شباهت‌ها و تفاوت‌های تاب‌آوری در انسان و کرونا
رویداد۲۴ محمدرضا مقدسی متخصص حوزه تاب‌آوری در یادداشتی که در اختیار جامعه ۲۴ قرار داده است، می‌نویسد: تاب‌آوری روانی عبارت است از توانایی استفاده از فرایند و رفتار‌های مغز در حفاظت از فرد در مقابل تهدیدها. اغلب اوقات در این امر هیجانات و احساسات درجهت به کارگیری ابزار ضروری که ما را تاب‌آور می‌سازند مداخله می‌کنند. تاب‌آوری زیستی، اما یک فرایند ناخودآگاه است که شامل حفاظت از یک موجود در مقابل تهدید‌های وجودی می‌شود.
با توجه به تفاوت میان تاب‌آوری زیستی و تاب‌آوری روانی شایسته نیست جهش یک ویروس در عرصه تاب‌آوری جسمانی و زیستی ما را در تاب‌آوری روانشناختی و در استفاده از منابع و عبور از موانع دچار تغییراتی گسترده کند، اما آیا واقعا اینگونه بوده است؟
لازم است اندکی به تاب‌آوری ویروس کرونا و اینکه چرا این ویروس توانسته است تمام موانع سر راهش را پشت سر بگذارد نگاه کنیم. اگر این داستان یک فیلم ابرقهرمانی بود می‌شد نام آن را مقابله میان دو حوزه تاب‌آوری نامید.
از یک سو بشریت تمام قوای خود را برای مقاومت در مقابل موانع ایجاد شده توسط کرونا به کار گرفته است و از سوی دیگر همانطور که داستان روشن می‌کند، نوعی جدید از این ویروس ترس و وحشت را در سراسر جهان گسترده کرده است. برای پیروزی در این نبرد باید شباهت‌ها و تفاوت‌هایی را که بشریت و ویروس را تاب آور می‌سازند شناخت.
مولفه‌های موجود در تاب‌آوری روانی
وی در ادامه می‌نویسد: ظاهرا انسان و کرونا هر دو میل به بقا دارند، اما راهکار‌های متفاوتی در مواجهه با عوامل استرس‌زا به‌کار می‌گیرند. تاب آوری اینگونه تعریف می‌شود: «ظرفیت فائق آمدن بر موانع و مشکلات» وقتی برای اولین بار در مارس سال ۲۰۲۰ با ویروس کووید مواجه شدیم این لغت بیشتر از قبل شنیده می‌شد.
تاب‌آوری روانی، اما عبارت است از توانایی استفاده از فرایند و رفتار‌های مغز در ارتقای ارزش‌های شخصی و حفاظت از فرد در مقابل تاثیر منفی و بالقوه عوامل استرس‌زا.
توجه به این نکته ضروریست که مولفه‌های متعددی در امر تاب‌آوری روانی وجود دارند. تحقیقات اثبات می‌کنند که کیفیت‌هایی مانند مثبت نگری، تیزهوشی، روابط اجتماعی و بهره‌مندی از یک سبک زندگی سالم موجب توسعه تاب‌آوری فردی خواهد بود، فعالیت‌های ارادی و هدفمندی وجود دارند که می‌توان آن‌ها را در مواجهه با عوامل استرس‌زا به کار بست.
تاب‌آوری زیستی یک فرایند ناخودآگاه مبتنی بر توانایی ارایه واکنش نسبت به تهدید‌های وجودی است. ویروس به روشنی توانایی خود را در ایستادگی در مقابل تهدید‌های ایجاد شده توسط واکسیناسیون و سایر فاکتور‌های محیطی اثبات کرده است.
واکنش نفوذناپذیری خود ما در مقابل آلودگی نمونه‌ای از تاب‌آوری زیستی است. همچنین واکنش نفوذناپذیری ما می‌تواند در مواجهه با تنش‌های خارجی سازگاری یابد. تنش‌های خارجی مانند طلاق، فقر، جنگ و ترس از ابتلا به ویروس کرونا.
بیشتربخوانید: روایتی از سلامت روان جامعه در پسا کرونا/ عمده ترین نگرانی مردم
استرس‌های شدید واکنش نفوذ ناپذیری ما را تضعیف و فرد را مستعد ابتلا به بیماری می‌کند و کمتر به لحاظ زیستی تاب‌آور می‌سازد.
چطور ممکن است یک عامل آلودگی که به ذهن نمی‌رسد نوع انسان را اینچنین در معرض خطر قراردهد؟ تاب‌آوری به توانایی سیستم در تغییر کردن و تغییر دادن وابسته است و این برای تاب‌آوری ویروس کرونا هم صادق است؛ از واکسن‌گریزی و ایجاد سویه‌های جدید تا مقاومت و مصونیت‌های دارویی و الی آخر... درحالی که تیزهوشی با توانایی یک فرد در واکنش منعطف او در هنگام وقوع وقایع اندازه‌گیری می‌شود.
جهش ویروس هنگام مواجهه با عامل استرس یک اقدام متفکرانه و دقیق نبوده و کاملا تصادفی است. این موضوع با نظریه داروین (بقا از آن برترین‌هاست) مطابقت می‌کند. به نظر می‌رسد ویروس‌ها تاب‌آوری زیستی بیشتری نسبت به سایر گونه‌ها دارند. برای نمونه ویروس سرخک آنقدر تغییرحالت نمی‌دهد که واکسن اولیه آن بی‌تاثیر باشد.
احساسات، تاب‌آوری روانی را تحت فشار قرار می‌دهند
احساسات می‌توانند تاب‌آوری روانی ما را تحت فشار قرار دهند. ما اکنون می‌دانیم که سلامت یک تلاش است؛ برای مثال وقتی ما در موقعیت وحشت و اضطراب قرار داریم که واکنشی خودکار نسبت به جنگ است؛ جنگ یا افسردگی قدرت را در دست گرفته و در نتیجه ارتباط با زیست معقول و آن قسمت از مغز که فکر می‌کند قطع می‌شود.
احساسات در عملکرد مغز منطقی مداخله کرده و به صورت خودکار منجر به پیدایش افکار منفی همچون فاجعه‌انگاری می‌شود. این درحالی است که ما قادر نخواهیم بود راهکارهایی چون زیرکی و تیزهوشی را به‌کار بگیریم، فاکتور‌هایی که موجب توسعه تاب‌آوری ما می‌شوند از مدار خارج شده و آسیب و صدمه غلبه می‌کند.
تمام آنچه پشت سرگذاشتیم تاب‌آوری زیستی بوده که تحت تاثیر تنش‌های شدید و افکار نامعقول قرار گرفته است آن هم در مقابل ویروسی که بی‌محابا و فارغ از احساسات و تفکرات تغییر می‌کند. این امر از دشمن ما یک حریف سرسخت می‌سازد.
برای افرادی که می‌خواهند برنده باشند تاب آوری را توصیه می‌کنم؛ تاب‌آوری زیست خردمندانه و انقلاب خردورزی است. شایسته است که هیجانات و احساسات را به رسمیت بشناسیم و آن‌ها را مدیریت کنیم تا بتوانیم راهکار‌های تاب‌آوری روانی را به کار بگیریم. مغز ما از قدرت فوق العاده‌ای بهره‌مند است و این قدرت برتر پاسخگویی بی‌نظیر به همراه می‌آورد.
