۲ نگاه به موضع وزیر خارجه/ چرا امیر عبداللهیان مدام تکرار می‌کند که توافق نزدیک است؟

رویداد۲۴ دو تحلیل درباره اصرار امیرعبداللهیان بر اتخاذ این مواضع تکراری راجع به احیای برجام توسط کارشناسان و صاحب نظران حوزه سیاست خارجی مطرح می‌شود.

نگاه منتقدان وزارت خارجه

منتقدان وزارت خارجه بر این باور هستند که موضع گیری‌های مسئولان وزارت خارجه بیشتر ناشی از اختیار نداشتن آن‌ها در موضوع مذاکرات احیای برجام است و آن‌ها سعی می‌کنند وضع موجود را در قالب یک سری موضع گیری‌ها تبیین کنند. به نوشته فردانیوز، نمونه بارز این رویکرد را در توقفی که به دلیل تضمین خواستن روس‌ها در روند مذاکرات ایجاد شد، می‌توان مشاهده کرد. به ادعای فردا نیوز، امیرعبداللهیان در نقش تطهیرکننده روس‌ها ظاهر شد. او به مسکو سفر کرد و گفت: «روس‌ها مانع حصول توافق نیستند»، در حالی که بورل مسئول سیاست خارجی اروپا و برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی اعلام کردند: «روس‌ها احیای برجام را به شرایط کنونی خودشان مرتبط ساختند». برجسته‌ترین نقد این دسته از منتقدان به دستگاه سیاست خارجی کشور آن است که نتوانست اتفاقات اوکراین را برای ایران تبدیل به فرصت کند، در حالی که قیمت نفت رو به افزایش و بازار تشنه ورود منابع جدید بود، با تعلل در به نتیجه رساندن مذاکرات وین فرصت بزرگ برای بازگشت ایران به بازار نفت جهانی از دست رفت.

در حالی که همه از وضعیت جنگ اوکراین منفعت بردند، ایران از این اتفاق ضرر کرد. به نظر می‌رسد تک موضوع اختلافی، مسئله باقی ماندن سپاه در فهرست تحریم‌های آمریکاست. منتقدان وزارت خارجه این موضوع را قابل حل می‌دانند به شرطی که وزارت خارجه از انفعال خارج شود و راهکار‌های کارشناسی خود را روی میز قرار دهد تا به جای ایفای نقش توجیه گر وقایع و اتفاقات، نقشی تأثیرگذار در پروسه تصمیم سازی و تصمیم گیری ایفا کند.

یکی از راهکار‌هایی که این گروه از منتقدان ارائه می‌دهند آن است که کشور‌های ثالث کنار گذاشته شوند و در مذاکرات دوجانبه با آمریکا این پیشنهاد محل بحث قرار گیرد که در قبال خروج نیرو‌های سنتکام از فهرست تحریمی و تروریستی ایران، آمریکا نیز سپاه را از فهرست تحریمی خود خارج کند.

در مجموع منتقدان، وزارت خارجه را قدری بی اختیار در بحث مذاکرات می‌دانند که نمی‌تواند مذاکرات را پیش ببرد بنابراین می‌گویند بهتر است دوباره دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی مسئولیت مذاکرات را برعهده بگیرد. حشمت ا... فلاحت پیشه معتقد است: «با وجودی که امروز وزارت خارجه مسئول مذاکرات است، ولی متأسفانه هیچ گاه وزارت خارجه ایران تا این اندازه بی اختیار نبوده است، حتی زمینه سازی کارشناسی نیز در وزارت خارجه شکل نمی‌گیرد که چه موضوعی در راستای منافع ملی است. آن چه امروز از وزارت خارجه شاهد هستیم ایفای نقش توجیهی برای مسائل است، به همین دلیل معتقدم چه بهتر که اساسا مسئولیت مذاکرات با وزارت خارجه نباشد تا شورای عالی امنیت ملی بتواند تصمیم خودش را همزمان با اجرا پیش ببرد».

نگاه مدافعان وزارت خارجه

در مقابل دیدگاه منتقدان، کارشناسانی هستند که از رویکرد وزارت خارجه دفاع می‌کنند و می‌گویند وزارت خارجه مجری تصمیمات است و در حدود اختیاراتی که دارد توانست کار را در دو کارگروه مباحث هسته‌ای و لغو تحریم‌ها تمام کند و حالا مذاکرات در انتظار تصمیمات سیاسی است که باید در تهران و واشنگتن اتخاذ شوند. مصداق بارز دیگر از عملکرد مناسب وزارت خارجه در مذاکرات نیز آن‌جا بروز و ظهور پیدا می‌کند که وقتی برخی حامیان دولت خواستار تغییر برخی مفاد برجام بودند، امیرعبداللهیان با رویکردی واقع بینانه سطح توقع را بر احیای برجام گذاشت و گفت: «اگر بر احیای برجامی که محمدجواد ظریف آن را امضا کرد به توافق برسیم برای ما کفایت می‌کند»، در واقع این پیام را به حامیان دولت داد که فردا توقع نداشته باشند مثلا تیم مذاکره کننده بتواند مکانیزم ماشه را بردارد یا تعداد سانتریفیوژ‌ها را بالا ببرد.

احمد بخشایش اردستانی به خبرنگار فردا گفت: «تا جایی که اطلاع دارم تقریبا مذاکرات به نتیجه رسیده است، ولی ایران و آمریکا برای هم ناز می‌کنند، چون می‌خواهند میزان مقاومت همدیگر را بسنجند. با توجه به این که آمریکایی‌ها از برجام خارج شدند ایران می‌خواهد منت سر آن‌ها بگذارد که اگر می‌خواهند دوباره به برجام برگردند باید حاشیه‌ها را واشنگتن جمع کند، مثلا نباید تحریم‌های گذشته را در قالب‌های جدید بیاورد، اما آمریکایی‌ها دارند قلدری می‌کنند، به عنوان مثال وسط مذاکرات دو کشتی ایرانی را گرفتند تا پالس حمایتی به سعودی‌ها و اسرائیل نشان دهند یا در موضوع موشکی دو نفر را تحریم کنند.»

نگاهی به هر دو دیدگاه منتقدان و مدافعان وزارت خارجه نشان می‌دهد راهکار‌هایی برای تنها پرانتز بازمانده در متن مذاکرات وجود دارد و می‌توان به توافق در وین امیدوار بود. شاهد این مسئله هم آن است که امیرعبداللهیان درباره نزدیک بودن توافق به نظر قدری با مواضع مشابه او متفاوت بود، به طوری که سخنگوی وزارت خارجه نیز توافق را بسیار در دسترس خواند و گفت: «مورا با پیام و پاسخ‌های تهران، ایران را ترک کرد و ما همچنان منتظر پاسخ طرف مقابل هستیم و پاسخ جدیدی دریافت نشده است.» حال باید دید نماینده اروپا وقتی پیام تهران را به واشنگتن می‌رساند، آیا می‌تواند آخرین پرانتز بازمانده در متن توافق را نیز ببندد یا همچنان باید منتظر نتیجه رایزنی‌های بعدی بود.