ویرانی باغ ورسای فرانسه در رامسر!

رویداد۲۴-رئیس اداره میراث فرهنگی رامسر درباره سرنوشت باغ 33 هکتاری رامسر از ابتدا تاکنون توضیحاتی ارائه داد.

حسین متاجی اظهار کرد: باغ 33 هکتاری به عنوان یک فضای مستقل معماری و فضای باز با سایر ساختارهای شهری در ارتباط است.

وی با اشاره به ریخت شناسی عناصر معماری باغ 33 هکتاری رامسر خاطرنشان کرد: بر اساس اسناد، مدارک و شواهد، باغ از همان ابتدا دارای طرح و نقشه مشخص بوده و الگوی هندسی و وجود فرم‌های شکسته و ترکیب آنها با دایره، باغ را بیشتر شبیه نمونه‌های ایرانی مانند هشت بهشت اصفهان و مشابه نمونه‌های غربی مانند ورسای فرانسه ساخته است، همچنین عناصر معماری باغ را می‌توان در نرده ها و حفاظ‌های تزیینی پلکان و ایوان تیرهای چراغ برق، استخر و حوض‌ها و پیکره ها مشاهده کرد.

رئیس اداره میراث فرهنگی رامسر، نرده ها و حفاظ های تزیینی باغ را به بیش از 7 نوع نرده، تقسیم و تصریح کرد: بیشترترین مصالح به کار رفته در این باغ، سیمانی و در بعضی از آنها از فلز نیز استفاده شده است و زیباترین آنها به حفاظ های زیبای تزیینی پاپیونی که در بخش هایی از ضلع جنوب و جنوب غربی تعبیه شده است تقسیم شده است.

وی افزود: در نمونه‌ های قدیمی تر در ضلع شمالی، دیواره و پایه ها بتونی و فضای پیرامونی آن چوبی است. کیفیت نمونه‌های اولیه اجرا شده در دوره اصلی پیدایش مجموعه به لحاظ طرح، اجرا و به واسطه تجربه و تخصص طراحان و مجریان قابل قبول‌تر از نمونه‌های دوره های تحول بعدی است، همچنین حفاظ های باغ در بخش اجرایی در روی پل ها شکل ساده ای دارد.

متاجی، پلکان و ایوان باغ را از دیگر عناصر هوشمند باغ نام برد و تصریح کرد: مصالح به کار رفته در ساخت پلکان های باغ از آجر سیمان و بتن است و در کف سازی ها از آجرهای سیمانی و بتن استفاده شده است.

رئیس اداره گردشگری و میراث فرهنگی رامسر، تیرهای تزیینی روشنایی بتونی را به دو دسته تقسیم کرد و گفت: دسته اول تیرهایی با طرح پیکره ای ترکیبی انسان و حیوان و تزئینات گل نیلوفر و نقوش ساده شیارهای شکل است.پایه این تیرهای تزئینی، تزئینات پیکره ای ترکیبی سر و سینه انسان، دست و پنجه های شیر و بال‌های عقاب است. مصالح به کار رفته در آن ماسه و سیمان است.

وی تصریح کرد: در گذشته بر روی حوض مرکزی پیکر 6 دختر در بخش وسط حوض نصب شده بود. پیکره 4 دختر به حالت پشت خوابیده و گوی بر روی پاهای آنان قرار گرفته و پیکره دو دختر دیگر بر روی گوی به حالت ایستاده قرار داشت. از دیگر پیکره های نصب شده در باغ مجسمه دختران، حوض بر دوش در مسیر دسترسی مستقیم هتل قدیم به بلوار معلم را می‌توان نام برد. در دوره پهلوی دوم پیکره رضا شاه به جای آن نصب و پس از پیروزی انقلاب اسلامی تمامی پیکره های مذکور از داخل حوض های باغ حذف شد.

متاجی در مورد ریخت شناسی گونه ها و کیفیت گیاهان باغ اظهار کرد: با بررسی گونه های گیاهی موجود در ضلع غربی باغ می توان دریافت، قدمت برخی گونه های گیاهی آن مانند درختان توسکا به پیش از شکل گیری باغ می‌رسد و در طراحی و برنامه ریزی بعدی درختان دیگری همچون مرکبات در کنار آن کاشته شده است.

وی گفت: همچنین در ریخت شناسی گونه های گیاهی و کیفیت گیاهان، می‌توان باغ را به سه بخش مرکزی، ضلع غربی و شرقی تقسییم کرد. بخش مرکزی دارای طرحی از قبل اندیشیده شده بود و در واقع بخش اصلی و مورد توجه کل باغ محسوب می‌شود. استفاده از گونه های شمشاد در کرت بندی سیستم دسترسی کاشته شده و جلوه ای خاص بدان بخشیده است.

 در ضلع غربی با استفاده از بستر طبیعی و توپوگرافی آن و ضمن حفظ گونه های گیاهان کهن سال جنگلی با ارزش و فرم ارگانیک رودخانه اقدام به کاشت درختان مرکبات شده و در ضلع شرقی از ابتدا به شکل طبیعی و با تعبیه مسیرهای ارگانیک چهارباغی به کاشت گونه های مرکبات اختصاص یافته است.

متاجی با اشاره به درختان موجود در این باغ، اظهار کرد: بیشتر گیاهان باغ را مرکبات تشکیل می‌دهد و تمامی آنها بعد از ساخت باغ و اتمام محوطه سازی کاشته شدند؛ گونه های مرکبات باغ شامل لیمو شیرین، بالنگ، ترنج، لیمو ترش، نارنج، دارابی، نارنگی، پرتغال و گریپ فروت و دیگر درختان مهم باغ را سوزنی برگان از جمله کاج و انواع سرو تشکیل می‌دهد.

 گیاهان تزیینی و فصلی نیز در کنار درختان کاشته شده که مهم‌ترین آن شمشاد است و برای مرزبندی و قاب کردن حاشیه درختان استفاده شده و در ضلع غربی درختانی چون بلوط راش توسکا نیز کاشته شده است. علاوه بر درختان مذکور گونه های غیربومی تزئینی نیز در محوطه و سایر قسمت‌های مجموعه کاشته شدند. اکالیپتوس، ممرز، سدر دئودار، میموزا، پالم، نخل زینتی، بلوط، افرا، انجیلی، یاس هلندی، به ژاپنی، زرشک، یوکا، یاس زرد، شیشه شور، مورد، داوودی، رز، کلم زینتی، همیشه بهار، بنفشه و لیزماکیا بخشی از این درختان است.

وی، تحولات و تغییرات صورت پذیرفته در باغ را بر اساس بررسی اسناد و مدارک به سه دوره تقسیم کرد و گفت: دوره اول  از سال 1309 تا 1335 هجری خورشیدی است. در بررسی تصاویر و عکس هوایی منطقه، باغ در محدوده فعلی خود در محوطه ای محصور بین دو خیابان فعلی سخت سر و شهید رزاقی شکل گرفته و محوطه سازی آن در وضعیت فعلی اجرا شده است. آنچه به طور کلی از اسناد موجود قابل استناد است، باغ از ابتدا با الگوی هندسی متقارن طراحی شده و سپس درختان کاشته شدند. در خصوص اینکه پیش از ساخت باغ زمین‌های آن چه وضعیتی داشتند سند مصوری به دست نیامده است.

رئیس اداره میراث فرهنگی رامسر خاطرنشان کرد: مشاور طرح مرمت و باز زنده سازی باغ "آبمیس پارس" بر این اعتقاد است که بیشتر زمین های این ناحیه در یک روند تغییر کاربری از زراعی به باغات و سپس مسکونی تبدیل شدند. از آنجایی که منطقه مربوطه در پهنه دشتی با چندین رودخانه در میان گرفته به نظر می رسد منطقه از ابتدا زمین زراعی به ویژه کشت برنج بوده و بعد از محوطه سازی و تقسیم بندی تبدیل به باغ شده است.

وی افزود: ترکیب بندی پیکره های انسانی، حیوانی و گیاهی در باغ الهام گرفته از شخصیت های اسطوره ای شاهنامه، نقوش برجسته ایران و باستان و اندیشه فرنگی این دوره است.

متاجی اظهار کرد: ساختمان‌ های هتل قدیم و ویلاهای ضلع شرقی آن، ساختمان مهمانسرای شماره 2 باغ و کاخ مرمر در ضلع جنوبی، ساختمان شهربانی و مهمانخانه شماره 3 در ضلع غربی ساخته شده است.

رئیس اداره گردشگری و میراث فرهنگی رامسر ادامه داد: دوره دوم مربوط به سال 1336 تا 1357 خورشیدی می‌شود که در داخل باغ درختان بزرگتر شده و تغییری در آرایش محوطه سازی هندسی باغ صورت نگرفته است. در ساختار معماری باغ، پیکره دختران حوض بر دوش حذف و مجسمه رضا شاه بر پایه آن نصب می‌شود. در این دوره تعدادی از نرده های چوبی، تغییر و تبدیل به نرده های بتنی شد؛ تعدادی از نرده های بتونی نیز تغییر فرم یافته و عناصری از آن حذف و عناصری به آن اضافه کردند.

 گلدان ها در این دوره بر روی نرده ها ظاهر می‌شوند که از جهت اجرای نرده ها و گلدان ها اجرای ضعیف تری نسبت به دوره قبل دارد. در فضای پیرامونی باغ، ساختمان مهمانسرای شماره 2 تخریب و هتل جدید و سالن آمفی تئاتر با وسعتی بزرگتر از هتل قدیم در همان مکان ساخته می‌شود. همچنین یک رشته پلکان ساده و مستقیم در باغ و میدان گاهی کوچک تعبیه شد که دسترسی به هتل جدید و آمفی تئاتر را آسان می‌کرد.

متاجی افزود: بخش کوچکی از ضلع غربی از باغ، جدا و به ساخت ساختمان بانک ملی و مهمانسرای آن اختصاص یافته است، میدان ساختمان بیمارستان و چهار باغ پیرامونی آن در این دوره ساخته و در ضلع جنوبی و در مسیر مستقیم دسترسی به دریا و در دو طرف خیابان معلم، دو مسیر رفت و برگشت، ساخته و این خیابان تبدیل به بلوار شد. خیابان در ضلع شرق و شمال شرقی محله رمک گسترش یافته و دسترسی های جدیدی ایجاد شد. تغییراتی نیز در تبدیل مزارع به باغات در ضلع شمالی مشهود است.

وی اداره داد: با آغاز دوره سوم و از سال 1357 تاکنون و پس از پیروزی انقلاب اسلامی و حاکم شدن ایدئولوژی اسلامی و احیای احکام شرعی، بسیاری از پیکره های تزیینی موجود به دلیل مغایرت با قوانین شرعی از معماری باغ حذف شد. همچنین با جنگ تحمیلی و دغدغه عمومی مسئولان در اواخر دهه 50و 60و در اولویت قرار دادن مسئله مهم دفاع از کشور و مسائل سیاسی و معیشتی، اولویت کمتری به مسائل شهر سازی داده شد.

 در این دهه به دلیل نیاز ترافیکی و تعریض خیابان ضلع شمالی باغ در سر تا سر ضلع جنوبی عقب نشینی صورت گرفت. در این دوره بخشی از ضلع شمالی بخش مرکزی باغ در ابتدای ورودی مسیر دسترسی مستقیم هتل قدیم به بلوار معلم با حذف پوشش گیاهی و محصور کردن و آسفالت آن به عنوان پارکینگ مورد بهره برداری قرار گرفت.

رئیس اداره گردشگری رامسر ادامه داد: در اوایل دهه 70 ویلای موجود در ضلع شرقی باغ، تخریب و ساختمان برج چشم انداز به جای آن احداث شد. از اتفاقات دیگر این دهه، انتقال اسناد مالکیت باغ به جز عرصه یک هکتاری ضلع غربی از بنیاد مستعضعفان و جانبازان وقت به شهرداری رامسر بوده است. ضعف در مدیریت حفاظت و نگهداری مجموعه باغ و اندیشه های خاص مدیریتی وقت، آغازگر روند تخریبی بسیاری از عناصر معماری و گونه های گیاهی در آن اواخر دهه 70 شد.

 در سال پایانی این دهه بخشی از ضلع شرقی اراضی کرت بندی شده، بخش مرکزی باغ به بهانه ایجاد دریاچه مصنوعی، تخریب و مورد گود برداری قرار گرفت. در سال های آغازین دهه 80 به بهانه ایجاد دسترسی از خیابان سخت سر بخشی از ضلع شرقی، بخش دیگری از باغ به ساخت فرهنگسرای ارشاد اختصاص یافت.

وی افزود: در اواسط دهه 80 عملیات نجات بخشی باغ در مقیاسی مشخص و محدود، آغاز و عملیات باز زنده سازی باغ در دستور کار قرار گرفته و روند احیای عناصر معماری و گونه های گیاهی آن به کندی در حال اجرا است.