چرا «قالیباف» عذرخواهی نمی‌کند؟

رویداد۲۴- حادثه پلاسکو یکی از تلخ‌ترین حوادث چند سال اخیر ایران بود. در این حادثه علاوه بااینکه برخی از شریف‌ترین و زحمتکش‌ترین افراد جامعه یعنی آتش‌نشانان جان خود را از دست دادند افکار عمومی نیز طی چند روز به‌شدت جریحه‌دار و داغ‌دار بود.

بااین‌وجود نکته قابل‌تأمل در این زمینه عدم دلجویی مسئولان از مردم داغ‌دیده و پذیرش خطای به وجود آمده درباره این حادثه ملی بود.

حتی اگر بپذیریم که مسئولان عملیات آواربرداری و مدیریت حادثه را به‌خوبی انجام داده‌اند اما این مسئله توجیه‎ای برای دلجویی نکردن از مردم و عذرخواهی از پیشگاه ملت بزرگ ایران نمی‌تواند داشته باشد.

برای روشن‌تر شدن بیشتر ابعاد این مسئله بهتر است نگاهی به واکنش مسئولان در مقابل برخی از حوادث غیرمترقبه در کشورهای پیشرفته جهان داشته باشیم.

به‌عنوان‌مثال دادگاه انگلیس بعد از 27 سال رأی پرونده جنجالی ورزشگاه لیورپول که منجر به کشته شدن 96 هوادار فوتبال در این کشور شد را اعلام کرد.

بر اساس این رأی پلیس، مسئولان آمبولانس، مسئولان ورزشگاه و تیمی که بازی در ورزشگاهش برگزارشده مقصر این تراژدی تشخیص داده شدند. این در حالی است که دیوید کامرون نخست‌وزیر وقت انگلیس در واکنش به این رأی از هواداران لیورپول بابت اینکه نزدیک 3 دهه تلاش شده بود آن‌ها مقصر شناخته شوند عذرخواهی کرد. 

مثال دیگر کشور ژاپن است که وزیر نیروی ژاپن به علت قطع شدن برق به مدت ۲۰ دقیقه، به همان مدت‌زمان یعنی ۲۰ دقیقه در حالت تعظیم، از مردم عذرخواهی کرد.

مثال دیگر در کشور کره جنوبی اتفاق افتاد که چانگ هونگ‌وان، نخست‌وزیر کره جنوبی، در پی سانحه غرق شدن یک کشتی در آب‌های جنوبی آن کشور که ۳۰۰ قربانی، عمدتاً دانش‌آموز، برجای گذاشته است، از سمت خود استعفا کرد.

چانگ در زمان تسلیم استعفای خود گفته است بابت مدیرت بد بحران و نقش دولت در واکنش به آن پوزش می‌خواهد. او در کنفرانس مطبوعاتی خود گفت «سانحه اخیر، مردم کره جنوبی را در حیرت و اندوهی بزرگ فرو برده است. روزها از آن می‌گذرد ولی زاری خانواده‌های رفتگان، خواب را از من گرفته است.»

مثال دیگر رئیس کمپانی سامسونگ است که در پی انفجار ۳۵ مورد گوشی گلکسی نوت۷ در یک کنفرانس مطبوعاتی و به حالت تعظیم به‌طور رسمی از مردم عذرخواهی کرد.

بدون شک این مسئله که مدیران و مسئولان کشور در قبال تقصیراتشان عذرخواهی نمی‌کنند، به تربیت نظام اداری کشور بازمی‌گردد. 

بااین‌وجود نکته اصلی اینجاست که ما علاوه برنداشتن فرهنگ عذرخواهی هنوز در گام اول یعنی پذیرفتن اشتباهی که کردیم هم مشکل‌داریم، چه برسد به عذرخواهی. 

این عذرخواهی نکردن هم‌ریشه خانوادگی، اجتماعی و تاریخی دارد. در طول تاریخ ایران بسیار کم پیش‌آمده یکی از مسئولان مجبور به عذرخواهی شود چرا می‌داند اگر عذرخواهی کند، مجبور به پرداخت هزینه است.

بر اساس تجربه کشورهای پیشرفته اگر درصورتی‌که بروز اشتباه صادقانه از مردم عذرخواهی شود، اعتماد و تکیه مردم به مدیران و دولتمردان بیشتر خواهد شد.

جامعه‌شناسان و روانشناسان معتقدند که وجود این فرهنگ در بین مدیران را باید از لایه‌های درونی اجتماع جست‌وجو کرد؛ چون سردمداران هر کشوری بخشی از مردم همان کشور هستند. 

خیلی از ما در زندگی روزمره و برای خطاهایی که چه به‌عمد و چه غیر عمد انجام می‌دهیم، نه‌تنها حاضر به عذرخواهی نیستیم، بلکه از قبول اشتباهاتمان سرباز می‌زنیم. روانشناسان معتقدند: «عذرخواهی و فرهنگ قبول اشتباه از همان سال‌های ابتدایی زندگی فرد تحت تأثیر خانواده، مدرسه، دوستان و اجتماع در او شکل می‌گیرد.»

فرهنگ عذرخواهی معمولاً با اعتمادبه‌نفس رابطه دارد؛ یعنی هرچه افراد در جهت‌مندي و اعتمادبه‌نفس از طبقه بالاتری برخوردار باشند، میزان عذرخواهی در آن‌ها بیشتر است. 

معمولاً این رفتار در افراد تحصیل‌کرده و افرادی با نقش‌های اجتماعی بالا و با تفکرات مثبت ارتباط دارد ولی متأسفانه در کشور ما به دو دلیل، فرهنگ عذرخواهی جا نیفتاده و این موضوع را به‌عنوان یک آسیب اجتماعی مطرح کرده است. 

نخست اینکه فردی که عذرخواهی می‌کند، این عذرخواهی را دلیل بر ضعف، ناتوانی و ناکارآمدی خود می‌داند و نه توانمندی خود؛ دومین دلیل این است که طرف مقابل در برابر شنیدن عذرخواهی بیشتر محق می‌شود و این رفتار را برای جولان دادن و رمز موفقیت خود استفاده می‌کند؛ بنابراین چون این دو تفکر در بین فرهنگ غالب مردم ما وجود دارد، معمولاً مردم از عذرخواهی کردن خودداری می‌کنند.

در بسیاری از جوامع افراد به‌راحتی به خطای خود اعتراف و تأکید می‌کنند که تلاش در جهت انجام ندادن مجدد این رفتار رادارند و طرف مقابل هم این ظرفیت را در خود نشان می‌دهد که پذیرای این عذرخواهی است.

به‌هرحال مردم انتظار دارند مسئولان برای تسکین افکار عمومی در فاجعه پلاسکو از مردم عذرخواهی کنند. این در حالی است که بر اساس گفته محمدرضا عارف شاید قالیباف خود را بزرگ‌تر از آن می‌داند که عذرخواهی نمی‌کند.