آیا در میانه اعتراضات سراسری در ایران، تحریم‌ها باید چند برابر شود؟

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: بعد از مرگ مهسا امینی در پلیس امنیت اخلاق تهران و آغاز اعتراضات مردمی در ایران، نیکی هیلی سفیر دولت ترامپ در سازمان ملل به واشنگتن در مورد رسیدن به یک توافق با «هرکسی که با مردم خودش این گونه رفتار می‌کند» هشدار داد. مایک پمپئو وزیر خارجه ترامپ هم خواستار اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران شد.

برت استفنس ستون‌نویس نیویورک تایمز هم در روشی مشابه بعد از تقدیر از دولت بایدن برای ایستادگی در برابر رژیم ایران، پیشنهاد داد که این دولت باید یک قدم جلو برود و از مذاکرات احیای برجام خارج شود. استدلال او این بود که رژیمی که به زنانش آزادی لازم را نمی‌دهد، ارزش آزاد شدن از تحریم‌ها را ندارد. اکونومیست هم روش مشابهی را پیش گرفت و پیشنهاد عدم تعامل با تهران و جلوگیری از اقدامی برای طولانی کردن دوره بقای نظام ایران را مطرح کرد.

هزینه سیاسی مذاکره با تهران در بهترین حالت و بدون در نظر گرفتن برخورد قهری شهروندان و با توجه به نزدیکی انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره در آمریکا، غیر قابل چشم‌پوشی است. با این حال بایدن باید صدای مخالفان ایران را نادیده بگیرد و توافق هسته‌ای را دنبال کند. اگر چنین کاری نکند مستقیم دست نیرو‌هایی بازی کرده که الان در برخورد با معترضان نقش اصلی را بازی می‌کنند و ماجراجویی‌های ایران در خارج را هم تقویت خواهد کرد.

بیشتر بخوانید: اعتراضات مردمی در ایران چه تاثیری بر مذاکرات احیای برجام خواهد گذاشت؟

به گزارش رویداد۲۴ روایت مخالفان نظام سیاسی ایران این است که در شرایط کنونی ایران، تحریم‌ها باید حداکثری شود و پایان رسمی برجام اعلام شود. با این حال برخی هم اینگونه تحلیل می‌کنند که این استراتژی بزرگترین خطایی است که غرب می‌تواند در قبال ایرانیان داشته باشد. آنها معتقدند در این تحلیل برنامه هسته‌ای ایران و همچنین نزدیک شدن به روسیه نادیده گرفته شده است. از جمله نشریه کوینزی آمریکا که به حزب دموکرات این کشور نزدیک است و تریتا پارسی رئیس پیشین شورای ایرانیان آمریکا موسوم به «نایاک» را در هیات رئیسه خود دارد، در یادداشتی استدلال کرده که بالاگرفتن اعتراضات در ایران، لزوم رسیدن به یک توافق با تهران بیش از پیش ضروری شده است.

در این گزارش آمده است تنها توافقی که دشمنان ایران قبول دارند توافقی است که همزمان محدودیت‌های سخت و دائمی بر برنامه هسته‌ای ایران اعمال می‌کند در حالی که همچنان این کشور را تحت تحریم نگه می‌دارد. آن‌ها زمان کمپین حداکثر فشار ترامپ این فرصت را داشتند که رویکردشان را در عمل به محک آزمون بگذارند. این رویکرد ایران را به سمت تقویت برنامه هسته‌ای هدایت کرد؛ بنابراین یک «توافق بهتر» با ایران فقط یک فانتزی محض است.

اگر ایده خروج از برجام همیشه ایده بدی بوده، انتظار یک تغییر سیاسی در تهران داشتن در شرایک کنونی از آن هم بدتر است. دولت میانه روی حسن روحانی که به دنبال تعامل با غرب بود به طور کامل به واسطه سیاست‌های تهاجمی ترامپ بی اعتبار شده است. تندرو‌هایی که الان در تهران بر سرکارند همیشه نسبت به برجام با دیده تردید نگاه کرده اند.

از این گذشته جناح تاثیرگذار درون جریان اصولگرایی در ایران، برجام را در بهترین حالت یک توافق به درد نخور و در بدترین حالت یک گزینه غیر امنیتی می‌داند. براساس این خط فکری، ایران همین الان از طوفان تحریم‌های آمریکا جان سالم بدر برده است. در ادامه ایران نیازی به رفع تحریم‌ها ندارد بلکه باید با نزدیک شدن هرچه بیشتر به روسیه و چین آینده خودش را تضمین کند. لازم به ذکر است که ایران دارد به یک عضو رسمی سازمان امنیتی شانگهای تبدیل می‌شود.

نشریه کوینزی آمریکا نوشته در فقدان برجام، تهران به توان ساخت بمب اتم دست پیدا کرده است. با توجه به آینده نظام سیاسی ایران ممکن است بازدارندگی‌های باقی‌مانده، مانند موضع‌گیری علیه سلاح‌های هسته‌ای هم کنار گذاشته شود. این تغییرات بالقوه باید در پس زمینه سیاست‌های ایران، مانند حملات به گروه‌های کُرد ایران در کردستان عراق که گفته شده به اعتراضات در ایران دامن زده‌اند، صدور پهپاد‌های مورد استفاده روسیه در جنگ اوکراین، حملات سایبری علیه اهدافی در اروپا و مواردی همچون بازداشت برخی دوتابعیتی‌ها ارزیابی شود. اگرچه این حوزه‌ها مشمول برجام نمی‌شوند، اما فقدان هرگونه توافقی با غرب به رفع محدودیت‌های موجود در نظام ایران کمک کرده است. علاوه بر این، اگر برجام رسماً خاتمه یابد، در صورتی که ایران بخواهد، هیچ چیزی مانع دستیابی تهران به سلاح هسته‌ای نخواهد شد.

غرب در این سناریو با انتخاب‌های محدودی روبرو خواهد بود: جنگ علیه ایران دارای سلاح هسته‌ای غیرقابل تصور است. در نتیجه تحمیل تحریم‌های بیشتر به عنوان تنها گزینه باقی می‌ماند. تندرو‌های ایران از چنین تحولی بدشان نمی‌آید، زیرا کنترل آن‌ها بر مردم را افزایش می‌دهد. با شدت گرفتن اعتراضات به دلیل بدتر شدن شرایط اقتصادی-اجتماعی و برخودهای قهری، دستگاه امنیتی نظام آمادگی خود را برای برخورد تندتر نشان داده است. در چنین شرایطی دستیابی به بمب و تشدید اتحاد با روسیه، نظام را برای همیشه بیمه خواهد کرد.

تندرو‌ها در ایران با پاکسازی سیستماتیک عناصر آزاداندیش و جایگزینی آن‌ها با عناصر قابل اعتمادتر از نظر ایدئولوژیک، جلوی خطر تکرار اشتباه را خواهند گرفت. اما غرب نمی‌تواند استراتژی خود را بر اساس چنین انتظاری استوار کند. در چنین شرایطی برخی معتقدند آن‌ها باید با اصرار بر دیپلماسی تا زمانی که فرصت وجود دارد، جلوی خطر را بگیرند.

حتی در داخل دولت تندروی ایران هم هنوز عملگرایان نسبی وجود دارد که منافعی را در احیای برجام می‌بینند و خطر قرار دادن تمام تخم مرغ‌ها در سبد روسیه را حس می‌کنند. انتخابات میان‌دوره‌ای ایالات متحده افق جدیدی است که پس از آن مذاکرات می‌تواند به طور جدی از سر گرفته شود. در میان همه اتفاقات در ایران، محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی با رافائل گروسی رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین دیدار و درباره موضوع پادمان، که دلیل به بن‌بست خوردن احیای برجام است، گفتگو کرد.

جدای از این مسائل احیای برجام مزایای دیگری هم دارد که مخالفان ایران عمداً آن‌ها را نادیده می‌گیرند: لغو تحریم‌ها نیرو‌های میانه‌رو را که خواستار تعامل مجدد با غرب هستند تقویت می‌کند. همچنین به جامعه مدنی درگیر ایران، از جمله زنان معترض که مخالفان نظام ادعا می‌کنند از آن‌ها حمایت می‌کنند، قدرت می‌بخشد، بنابراین تحسین زنان ایران و در عین حال محروم کردن آن‌ها از ابزار سازماندهی در دفاع از حقوقشان چیزی جز نفاق نیست.