بلاتکلیفی روابط ایران و آمریکا در دولت بایدن / اگر قطعنامه شورای حکام علیه ایران صادر شود، چه خواهد شد؟

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: ایران درخواست آمریکا برای مذاکره مستقیم را رد کرده و منطقه در آتش تنش‌های هفته‌های اخیر می‌سوزد. اینکه این دو مساله به هم ارتباطی داشته باشند یا خیر معلوم نیست، اما کشور‌های اروپایی در صدد تصویب یک قطعنامه علیه ایران در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی هستند. در پی این اقدام ایران اعلام کرده در صورت تصویب قطعنامه واکنشی جدی خواهد داشت.

وال استریت ژورنال در گزارشی که روز گذشته منتشر شده رسما اعلام کرد که ایران درخواست اتحادیه اروپا برای برگزاری مذاکرات هسته‌ای مستقیم با آمریکا در روز‌های آتی را رد کرده است.

دیپلمات‌های برجسته اروپایی به این نشریه آمریکایی گفته‌اند که پاسخ ایران، امید دولت بایدن برای از سرگیری روابط دیپلماتیک جهت احیای برجام را از بین نبرده، اما به نظر می‌رسد بن‌بستی ایجاد کرده است. ایران نیاز به ضمانت دارد که به آن‌ها بگوید قرار نیست بدون رفع تحریم‌ها مذاکره با آمریکا را ترک کنند. ضمانتی که آمریکایی‌ها تا امروز حاضر نبودند به ایران بدهند.

خبرگزاری رویترز با انتشار گزارشی در ارتباط با پاسخ منفی ایران نوشته کاخ سفید این اقدام جمهوری اسلامی را «مایوس کننده» خوانده و بر آمادگی آمریکا برای تلاش در راستای دستیابی به توافق با ایران بر سر مناقشه هسته‌ای تاکید ورزیده است. این خبر دقیقا در تقابل با ایران بوده و بار تمام مسئولیت را بر گردن ایران انداخته است؛ چه آنکه در آن هیچ اشاره‌ای به این موضوع نشده که آمریکا از برجام خارج شده نه ایران.

یکی از سخنگویان کاخ سفید اعلام کرده آمریکا برای تعیین راهکاری مشترک در قبال فعالیت‌های هسته‌ای ایران با دیگر کشور‌های صاحب حق وتو در شورای امنیت و همچنین آلمان مذاکره خواهد کرد. این در حالی است که سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اعلام کرده بود که برای بازگشت به برجام نیازی به مذاکره با آمریکا وجود ندارد.

درخواست اتحادیه اروپا قطعنامه شورای حکام علیه ایران

در پی این تحولات بریتانیا، فرانسه و آلمان سه کشور اروپایی عضو برجام برای ارائه یک قطعنامه به شورای حکام در اعتراض به اقدام ایران برای کاهش همکاری‌ها با آژانس بین المللی انرژی اتمی با آمریکا همراه شده‌اند.

گزارش‌ها نشان می‌دهد آمریکا از اعضای شورای حکام درخواست کرده به خاطر عدول ایران از تعهدات هسته‌ای، قطعنامه توبیخی علیه جمهوری اسلامی تصویب کنند.

نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بامداد دوشنبه با حضور ۳۵ کشور عضو این شورا در وین آغاز به کار کرد. نشست این شورا در حالی آغاز شد که موضوع ایران و برجام در کانون توجه این نشست قرار دارد.

سه کشور اروپایی عضو برجام پیشنویس یک قطعنامه را در اختیار شورای حکام قرار داده‌اند که از «نگرانی جدی» آن‌ها نسبت به کاهش شفافیت برنامه هسته‌ای ایران خبر می‌دهد و از ایران می‌خواهد اقداماتش را متوقف و معکوس کند.

یک نسخه از این قطعنامه به دست رویترز رسیده و این خبرگزاری گفته در متن آن نسبت به فقدان پیشرفت در دریافت توضیحات از جانب ایران درباره ذرات اورانیومی که در سه سایت قدیمی پیدا شده، شکایت شده است. 

هنوز معلوم نیست چه کشور‌هایی از این قطعنامه حمایت میکنند. تا این لحظه روسیه درباره تصویب این قطعنامه هشدار داده و گفته به مسیر تلاش‌ها برای بازگشت به برجام آسیب وارد خواهد کرد.

اگر قطعنامه شورای حکام تصویب شود، ایران چه خواهد کرد؟

محمدجواد ظریف با اشاره به احتمال صدور قطعنامه علیه ایران در این نشست گفت: «به‌هم‌ریختگی شرایط کنونی را از طریق سفیر ایران در وین به همه اعضای شورای حکام شرایط توضیح داده‌ایم، امیدواریم عقل غلبه کند و اگر چنین نشود راهکار‌هایی داریم.»

سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز بعد از جلسه امروز با وزیر خارجه از قول ظریف گفته «محمدجواد ظریف در این نشست تاکید کرد که چنانچه در جلسه شورای حکام قطعنامه تخریبی علیه ایران صادر شود، ایران واکنش جدی نشان خواهد داد.»

به نظر می‌رسد منظور ظریف از «توجیه اعضای شورای حکام درباره به هم ریختگی شرایط کنونی»، شرایطی است که میان دولت و مجلس در ماه‌های اخیر حاکم بوده است. ایران هفته گذشته و همزمان با اجرایی شدن قانون «اقدام راهبردی» و خروج از پروتکل الحاقی آژانس میزبان مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی رافائل گروسی بود. نتیجه این نشست آنگونه که از زبان گروسی اعلام شد مثبت بود. ایران به آژانس وعده داد که تا سه ماه اقدامی در جهت اخراج بازرسان نداشته باشد و به گغته گروسی عملا تحولی در روابط تهران و آژانس رخ نداد. ظاهرا مسئولان دولت مدیرکل آژانس را قانع کرده بودند.

بیشتر بخوانید: چرا تهران پیشنهاد جلسه غیررسمی با واشنگتن را نپذیرفته است؟

به گزارش رویداد۲۴ بیانیه مشترک ایران و آژانس و در پی آن صحبت‌های گروسی در بدو ورود به وین از تهران خشم نمایندگان مجلس را به دنبال داشت به گونه‌ای که مجتبی ذوالنور رییس کمیسیون امنیت ملی مجلس رسما اعلام کرد تا زمانی که دولت اجرای قانون اقدام راهبردی را به طور کامل در دستور کار خود قرار ندهد هیچ یک از نمایندگان دولت را به مجلس راه نداده و بررسی بودجه را متوقف خواهند کرد.

این تهدید البته عملی نشد و با اظهارنظر رهبری به همان مرحله ختم شد، با این حال آیت الله خامنه‌ای خواستار آن شده که دولت با دقت به آن عمل کند. او از مجلس و دولت خواست اختلاف نظرهایشان در این زمینه را حل کنند و از دوصدایی بپرهیزند.

بخش دوم صحبت‌های ظریف حاوی «تهدیدی ضمنی» است. او گفته امیدوار است عقل غلبه کند و اگر چنین نشود «راهکارهایی» دارند. اگرچه وزیر خارجه توضیحی در مورد این راهکار‌ها نداده، اما گمانه‌زنی‌هایی در این زمینه می‌تواند وجود داشته باشد. در روز‌های اخیر آتش درگیری‌ها در منطقه خاورمیانه شعله‌ور شده و محافل غربی می‌خواهند جوری رفتار کنند که یک سر این تنش‌ها را در ایران ردگیری کنند.

تحولات خاورمیانه پس از استقرار دولت بایدن

در اولین تحول، روز پنجشنبه گذشته ارتش آمریکا به دستور مستقیم جو بایدن به مواضع نیرو‌های تحت حمایت ایران در سوریه حمله کرد. وزارت دفاع آمریکا گفته که این حملات به تلافی حملات موشکی اخیر علیه مواضع آمریکا و ائتلاف بین‌المللی در فرودگاه اربیل صورت گرفته است. آمریکا ادعا کرده که این حملات از سوی نیرو‌های مورد حمایت ایران انجام شده است؛ ادعایی که ایران آن را رد کرده، اما بایدن صراحتا ایران را مقصر خواند و گفته باید مراقب رفتارهایش باشد.

پس از این حمله آمریکا به مواضع نیرو‌های مورد حمایت ایران در سوریه یک شیفرین خبرنگار PBS در توییتر خود نوشت: «به گفته دو تن از مقامات ارشد دولت بایدن پس از حمله به سوریه از طریق کانال سوئیس به تهران پیام داده که حمله متناسب بود. ترجمه پیام این است: آمریکا می‌خواهد این مرحله به پایان برسد.»

اما این مرحله به این راحتی به پایان نمی‌رسد. پس از حمله هوایی آمریکا به خاک سوریه و در نزدیکی مرز این کشور با عراق، خبر‌هایی از حمله موشکی نیروی هوایی اسرائیل به منطقه‌ای در حوالی پایتخت سوریه منتشر شده است.

روز دوشنبه (۱۱ اسفند) خبرگزاری فرانسه با انتشار گزارشی از دمشق از حمله موشکی اسرائیل به منطقه "سیده زینب" واقع در جنوب پایتخت سوریه خبر داده است. خبرگزاری فرانسه نیز از تشکیل جلسه‌ای امنیتی در اسرائیل خبر داده و گفته غروب یکشنبه این جلسه با حضور مقامات ارشد امنیتی اسرائیل برگزار شده است. گفته می‌شود هدف از برگزاری این جلسه بررسی واکنش اسرائیل به حمله به کشتی خودروبر اسرائیلی «ام‌وی هلیوس ری» بوده است.

بنی گانتس وزیر دفاع اسرائیل روز شنبه ایران را مسئول حمله به این کشتی باری دانست. این کشتی در خلیج عمان هدف حمله قرار گرفته است. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل نیز در یک مصاحبه رادیویی ایران را مسئول انفجار در کشتی تحت مالکیت اسرائیل در دریای عمان خواند.

کشتی هلیوس ری روز چهارشنبه بندر دمام عربستان سعودی را ترک کرد و قرار بود هفته آینده به سنگاپور برسد. انفجار در فاصله میان پنجشنبه و صبح جمعه در کشتی که اتومبیل حمل می‌کرد روی داد. براساس پایگاه داده‌های کشتیرانی سازمان ملل، این کشتی تحت مالکیت شرکت کشتیرانی «رِی» در تل آویو بوده است.

سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه این اتهام‌زنی را قویا رد کرده، اما روزنامه کیهان گزارشی منتشر کرده که در آن بار را به گردن ایران انداخته است. کیهان در سرمقاله خود نوشت: «شناسایی این کشتی که وانمود می‌شد متعلق به نیروی دریایی انگلیس است و پرچم کشور دیگری را داشت و وانمود می‌شد باربری است و زدن آن طوری که، تلفات نگیرد، نشان می‌دهد، این کار، تمیز و حرفه‌ای انجام شده است... خلیج‌فارس منطقه تحت تسلط نیرو‌های مقاومت است.»

محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام روز گذشته نیز به نوعی یادداشت حسین شریعمتداری در کیهان را تایید کرده و در حاشیه یک همایش در حضور خبرنگار رویداد۲۴ گفته «ما همیشه اعلام کردیم امنیت تنگه هرمز و خلیج فارس با ماست.»