۴۰ سال پیش، روز قدس/ ۴ سخنران و روشنفکران دعوت کننده چه کسانی بودند؟
رویداد۲۴ ۴۰ سال از تعیین مناسبتی به نام روز قدس و برگزاری اولین نوبت آن در ایران می‌گذرد و، چون آخرین جمعۀ ماه رمضان به عنوان روز قدس نام گذاری شده طبعا این ۴۰ سال برپایۀ تاریخ هجری قمری محاسبه می‌شود وگرنه به تاریخ خورشیدی اولین روز قدس ۲۶ مرداد ۱۳۵۸ برگزار شد.
همچنین از آنجا که تلقی بخش‌هایی از جامعه و گروه‌هایی از نسل کنونی دربارۀ روز قدس یک مناسبت رسمی با سامان‌دهی حکومتی و متناسب با قرائت امروزین از ارمان فلسطین است ذکر ۴ نکته دربارۀ نخستین روز قدس می‌تواند جالب باشد.
نخست این که ۴۰ سال پیش و درماه رمضان (در آن زمان مرداد ۱۳۵۸) اول بار سخنگوی وزارت امور خارجه از ابتکار امام خمینی در نام گذاری آخرین جمعه ماه رمضان به عنوان روز قدس خبر داد.
بعد‌ها البته دکتر ابراهیم یزدی که در زمان اعلام این خبر وزیر خارجه ایران بود مدعی شد او این پیشنهاد را با رهبر فقید انقلاب مطرح کرده و مورد استقبال امام قرار گرفته بود. با این حال در پیام امام خمینی که همان سال توسط سخنگوی وزارت اور خارجه قرائت و در روزنامه‌ها منتشر شد البته اشاره‌ای به این موضوع نشد.
نکته دوم البته تازه نیست، ولی اشاره به آن برای بیان حال و هوای اولین روز قدس خالی از لطف نیست. این که در آن جمعه هم مانند سه جمعۀ قبل نماز جمعه را آیت الله سید محمود طالقانی اقامه کرد و در آن روز نیز طالقانی با دهان روزه در دفاع از آرمان فلسطین خطبه خواند.
تلفظ «فلسطین» به صورت «فَلَسطین» در خاطره‌ها مانده و نیز حضور دو و به روایتی سه میلیون نفر از مردم روزه دار از جمیت ۴ میلیونی آن روز تهران.
نکته سوم، اما نام سخنرانان است که پیش از خطبه‌های طالقانی سخن گفتند و ۴ تن بودند. البته اگر هانی الحسن سفیر وقت فلسطین را به حساب نیاوریم که تنها پیام یاسر عرفات رهبر سازمان آزادی بخش فلسطین را قرائت کرد. (در آن زمان هنوز به قرار داد صلح و اکتفا به بخشی از سرزمین به شرط تشکیل دولتی خودگردان در آن تن نداده بود تا میان او و جمهوری اسلامی فاصله اندازد).
سخنران اول مهندس مهدی بازرگان نخست وزیر دولت موقت بود که به مقایسه جمعیت سه میلیونی حاضر با ۱۲ سال قبل از آن پرداخت که اسراییل در سال ۱۹۶۷ مناطق تازه‌ای را اشغال کرد و نیروی برتر در خاورمیانه تصور می‌شد و انقلاب اسلامی ایران به این انگاره پایان داد.
بازرگان، از امام موسی صدر نیز یاد کرد و جای او را در آن آیین خالی دانست. در آن زمان کمتر از یک سال از ناپدید شدن رهبر شیعیان لبنان می‌گذشت.
سخنران دوم عبدالحلیم خدام وزیر امور خارجه وقت سوریه (دوران حافظ اسد) بود که پیش بینی کرد محمد انور سادات رییس جمهوری مصر به خاطرعقد پیمان کمپ دیوید با اسراییل به سختی مجازات شود.
دو سال و دو ماه بعد و در مهر ۱۳۶۰ خورشیدی پیش بینی او تحقق یافت چرا که سادات به ضرب گلوله سروان خالد اسلامبولی از پا درآمد. هر چند پیش بینی دوم عبدالحلیم خدام که با مجازات سادات راه استقلال و آزادی مصر هموار خواهد شد جامه واقعیت نپوشید و حسنی مبارک روی کار آمد و خود خدام هم در دوران بشار اسد راه خود را از حکومت سوریه جدا کرد.
سومین سخنران، اما آیت الله سید علی خامنه‌ای بود و جالب است بدانید برای اولین بار پشت تریبون نماز جمعه قرار می‌گرفت و کسی حدس نمی‌زد روحانی جوان و ۴۰ ساله ۵ ماه بعد به جای آیت الله طالقانی و آیت الله منتظری نماز جمعه را اقامه کند چه رسد به این که پیش بینی کند ۱۰ سال بعد جانشین امام خمینی و رهبر جمهوری اسلامی ایران است.
چهارمین نفر هم محمد مجتهد شبستری بود که سخنران ثابت پیش از خطبه‌ها به حساب می‌آمد و از مسلمانان خواست «بستگی به زبان و خاک و مرز را رها کنند و همه مانند انسان‌های هم سان در کنار هم قرار گیرند.» آقای مجتهد شبستری در آن زمان مجله «اندیشه اسلامی» را منتشر می‌کرد.
نکتۀ چهارم، اما این است که ۲۵ نویسنده وروشنفکر مطرح وبه تعبیر امروز غالبا سکولار نیز در بیانیه‌ای با حمایت از راه پیمایی روز قدس اعلام کردند در آن شرکت می‌کنند. قطعا از دیدن این اسامی و ادبیات آن بیانیه تعجب خواهید کرد، اما واقعیت دارد و نشان می‌دهد که اولین روز قدس در سال ۱۳۵۸ تا چه حد فرا گیر بوده است.
این نویسندگان و شاعران در پیام خود آورده بودند: «ما از انقلاب فلسطین و مبارزه مستمر تمام خلق‌های جهان علیه سرمایه داری جهانی، امپریالیسم آمریکا و صهیونیسم بین الملل حمایت می‌کنیم و در راه پیمایی روز قدس در کنار همه مبارزان راه آزادی و دموکراسی شرکت خواهیم کرد.»
کافی است اشاره کنیم در میان امضا کنندگان این نام‌ها به چشم می‌خورد: داریوش آشوری، داریوش شایگان، غلامحسین ساعدی، سیمین دانشور، داریوش مهرجویی و احمد شاملو. نیاز به توضیح نیست که پس از آن و در سال‌های بعد این جمع دیگر هرگز برای روز قدس چنین بیانیه‌ای صادر نکرد.
* به مضمون این نوشته ۵ سال قبل و در مرداد ۱۳۹۳ نیز پرداخته بودم. متن حاضر با تغییرات و اصلاحاتی منتشر شده است...
