پوتین «آستانه هسته‌ای روسیه» را کاهش می‌دهد | جنگ در اوکراین وارد فاز جدید می‌شود؟
رویداد۲۴ | الجزیره | ترجمه: مهسا جزینی: پوتین اخیراً اعلام کرده که در واکنش به حملات اوکراین، در دکترین هسته‌ای خود تجدیدنظر کرده و محدودیت‌های قانونی بر سر راه استفاده از تسلیحات اتمی در روسیه را از میان بر می‌دارد.
کارشناسان می‌گویند دستور پوتین مبنی بر تغییر در دکترین هسته‌ای با این هدف صورت گرفته که اوکراین نتواند با موشک‌های دوربرد به عمق خاک روسیه حمله کند.
به اعتقاد کارشناسان این تهدید برای ترساندن ایالات متحده و متحدانش در زمانی طراحی شده است که اوکراین با تحت فشار قرار دادن اعضای ناتو به دنبال گرفتن مجوز استفاده از موشک‌های دوربرد برای حمله به عمق خاک روسیه است.
پوتین چه گفت؟
پوتین آخرین تغییرات دکترین هسته‌ای روسیه را در نشست تلویزیونی شورای امنیت روسیه را این‌طور تشریح کرد. او گفت: حمله‌ای که یک «تهدید حیاتی» برای حاکمیت روسیه ایجاد کند، اگر توسط یک قدرت غیرهسته‌ای با «مشارکت یا حمایت یک قدرت هسته‌ای» انجام شود، «حمله مشترک به فدراسیون روسیه» تلقی خواهد شد.
بیشتر بخوانید:
درباره تحریم ایران ایر چه می‌دانیم؟ | آیا ایران ایر موشک بالستیک حمل کرده است؟
پولیتیکو: بایدن به‌دنبال ارسال موشک کروز دوربرد به اوکراین
زلنسکی: مناطق تصرف شده از خاک روسیه را حفظ خواهیم کرد
پوتین به کشور خاصی اشاره نکرده، اما پیامش واضح بود: اگر کرملین حمله اوکراین به خاک روسیه با استفاده از موشک‌های ایالات متحده، فرانسه یا بریتانیا را یک «تهدید حیاتی» برای حاکمیت خود تلقی کند، متحدان غربی کیف را هم به همان چشمی خواهد دید و همان برخوردی را خواهد کرد که تا کنون با کشور مهاجم یعنی اوکراین کرده است.
پوتین گفت که چنین سناریویی با معیارهای روسیه -تحت دکترین بهروزشدهاش- برای استفاده از سلاح هسته‌ای مطابقت دارد. پوتین با برشمردن فهرستی از هواپیماهای استراتژیک و تاکتیکی، موشک‌های کروز، پهپادها، هواپیماهای مافوق صوت و سایر ادوات پروازی، افزود: این احتمال مربوط به زمانی است که مطمئن شویم مرزهای حاکمیتی ما مورد تهاجم گسترده هوایی و فضایی قرار گرفته‌اند.
او گفته که این امر در مورد حملات به بلاروس که مسکو آن را ثابت‌قدم‌ترین همسایه متحد خود می‌داند نیز صدق می‌کند. در اواخر ماه اوت، اوکراین بلاروس را متهم کرد که در مرز مشترک دو کشور در حال جمع‌آوری نیرو و تحرکات نظامی است. روسیه دارای بزرگترین زرادخانه هسته‌ای جهان با ۶هزار کلاهک است که برخی از آنها در بلاروس مستقر‌اند.
آستانه هسته‌ای روسیه چطور کاهش پیدا می‌کند؟
سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه در اول سپتامبر هشدار داده بود که روسیه دکترین هسته‌ای خود را - که آخرین بار در سال 2020 به‌روزرسانی شد - در پاسخ به تهدیدات روزافزون غرب و متحدانش اصلاح خواهد کرد.
این هشدار پس از آن بود که اوکراین در ماه اوت با استفاده از تسلیحات غربی حمله بزرگی را در منطقه کورسک روسیه آغاز کرد و ده‌ها شهرک را تحت کنترل درآورد. با این حال روسیه تا کنون روشن نکرده بود که چه تغییراتی در دکترین هسته ای خود ایجاد خواهد کرد، که کارشناسان معتقدند از عمد آن را مبهم گذاشته است.
کی‌یر گیلز، مشاور ارشد اندیشکده چتم‌هاوس مستقر در لندن، در اوایل این ماه به الجزیره گفت که این تغییرات عمداً مبهم نگه داشته شده است. او گفته که روسیه می‌خواهد جهان فکر کند که در حال انفجار کلاهک هسته‌ای است و هر چیزی می‌تواند باعث جنگ هسته‌ای شود. گیلز که همچنین نویسنده کتابی با عنوان «چه کسی از اروپا دفاع خواهد کرد؟» است، می‌گوید: این ابهام تا حدی با اظهارات پوتین برطرف شد.
بر اساس دکترین ۲۰۲۰، روسیه تصریح کرده که اگر به این نتیجه برسد که «موجودیت حاکمیتش در خطر است» حق دارد که حتی به حملات متعارف با حملات هسته‌ای پاسخ دهد. اما فرض بر این بود که روسیه استفاده از سلاح‌های هسته‌ای - حتی در پاسخ به سلاح‌های متعارف - را تنها در صورتی به کار می‌گیرد که هدف مورد حمله، خودش یک کشور هسته‌ای باشد. به هر حال، همانطور که دکترین حاضر بیان می‌کند، روسیه به سلاح‌های هسته‌ای به عنوان یک «عامل بازدارنده» نگاه می کند.
با این حال، موضع جدید پوتین نشان می‌دهد که روسیه می‌تواند از سلاح‌های هسته‌ای حتی علیه یک کشورغیرهسته‌ای - مانند اوکراین در صورت حمایت از سمت کشورهای دارنده سلاح هسته‌ای- استفاده کند. که اساساً این کار، آستانه استفاده از سلاح های اتمی را کاهش می‌دهد.
آیا سیاست جدید، اهداف بالقوه هسته‌ای روسیه را افزایش می‌دهد؟
به شکل تئوریک، این اهداف به سه طریق قابل رخ دادن است. اولاً، اگر کشورهای غیرهسته‌ای با کمک کشورهای هسته‌ای به روسیه حمله کنند، می‌توانند هدف حمله قرار گیرند. دوم، پوتین با نام بردن از این حملات تحت عنوان «حمله مشترک»، عملاً زمینه این استدلال را برای مسکو فراهم کرده که اگر کیف روسیه را به گونه‌ای مورد حمله قرار می‌دهد که کرملین آن را «تهدیدی حیاتی» برای حاکمیت کشورش تلقی کند می‌تواند متحدان دارای سلاح هسته‌ای اوکراین - آمریکا، بریتانیا و فرانسه - را مستقیماً در خاک خودشان مورد هدف قرار دهد. سوم، پوتین با اعلام اینکه این اصول حتی در صورت هدف قرار گرفتن متحدانی مانند بلاروس نیز پابرجا خواهند بود، دست خودش را برای شرایطی که مجبور به استفاده از سلاح هسته‌ای شود باز گذاشته است.
آیا خطر قریب‌الوقوع تشدید تنش هسته‌ای وجود دارد؟
کارشناسان می‌گویند واقعاً نه. گیلز به الجزیره گفته که بیانیه اخیر پوتین هنوز مبهم است. مشخص نیست که روسیه چه زمانی به تغییرات مدنظر پوتین در دکترین هسته‌ای خود، رسمیت خواهد داد و هنوز ایالات متحده و متحدانش معلوم نکرده‌اند که اجازه استفاده از موشک‌های دوربرد در داخل روسیه را به اوکراین خواهند داد یا نه. گیلز گفته است: هیچ چیز در این مرحله اتفاق نیفتاده است، چیزی تغییر نکرده است.
چرا پوتین حالا این خبر را اعلام کرد؟
پوتین این خبر را یک‌ماه بعد از حمله غافلگیرکننده اوکراین به منطقه کورسک روسیه و تشدید جنگ اعلام کرد. از آن زمان، روسیه با یک ضدحمله، نیروهای اوکراینی را از بسیاری از مناطق تصرف‌شده، عقب راند اما نیروهای اوکراینی همچنان داخل خاک روسیه مانده‌اند و ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین گفته است که کیف می‌خواهد دستاوردهای کورسک خود را حفظ کند و از آن به عنوان ابزاری برای چانه‌زنی در جریان مذاکرات مبادلات ارضی با مسکو استفاده کند. روسیه علاوه بر کریمه که در سال ۲۰۱۴ به خاکش الحاق کرد، بخش‌های زیادی از استان‌های دونتسک، لوهانسک، زاپوریژژیا و خرسون در اوکراین را در اختیار دارد.
زلنسکی در حال حاضر درحال لابی با دولت بایدن و انگلستان است تا مجوز استفاده از موشک‌های دوربرد علیه اهدافی در عمق خاک روسیه را بگیرد. گیلز خاطرنشان کرد که پوتین با سخنان اخیرش تلاش دارد تا یک نوع بازدارندگی برای آمریکا در حمایت از اوکراین با برداشتن محدودیت‌های موشک‌های دوربرد ایجاد کند.
او می‌گوید: «هرگاه روسیه تشخیص دهد که حمایت‌های غرب از اوکراین به حدی برسد که این کشور احساس خطر کند، تهدیدات هسته‌ای افزایش می‌یابد.» گیلز اظهار داشت که اگرچه بازدارندگی پوتین ممکن است بر روی ایالات متحده موثر باشد، اما سایر متحدان اوکراین مانند کشورهای بالتیک هم که بر رفع محدودیت‌های موشک‌های دوربرد تاکید دارند، به دلیل نزدیکی جغرافیایی در مصون از خطر حمله هسته‌ای نیستند.
کارشناسان خاطرنشان می کنند که علی‌رغم اهمیت اعلام تغییر دکترین هسته‌ای روسیه، اما این مدل تهدیدات تازه نیست و از زمانی که این کشور در فوریه ۲۰۲۲ حمله تمام‌عیار خود به اوکراین را آغاز کرده، به صورت ضمنی یا صراحتاً دست به یکسری تهدید هسته‌ای زده که اعلام اخیر فعلاً آخرین مورد آن بوده است.
