داروی مرگ!/ مسمومیت‌های دارویی از کجا نشأت می‌گیرند؟

رویداد۲۴بر اساس آمار‌های سازمان پزشکی قانونی هر سال نزدیک به ٧٠٠ ایرانی به دلیل مسمومیت با دارو جانشان را از دست می‌دهند. با اینکه ٧٠٠ نفر آمار پایینی نیست، اما گفته می‌شود که این نوع مرگ‌ها در کشور خیلی هم شایع نیست و تنها ١٢ درصد از کل موارد مرگ ناشی از مسمومیت در کشور به دلیل مصرف دارو اتفاق می‌افتد.

داروسازان و پزشکان می‌گویند چند دلیل در ایجاد مسمومیت دارویی نقش دارند، یکی می‌تواند خطای پزشکی باشد، یعنی دوز درست مصرف دارو رعایت نمی‌شود، یکی هم می‌تواند خطای متصدی داروخانه در خواندن نسخه باشد و دیگری اشتباه بیمار در مصرف دارو. همین هم شده تا مسمومیت دارویی تبدیل به یکی از شایع‌ترین مسمومیت‌ها شود که گاهی با مسمومیت کبد و تاثیر گذاشتن بر قلب، مصرف کننده را تا پای مرگ هم می‌برد.

مسمومیت‌های دارویی بیش از همه گریبان کودکان را می‌گیرد که معمولا به دلیل مصرف اشتباهی دارو مثل شربت‌ها و قرص‌ها ایجاد می‌شود. در کنار این گروه، مصرف‌کنندگان دارو‌های آرامبخش و اعصاب هم قرار می‌گیرند که معمولا در پی مصرف دوز بالایی از این دارو‌ها که ممکن است تاریخ مصرفش گذشته باشد، دچار مسمومیت شوند.

در کنار همه این‌ها در گزارش‌های سازمان پزشکی قانونی آمده که متادون‌ها، خطرناک‌ترین دارو‌های مصرفی هستند که می‌توانند بیشترین مسمومیت را ایجاد کنند، این شربت به تنهایی در ٤ سال، منجر به ١١ هزار مورد مسمومیت در کشور شده که از این میان بیش از ٢٠٠ مورد مرگ به دلیل مصرف این شربت ثبت شده است. البته در میان مسمومیت‌ها، باید به مصرف تعمدی دارو‌ها با هدف خودکشی Suicide هم اشاره کرد، بر اساس اعلام سازمان پزشکی قانونی، ٧٠ تا ٨٠ درصد مسمومیت‌های دارویی از روی عمد بوده است.

نکته‌هایی برای مواجهه با مسمومان دارویی

راه تنفسی فرد دچار مسمومیت را باز کنید.

از سلامت گردن فرد مسموم مطمئن شوید، چراکه ممکن است عوارض مسمومیت منجر به سرگیجه و تروما (آسیب‌دیدگی) شود و حرکت دادن مصدوم منجر به آسیب نخاعی شود.

سر مصدوم را عقب ببرید، فک و آرواره‌هایش را بالا ببرید تا راه تنفسی‌اش آزاد شود.

در برخورد با فرد مسموم غیرهوشیاری که در کنارش بسته‌های داروی مصرف‌شده وجود دارد، اول خونسردی‌تان را حفظ کنید، بسته‌های دارویی را همراه بیمار به بیمارستان ببرید و با شماره ۱۹۰- داخلی ۳ (مرکز اطلاع‌رسانی دارو‌ها و سموم) یا ۱۱۵ تماس بگیرید.

فاجعه خودسر‌ها در مصرف دارو

دارو تا زمان تاریخ انقضا قابل مصرف است، حتی اگر یک روز از تاریخ انقضای دارو گذشته باشد، نباید مصرف شود.

اگر دارو در شرایط استاندارد مخصوص خودش نگهداری شود تا تاریخ انقضا قابل مصرف است.

اگر تاریخ انقضای دارو سپری شود، به احتمال بسیار تاثیر زیادی بر بیماری ندارد و می‌تواند مسمومیت ایجاد کند.

باید از مصرف خودسرانه دارو‌ها خودداری کرده و توجه داشته باشیم که مصرف مقادیر بالای برخی از دارو‌های به ظاهر کم‌خطر می‌تواند برای فرد و به‌ویژه کودکان و افراد مسن کشنده باشد.

مصرف بعضی از دارو‌ها ممکن است تهوع ایجاد کند، این دارو‌ها را باید بعد از وعده ناهار یا شام استفاده کرد. اما اگر تهوع بعد از گذشت چند هفته از مصرف دارو ایجاد شود، با پزشک Doctor مشورت شود شاید به مسمومیت ربط داشته باشد.

بی‌توجهی به میزان مصرف دارو، استفاده از دارو‌ها در تاریکی و در حالت خواب‌آلودگی و همچنین مصرف خودسرانه داروها، همگی می‌تواند منجر به مسمومیت‌های دارویی شود.

دارو‌های آرام‌بخش، ضدافسردگی و دارو‌های مسکن غیرمخدر و ضدجنون شایع‌ترین دارو‌هایی است که می‌تواند ایجاد مسمومیت کند.

بهتر است دارو‌های بیمار افسرده، بیمارانی که تعادل روانی ندارند یا افرادی که سابقه اقدام به خودکشی دارند را دور از دسترس‌شان قرار داد.

تشابه ظاهری شکل داروها، ابتلا به فراموشی، بی‌اطلاعی از نام داروها، بی‌سوادی یا کم‌سوادی یا خوانا نبودن مقادیر مصرفی نوشته‌شده روی جعبه دارویی ممکن است منجر شود سالمندان داروی خود را به اشتباه یا به‌طور تکراری مصرف کنند.

بهترین روش برای پیشگیری از خوردن دوز تکراری دارو، یادداشت کردن دفعات مصرف دارو یا قرار دادن قرص‌ها در داخل جعبه‌های مخصوص تقسیم‌بندی‌شده موجود در داروخانه‌هاست.

مصرف خودسرانه داروی استامینوفن برای درمان درد و تب بیش از مقادیر درمانی منجر به صدمات کبدی می‌شود، بنابراین ارجاع فرد مسموم به بیمارستان بسیار حیاتی است.

دارو‌ها را در بسته‌بندی اولیه آن‌ها نگهداری کنید تا در صورت مصرف اشتباهی بتوانید اطلاعات لازم را در اختیار پزشکان قرار دهید.

یک دارو ممکن است عملکرد داروی دیگر را تغییر دهد و حتی مانع جذب آن در بدن شود. این حالت به‌خصوص برای دارو‌هایی که برای پیشگیری از شرایط خطرناک مانند حمله قلبی و سکته تجویز می‌شود، اهمیت بسیار بالایی دارد. بعضی از دارو‌ها اگر با هم مصرف شود، احتمال بروز خطر بالاتر می‌رود.

بعضی از دارو‌ها در شرایط خاص ممکن است مشکل ایجاد کند، مثل داروی «پرازوسین» که یک داروی کنترل فشار خون است و باعث افت فشار خون می‌شود. اگر پس از مصرف این دارو استحمام با آب داغ صورت گیرد، ممکن است بیمار دچار افت جدی فشار خون شود، چراکه آب گرم به‌خودی‌خود می‌تواند باعث باز شدن عروق و افت فشار خون شود.

«وارفارین»، داروی ضدانعقاد خون خوراکی است که برای پیشگیری از لخته‌شدن خون در رگ‌ها تجویز می‌شود. این دارو در بسیاری از سالمندان معمولا همراه با آسپرین مصرف می‌شود، درحالی‌که هر دو خطر خونریزی را افزایش می‌دهند، بنابراین زمانی که با هم مصرف شوند، خطر چندین برابر می‌شود.

مصرف قرص ژلوفن در بیماران قلبی و عروقی می‌تواند ریسک افزایش حملات قلبی را بالا ببرد. مصرف طولانی‌مدت قرص ژلوفن و این دسته از دارو‌ها با دوز بالا می‌تواند منجر به خونریزی معده و زخم‌های گوارشی به‌ویژه در افراد بالای ٦٥ سال، سیگاری و الکلی شود.

دارو‌های مصرفی افراد خانواده را دور از دسترس کودکان نگه‌دارید.

از قرار دادن دارو در کیف دستی خودداری کنید تا مانع خورده‌شدن دارو توسط کودکان شود. دارو‌های خود را در مقابل چشم کودکان نخورید، چراکه کودکان از رفتار بزرگسالان تقلید می‌کنند و ممکن است دور از چشم والدین دارو‌ها را به دهان ببرند.

باید بدانید که کودکان کنجکاوند و ممکن است زمانی که افراد سالمند فامیل درحال مصرف دارو‌های خود هستند، کودکان داروهایشان را چشیده یا ببلعند، بنابراین برای پیشگیری از مسمومیت دارویی کودکتان، از والدین خود بخواهید دارو‌های مصرفی خود را دور از دسترس کودکان نگه‌دارند.

گفتگو با یک داروساز درباره خطرات مسمومیت دارویی و نشانه‌های آن

سرگیجه بعد از مصرف دارو را جدی بگیرید، بیشترین میزان مسمومیت‌ها مربوط به دارو‌هایی است که مصرف بالایی دارند

زهرا شریف، داروساز است و درباره علایم مسمومیت‌های دارویی توضیح‌هایی می‌دهد. او می‌گوید دارو‌هایی که مردم بیشتر به آن‌ها دسترسی دارند، در صورت مصرف اشتباه می‌توانند مسمومیت‌زا باشند، اما کمتر کشنده هستند.

عمدتا چه دارو‌هایی در صورتی که سوءمصرف داشته باشند یا به اشتباه مصرف شوند، می‌توانند مسمومیت‌های خطرناک داشته باشند؟

به طور کلی هر دارویی که بیشتر مصرف می‌شود، مسمومیت بالاتری هم دارد، اما این‌که بگوییم کدام داروها، مسمومیت دارویی کشنده دارند، موضوعی است که نیاز به بررسی دارد و معمولا برای دارو‌هایی اتفاق نمی‌افتد که مصرف بالایی دارند.

مسمومیت دارویی اغلب به چه دلیل اتفاق می‌افتد؟

دلایل زیادی می‌تواند داشته باشد، مسمومیت می‌تواند به دلیل اوردوز یا سوءمصرف باشد، زمانی که از دارویی به درستی استفاده نشود، دوز مصرفی بالاتر از حد تجویز شده باشد و ... منجر به مسمومیت می‌شود، البته در این میان خطا‌های پزشکی هم می‌تواند نقش داشته باشد.

شما اشاره کردید دارو‌هایی که مصرف بالایی دارند، کمتر ممکن است مسمومیت کشنده داشته باشند، کدام دارو‌ها مسمومیت‌های خطرناک دارند؟

دارو‌های او‌تی‌سی، یا همان دارو‌های روتینی که در اختیار مردم قرار دارند، به دلیل دسترسی زیاد، اگر هر نوع اشتباهی برای مصرفشان ایجاد شود، مسمومیت‌زا هستند، اما کشنده نیستند. در این میان دارو‌هایی هم هستند که پنجره درمانی باریکی دارند، یعنی میان دوز اثربخشی دارو تا ماکسیمم دارویی که منجر به مسمومیت می‌شود، فاصله کمی وجود دارد، این دارو‌ها بشدت تحت نظر هستند و برایشان پروتکل‌های درمانی نوشته شده و به‌طور مرتب بررسی و دنبال می‌شوند. بیماران مصرف‌کننده این دارو‌ها و پزشکانی که این دارو‌ها را تجویز می‌کنند، باید به دقت عوارض مصرف را پیگیری کنند تا مشکلی برای بیمار ایجاد نشود.

مثل چه داروهایی؟

مثل وارفارین. وارفارین داروی رقیق‌کننده خون است، این دارو به‌راحتی می‌تواند وارد فازی شود که بیمار را با مشکل مواجه کند، به همین دلیل لازم است مصرف این دارو به‌طور مرتب پیگیری شود.

مسمومیت‌های دارویی عمدتا با چه علایمی همراه است؟

اگر دارو خوراکی باشد، نخستین علامت مسموم‌شدن بدن، به‌هم‌ریختن سیستم گوارشی است، پس از آن سطح هوشیاری فرد و احساس سرگیجه داشتن است. برخی از علایم مسمومیت دارویی، زنگ‌خطر شناخته می‌شود، مثل همان علایم حیاتی که اگر در فرد دیده شود، باید به سرعت بیمار به بیمارستان منتقل شود. گاهی هم در اثر مسمومیت دارویی، فشار خون بالا می‌رود، یا برعکس پایین می‌رود. همه این‌ها باید در مراکز درمانی مورد بررسی قرار گیرد.

 

منبع: رکنا