شیخ زکزاکی رهبر جنبش اسلامی نیجریه کیست؟

رویداد۲۴ شیوا سپهری: تاثیر پیروزی جنبش اسلامگرایی در انقلاب ۱۹۷۹ ایران، بر جنبش اسلامی شمال نیجریه، رشد اسلامگرایی و پیدایش جنبش دانشجویان مسلمان و تاسیس مجمع علمای نیجریه دیده می‌شود. این تاثیر به حدی بود که به تقویت جریان اسلام‌گرایی شیعی نیجریه منجر شد. در نیجریه نیز در همان اثنای رشد اسلام‌گرایی یک رویکرد غرب‌ستیزانه پا گرفت و حتی زمینه رشد گروه‌های افراطی را نیز فراهم کرد. به طوری که حدود بیست سال قبل گروه سنی بوکو حرام در نیجریه تاسیس یافت که جنبشی علیه تحصیل غربی دانسته می‌شد و مرگ رهبرشان محمد یوسف که سال ۲۰۰۹ در بازداشت پلیس درگذشت، باعث افراطی‌تر شدن این گروه هم شد. جمعیت مسلمان نشین شمال نیجریه در کنار جمعیت مسیحی در جنوب نیجریه تضاد و ناهمگونی فرهنگی و مذهبی را تشدید کرده است. گروه بوکوحرام و برخی گروه‌های مسلمان شمال نیجریه اما خواستار اجرای شریعت اسلامی نه فقط در شمال آن، بلکه در جنوب آن نیز که جمعیت مسیحی دارد، هستند.

شیعیان نیجریه که در اثنای انقلاب ۱۹۷۹ ایران در اقلیت بودند، همزمان با تحولات مهم اسلام سیاسی در آن زمان تقویت شدند و جمعیت مسلمان شیعه رو به فزونی رفت. به طوریکه شیخ ابراهیم زکزاکی که در همان سال‌ها به عنوان یکی از چهره‌های مشهور جنبش شیعی اسلامی نیجریه شناخته می‌شد، نیز قدرت بیشتری به دست آورد. افزایش هواردان شیخ زکزاکی حکومت نیجریه را نگران کرد و بارها او را بازداشت کردند. شیخ زکزاکی در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ به مدت ۹ سال زندانی سیاسی بود. از دسامبر ۲۰۱۵ تا ۱۳ ژانویهٔ ۲۰۱۸ او و همسرش در جای نامشخصی تحت بازداشت بودند و تنها دکتر او مجاز به ملاقات بود.

آخرین بار او در حالیکه از ۶ سال پیش به همراه همسرش در حصر خانگی و زندان بسر می‌برد ۲۸ ژوئن ۲۰۲۱ آزاد شد. زکزاکی امروز به تهران آمد و جمعیتی برای استقبال از او به فرودگاه رفتندو برخی رسانه‌ها در وصف او نوشتند که «امام آفریقا» به ایران امده است. البته او پیشتر هم به تهران آمده بود؛ درست یک سال پس از پیروزی  انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ ایران، شیخ ابراهیم زاکراکی در سال ۱۹۸۰ به عنوان معاون امور بین الملل انجمن اسلامی نیجریه در نخستین مراسم سالگرد آیت‌الله خمینی(ره) در ایران شرکت کرد. او پس از بازگشت از ایران با همکاری دوستانش جنبش اسلامی نیجریه را راه‌اندازی کرد.

 انقلاب اسلامی و جنبش اسلامی زکزاکی

زکزاکی را باید یکی از نزدیک‌ترین رهبران شیعی نزدیک به جمهوری اسلامی دانست؛ کسی که الگوی سیاسی و دینی‌اش را انقلاب ۱۹۷۹ قرار داد تا بتواند از مواهب اسلام سیاسی بهره بگیرد. اگرچه جنبش اسلامی نیجریه همواره زیر سایه گروه افراطی و مسلمان بوکوحرام قرار داشته است. گروهی که چندین ترور و کشتار انجام داده است. در نتیجه چنان شرایط ژئوپلتیکی در نیجریه حاکم بود که قابل قیاس با ایران نبوده است. به علاوه تنوع مذهبی در کشور نیجریه اجازه تکرار تجربه انقلاب اسلامی در نیجریه به زکزاکی نداد. اگرچه او طرفداران و پیروان زیادی دارد که علیرغم شرکت در تجمعات مذهبی همچون روز قدس جان خود را از دست می‌دهند. هرچه هست جامعه مسلمان نیجریه در حال واکنش تاریخی و فرهنگی به مدرنیته بودند و مولفه محکوم کردن غرب‌گرایی در جنبش اسلامی قوی است. شرایط به گونه‌ای است که نیجریه حتی بستر ایجاد گروه‌های تروریستی چون بوکوحرام می‌شود. متغیرهایی همچون فقر گسترده مناطق مسلمان نشین درمقایسه با مناطق مسیحی، عدم حضور موثر مسلمانان در عرصه سیاسی، وجود درگیری های قومی سابقه دار و احساس هویت زدایی در بین مسلمانان توسط دولت سکولار به رادیکال شدن هرچه بیشتر این گروه و البته تقویت سیاست کین‌توزی منجر شده است. 

دیدار شیخ زکزاکی با امام در پاریس

در دورانی که امام خمینی پیش از انقلاب در پاریس به سر می‌برد، زکزاکی در سفری که به فرانسه داشت، با وی دیدار کرد. آیت‌الله خمینی در آن زمان دوران تبعید در پاریس را سپری می‌کرده است. این دیدار در آن ایام در نوفل‌لوشاتو اتفاق افتاد.

جنبش اسلامی نیجریه چیست؟

در سالنامه جامعه و فرهنگ آفریقا از قول منابعی خبر داده که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، در کشور نیجریه بیش از ده میلیون نفر به پیروان مکتب تشیع اضافه شده اند. همچنین برخی منابع از وجود حدود بیست و پنج میلیون شیعه در این کشور خبر داده‌اند. در بین کشورهای آفریقایی نیجریه بیشترین تعداد مسلمان را دارد. با پیروزی انقلاب اسلامی شیخ ابرهیم زکزاکی که به عنوان دبیر کل امور بین‌الملل انجمن دانشجویان مسلمان دانشگاه احمدوبلو و در رشته اقتصاد تحصیل می‌کرد، به عنوان نماینده به ایران آمد و همین جرقه‌ای برای تشکیل جنبش اسلامی نیجریه شد. زکزاکی که به نیجریه بازگشت ابتدا به عنوان حرکت دانشجویی به ترویج اسلام سیاسی شیعی پرداخت و سپس این حرکت را به روستا‌ها و شهر‌ها تعمیم داد. این آغاز مسیر جنبش اسلامی نیجریه بود. گروهی که به اقدامات مختلف خیریه‌ای هم دست زد. با اینحال دادگاه فدرال نیجریه این گروه را تروریستی اعلام کرد. 

فعالیت‌های جنبش اسلامی نیجریه 

جنبش اسلامی نیجریه در این سال‌ها تجمعات روز قدس و پیاده‌روی اربعین برگزار می‌کرده است و همچنین فعالیت‌هایی نظیر تاسیس هفته‌نامه المیزان به سردبیری ابراهیم موسی، تأسیس موسسه الطبیة للحرکة الإسلامیة؛ از موسسات غیرانتفاعی و وابسته به جنبش اسلامی نیجریه با هدف ارائه خدمات درمانی، کمک‌های انسان‌دوستانه و آموزش کمک‌های اولیه در نیجریه، تأسیس مؤسسه خیریه الزهرا با هدف ارائه خدمات اجتماعی نظیر حفر چاه و قنات، تأسیس مؤسسه الشهدا با هدف رسیدگی به فرزندان شهدا و حسینیه بقیة الله محل برگزاری فعالیت‌های آموزشی این جنبش از سوی جنبش اسلامی انجام شده است.

در ژوئن سال ۲۰۱۹، در زمانی رهبر این گروه یعنی ابراهیم زکزاکی در زندان بود و تظاهرات برای درخواست آزادی وی صورت گرفته بود، پلیس به تجمع حمله کرده و پس از آندادگاه عالی فدرال نیجریه جنبش اسلامی نیجریه را تروریستی اعلام کرد. در این حکم، همه فعالیت‌های این جنبش در نیجریه ممنوع شد.

بیوگرافی ابراهیم زکزاکی 

زکزاکی، دبیر کل جنبش اسلامی، دبیرکل انجمن دانشجویان مسلمان نیجریه در پردیس اصلی دانشگاه احمدو بلو و از چهره‌های اصلی اعتراض‌های سراسری دانشجویی بود که می‌خواستند قوانین شرع در بازبینی قانون اساسی نیجریه لحاظ شود. فعالیت زکزاکی در دوران دانشجویی به دانشگاه محدود بود، اما بعد از فارغ‌التحصیلی به شهرها و روستاها گسترش یافت. او یکی از معترضین به دولت سکولار نیجریه و خواستار اجرای قوانین شریعت اسلامی است. زکزاکی در یک مصاحبه که در سال ۲۰۱۰ انجام داده گفته است: «دولت سکولار نیجریه، حکومت مناسب و قابل قبول نیست.» او همچنین در جایی دیگر گفته بود: «خداوند را شاهد میگیرم و اعلام میکنم که قانون اساسی نیجریه و رهبری آن را قبول ندارم و هیچیک را به رسمیت نمی‌شناسم. به جای آن‌ها باید به کتاب خدا، شریعت و رهبری پیامبر پایبند بود.»

حمله ارتش نیجریه به حسینیه بقیه‌الله

یکی از مهم‌ترین بازداشت‌های ابراهیم زکزاکی وقتی بود که در حسینیه بقیه‌الله در سال ۲۰۱۵ (۱۳۹۳) زخمی و بازداشت شد. این حمله در پی حمله‌ای بود که در جریان راهپیمایی روز قدس که مسلمانان شیعه به خیابان آمده بودند صورت گرفت و در تظاهرات روز قدس در شهر زاریا ۳۵ تن از همراهان ابراهیم زکزاکی مورد هدف تیراندازی قرار گرفتند که سه تن از آن‌ها سه فزرند او بود. چندی بعد حزب الله لبنان به این حمله واکنش نشان داد و آن را محکوم کرد. 

شیخ زکزاکی در ایران

در جریان سفر زکزاکی به تهران همراه با همسرش، وی با رهبر انقلاب دیدار کرد. رهبر انقلاب در حاشیه دیدار خود با شیخ ابراهیم زکزاکی و همسر وی، دو انگشتر را به عنوان هدیه به این خانواده مجاهد اهدا کردند.آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی پیش از ظهر امروز در دیدار شیخ ابراهیم زکزاکی رهبر جنبش اسلامی نیجریه و همسر وی، با قدردانی از مجاهدت‌های وی و خانواده‌اش، قدرت روز افزون اسلام در جهان به‌رغم توطئه‌های گسترده را نتیجه مجاهدت‌ها دانستند و با اشاره به شرایط فلسطین اشغالی و به‌ویژه غزه گفتند: امروز یکی از مظاهر قدرت اسلام همین مسائلی است که در فلسطین در حال روی دادن است.

ماجرای گلایه‌ی شیخ زکزاکی از رهبری چه بود؟

تا کنون شش نفر از فرزندان شیخ زکزاکی به شهادت رسدیه است و جالب اینکه از قول آیت‌الله گلگپایگانی آمده است که در دیداری که شیخ زکزاکی در ایران با رهبر انقلاب داشتند از ایشان گلایه داشتند که چرا برای شهادت خودش و پیوستن به شش فرزندش دعا نمی‌کنند. گلپایگانی گفت: «ببینید کسی که ٣٠ میلیون نفر را مسلمان کرده و وقتی فرزندانش به شهادت رسیدند در زندان بود هنوز به دنبال شهادت است.»