ژئوپارک قشم، مهجور در میان گردشگران/ نقش نخستین ژئوپارک خاورمیانه در توسعه پایدار منطقه

رویداد۲۴ کشور ایران از نظر جاذبه‌های طبیعی در جهان، در رتبه پنجم جهان قرار دارد و با دارا بودن تالاب‌هایی ارزشمند و بین المللی، جنگل‌های بی نظیر و تنوع زیستی بسیار گوناگون پتانسیل گردشگری بالایی دارد. همه این عوامل به علاوه تاریخ کهن، ظرفیت‌های ایران را برای ایجاد ژئوپارک بالا می‌برد. میراث به جای مانده از فعالیت‌های طبیعی و بشری در بخش‌هایی از کره زمین تحت عنوان ژئوپارک به ثبت می‌رسد که علاوه بر توسعه ژئوتوریسم، تلاش برای حفظ میراث زمین و محلی کردن اثرات توسعه اقتصاد پایدار محسوب می‌شود.

ژئوپارک‌ها منابع آموزشی غنی برای بشر

ژئوپارک‌ها در واقع مخفف پارک‌های زمین شناسی هستند و به سرزمین‌هایی اطلاق می‌شود که پدیده زمین شناسی بی همتا و تاریخچه تکامل زمین شناسی مشخصی دارند و از نظر علمی (طبیعی، باستان شناسی و فرهنگی) جایگاه ویژه‌ای دارند و از لحاظ آموزش تاریخ و منابع فرهنگی نیز حائز اهمیت هستند.

ژئوپارک بر اساس تعریف یونسکو منطقه‌ای است با وسعت کافی که مرز‌های آن به وضوح مشخص شده و چندین پدیده بارز زمین شناسی در محدوده آن قرار گرفته است و این محدوده باید بتواند در توسعه اقتصادی جوامع پیرامونی خود نقش موثری ایفا کند. ژئوپارک ممکن است علاوه بر پدیده‌های زمین شناسی از آثار تاریخی، بوم شناسی، باستان شناسی و میراث فرهنگی و طبیعی دیگر نیز برخوردار باشد.

ژئوپارک‌ها در مسیر توسعه پایدار

یونسکو طرح ژئوپارک را در پاسخ به نیاز احساس شده به وجود برنامه‌ای بین‌المللی برای بازشناسی مکان‌های دارای جاذبه‌های زمین‌شناختی به راه انداخت. هدف برنامه «شبکه جهانی ژئوپارک‌ها» تاکید بر ارزش چنین مکان‌هایی و همزمان ایجاد اشتغال و تقویت توسعه اقتصاد منطقه‌ای است.

با تاسیس ژئوپارک سه هدف عمده در جهت حفاظت از میراث ژئولوژیکی تامین می‌شود. یکی از اهداف مهم تاسیس ژئوپارک ها، استفاده از آن‌ها برای آموزش عموم مردم در زمینه علوم زمین شناختی و زیست محیطی است. یکی دیگر از اهداف مهم استفاده از آن‌ها برای دستیابی به توسعه پایدار از بعد ژئوتوریسم است و در آخر می‌توان گفت ایده اصلی در مفهوم ژئوپارک بالا بردن آگاهی نسبت به میراث زمین است، به طریقی که منافع توسعه پایدار در بعد محلی گسترش یابد.

برای تبدیل یک محدوده به ژئوپارک فقط دارا بودن میراث زمین شناسی کافی نیست و نیاز است برنامه و راهبرد توسعه پایدار نیز موردنظر باشد.

کشور چین بیشترین ژئوپارک‌های جهان را داراست و ژئو پارک تینینگ در شمال غرب ایالت فوجیان یکی از مهمترین آنهاست. این ناحیه به گفته محققان یک تاریخ کاملا پیچیده زمین شناسی را پشت سر گذاشته است.

ژئوپارک‌های استروبلم فرانسه، ولکانیفل آلمان، نوردلیچر آلمان، پسیلوریتیس یونان، لسووس یونان و مدونیه ایتالیا از مهمترین ژئوپارک‌های جهانی هستند.

اما در ایران خودمان ژئوپارک قشم به عنوان اولین ژئوپارک خاورمیانه در سال ۱۳۸۵ به ثبت شبکه جهانی ژئوپارک‌ها رسید. نخستین عامل ثبت این پارک، وجود جنگل‌های حرا در ۱۲۰ کیلومتری غرب این جزیره بود که با وسعتی معادل ۲۰۰ کیلومتر مربع، بزرگترین جنگل دریایی جهان به حساب می‌آید. ژئوپارک ارس نیز به عنوان یکی از نمونه‌های بی نظیر از این پارک‌ها در منطقه آزاد ارس قرار دارد و دومین ژئوپارک خاورمیانه محسوب می‌شود. سازمان منطقه آزاد ارس آذر ماه سال گذشته، پرونده ژئوپارک ارس را به یونسکو فرستاد. این ژئوپارک شامل پنج ژئوسایت کوه علی‌باشى، کوه کیامکى، کوه گئچى قالاسى، آبشار ماهاران و آبشار آسیاب خرابه است که هر کدام نمونه‌هاى زمین‌شناسى کم‌نظیرى دارند.

ژئوپارک قشم

ژئوپارک قشم منطقه‌ای است طولی که در شرق آن با روستای طبل و سلخ، در غرب با روستای گوری و کانی، در شمال با ساحل شمالی و از جنوب با ساحل جنوبی خلیج فارس همسایه است. این ژئوپارک به علت قرار گرفتن در منطقه استراتژیک خلیج فارس از اهمیت بالایی برخوردار است.

ژئو پارک جهانی قشم استان هرمزگان به عنوان اولین و تنها ژئو پارک خاورمیانه محسوب می‌شود که در سال ۲۰۰۶ در یونسکو به ثبت رسید و عضو شبکه جهانی ژئو پارک‌ها شد و ایران نیز به واسطه آن یکی از ۶ کشور صاحب ژئوپارک در قاره آسیا بعد از چین، مالزی، کره، ژاپن و ویتنام شناخته شد و همچنین به عنوان یکی از ۱۹ کشور جهان بطور رسمی کاندیدای بهره مندی از این امتیاز شده است.

در جزیره قشم پدیده‌های زمین شناسی منحصر به فردی مانند گنبد‌های نمکی، پادگانه‌های کواترنر، چشمه‌های گوگرد، دره‌های شگفت انگیز و ۲۵ کیلومتر ساحل بکر و زیبا وجود دارد. همچنین مهمترین عوارض مورفولوژیکی قشم فلات بام قشم (منطقه‌ای در غرب جزیره که در آن ساحل شمالی و جنوبی به خوبی قابل رویت است)، غار نمکی به عنوان طولانی‌ترین غار نمکی جهان، دره تندیس ها، کلات کشتار و تنگه چاهکوه و دره ستارگان هستند.

وجود مجسمه‌هاى طبیعى و نقش برجسته‌هاى پراکنده، چین خوردگى‌ها و کوه‌هاى شگفت آور، سطوح تخت و صفه‌ها در ارتفاعات، ستون‌هاى حاصل از عوامل فرسایش، برجستگى‌ها و فرو رفتگى‌هاى به وجود آمده از هوا زدگى، مخروط افکنه‌ها و قطعه‌هاى فرو افتاده در پاى ارتفاعات، کوهسرا‌ها و هیکل‌هایی که دست هنرمند طبیعت به تازیانه باد و باران پدید آورده، تندیس‌هاى اعجاب آورى که در شکل‌هاى مختلف همچون لاک پشت، سگ، مارمولک، اسب آبى و یا حتى چهره آدمى در حالت خشم و فریاد، پدیده‌هاى زمین شناسى نادر و چشمگیری هستند که هریک به تنهایى جذابیت، زیبایى و داستان‌های خاص خود را دارند.

همه این زیبایی‌ها دست به دست هم می‌دهند تا منطقه آزاد قشم را یکی از منحصر به فردترین جزایر ایران کند و گردشگران داخلی و خارجی فراوانی را به سوی خود جذب کند.

ژئوپارک‌ها موضوعات جدیدی در صنعت گردشگری محسوب می‌شوند و تجارب کشور‌های پیشگام در زمینه گردشگری نشان می‌دهد که درآمد‌های حاصل از جذب گردشگر توسط ژئوپارک خیلی بیشتر از سایر منابع جذب گردشگری است. همین موضوع اهمیت مطالعه و شناخت گردشگری این پارک‌ها را دو چندان می‌کند.

امروزه صنعت گردشگری به عنوان یکی از مهمترین بخش‌های اقتصادی در بسیاری از کشور‌ها مطرح است و سهم بزرگی را در تولید ناخالص داخلی کشور‌ها ایفا می‌کند.

صنعت گردشگری در کشور ما مغفول مانده و با وجود پتانسیل‌های فراوان در جای جای آن، هنوز به جایگاه واقعی خود نرسیده است.

مناطق آزاد ایران نیز هرچند در ذهن مخاطب آزاد بودن ورود و خروج کالا را متبادر می‌کند، اما همه هشت منطقه، با دارا بودن پتانسیل‌های منحصر به خود، می‌توانند همزمان در زمینه‌های صنعتی، گردشگری، تجارت و… خوش بدرخشند.

تجربه نشان داده است بسیاری از افراد که قشم را برای سفر بر می‌گزینند از جاذبه‌های بی نظیر طبیعی آن نظیر ژئوپارک غافل اند و جنبه تجاری و خرید ارزان را ترجیح می‌دهند.

به گفته مدیر یکی از تور‌های موفق گردشگری قشم، حتی برخی از تور‌ها و رانندگان گردشگری قشم از آشنا کردن مسافران با این پدیده‌ها طفره می‌روند چرا که شاید هنوز برای خود قشم وندان جا نیفتاده که در چه زمین ارزشمندی زندگی می‌کنند و به بهانه دور بودن مسیر آن‌ها از معرفی پدیده‌های طبیعی خودداری می‌کنند.

به نظر می‌رسد آموزش مردم محلی در خصوص تاریخچه قشم و اهمیت گردشگری و زیست محیطی آن، می‌تواند اولین قدم برای توسعه پایدار این جزیره باشد. در قدم دوم آشنا کردن مردم کشور با آن‌ها و برنامه ریزی درست برای تمام فصول سال به منظور حضور گردشگران، حتی در تابستان‌ها و وجود هوای گرم، می‌تواند به عنوان راهگشای ورود گردشگران خارجی و ارزآوری نیز باشد.

موهبت‌های زمین شناسی که می‌تواند اقتصاد قشم را شکوفا کند و آن را به پربازدیدترین منطقه آزاد کشور بدل کند نباید مغفول بماند.

 

 

منابع: مقاله ژئوپارک و ظرفیت‌های مرتبط با آن در ایران نوشته مهدی حسین زاده/ مقاله بررسی اثرات اکوتوریسم در منطقه ژئوپارک قشم نوشته حدیث شاه حسینی، دکتر سروش مدبری