است و این ادعا که بشار اسد رئیس جمهور سوریه و مقامات ارشد این کشور اقدام به اخراج سردار مصطفی جواد غفاری از مستشاران ایران در سوریه کرده‌اند را تکذیب کرد. این منبع همچنین گفته «آقای غفاری بین خود و هیچ یک از رهبران سیاسی و فرماندهان نظامی سوریه یا بین خود و گروهی در کشور دیگر اختلاف آفرینی نکرده است.»

هرچند ایران این خبر را تکذیب کرد اما العربیه در خبری دیگر به نقل از منابعی در کاخ ریاست جمهوری سوریه مدعی شد که عملکرد غفاری نقض حاکمیت سوریه بوده و ادعاهایی درباره چگونگی تجهیز و آوردن سلاح توسط ایران به سوریه مطرح کرده و علاوه بر آن، به ادعای این شبکه، اختلافاتی در محل استقرار نیروهای ایران در سوریه وجود داشته است.

اسرائیل الیوم در تحلیلی در این باره نوشت: «تغییراتی که در سوریه در زمان اخیر در جریان است دراماتیک به نظر می‌رسد. پس از آنکه سوریه نزدیک به یک دهه شاهد جنگ داخلی خونین بود که به کشته و زخمی شدن هزاران نفر و آواره شدن میلیون‌ها نفر از مردم این کشور منجر شد، بشار اسد رئیس جمهور سوریه به حکومت بازگشته و اکنون تلاش می‌کند حاکمیت خود را بر سوریه و حتی بر کسانی که در ده سال اخیر به او کمک کردند، تحمیل کند.»

اقدام اسد در حالی که او مدیون ایران و حزب‌الله است، قابل توجه است. در آغاز جنگ داخلی سوریه، اسد شکست‌های بی‌شماری را متحمل شد، اما ایران و بعد‌ها روسیه به کمک اسد شتافتند و او را به پیروزی رساندند.

از سال ۲۰۱۸ تا به امروز نظام سوریه در تلاش برای بازگرداندن حاکمیت خود بر این کشور و بازسازی ارتش خود است. تا به امروز همه مناطقی که تا پیش از آغاز جنگ داخلی در اختیار حکومت اسد بودند آزاد نشده‌اند، اما برای تحقق این امر اسد از هیچ تلاشی فروگذار نیست. اسد، اما به دلایل بسیاری از جمله دریافت کمک از ایران در مواقع دشوار، به این کشور مدیون است اما در چند ماه اخیر آنطور که به نظر می‌رسد اختلافاتی وجود دارد. البته این مانع از آن نمی‌شود که به ارتش خود دستور دهد که علیه هواپیما‌های اسرائیلی که به سوریه حمله می‌کنند فرمان حمله ضدهوایی بدهد و ده‌ها موشک زمین به هوا به سمت هواپیما‌های اسرائیلی پرتاب کنند.

در سایه احتمالاتی که در رابطه با اختلافات ایران و سوریه مطرح شده، منطقی است فرض کنیم ایران نمی‌تواند به راحتی سوریه را ترک کند و در عمل تهران تلاش خواهد کرد راه حل‌های تاکتیکی برای کاهش تلفات و مقابله با حملات اسرائیل را پیدا کند. یکی از این تاکتیک‌ها که ایران اتخاذ می‌کند نزدیک کردن مهماتش به پایگاه‌های روسی است، جایی که ارتش اسرائیل بیشتر مراقب است حملاتش به اهداف روسیه برخورد نکند.

از سوی دیگر آمریکا همچنان در سوریه است، اما دخالت این کشور در عمل بسیار اندک است و حضورش اساسا به منطقه طنف سوریه محدود می‌شود. طبق گزارش‌های مختلف، اسرائیل هر از چند گاهی از منطقه‌ای که آمریکایی‌ها در آن حضور دارند حمله می‌کند.

به هر حال، این فرض وجود دارد که حملات اسرائیل در سوریه به دلیل نیاز عملیاتی و تداخل منافع با سوری‌ها و روس‌ها و همچنین تاحدودی به نفع کمک به ایرانی‌ها برای ادامه برنامه هسته‌ای خود و به تعویق انداختن بازگشت به مذاکرات بر سر توافق هسته‌ای این کشور است.