رضوی مهر: گفت وگوی حقیقی رفع دردهای جامعه را در پی دارد/ قرآن بر گفتگو‌های برخاسته از تفکر و اندیشه تأکید دارد

رویداد۲۴  حجت الاسلام والمسلمین سید جلال رضوی مهر در گفتگو با شفقنا، درباره گفتگو و آداب گفتگو با استناد به قرآن کریم، اظهار کرد: یکی از آداب مورد تأکید قرآن زیبا سخن گفتن، به موقع سخن گفتن و با نرمی سخن گفتن است. «قول لین» همواره مورد سفارش قرآن است تا آنجا که می‌فرماید: «فَقُولا لَهُ قَوْلًا لَیِّناً» اگر به این آیه قرآن دقت کنیم، دریافت خواهیم نمود که بیان، ابراز مواضع، اندیشه، تفکر و عقلانیت هر کسی را برای مخاطب رقم می‌زند.

قرآن برای جلوگیری از تعدّی در حق دیگران بر نرم سخن گفتن تأکید دارد

وی ادامه داد: قطعاً دشنام، فحاشی، تحقیر، بی حرمتی و شکستن وجاهت دیگران، موجب می‌شود قسمتی از این امور با زبان به بیان بیانجامد بنابراین قرآن برای جلوگیری از تعدّی در حق دیگران، نرم سخن گفتن و سخنی که پشت آن سخن، تفکر و اندیشه باشد را همواره مورد تأکید قرار می‌دهد. حتی اگر به آیاتی توجه کنیم که خداوند حضرت موسی را در مقابل فرعون تجهیز می‌کند، اما در این زمینه به موسی امر می‌کند که به سوی فرعونی که طغیان کرده، برو، ولی با قول لین و سخن نرم و با حرفی که آن حرف تأثیرگذاری داشته باشد سخن بگو.

کسانی که بیانشان آمیخته از نکته‌های اخلاقی و دینی است، کرامت و بزرگ منشی در وجود آنهاست

وی به سخنی از حضرت علی (ع) درخصوص سخن و زبان نرم اشاره و بیان کرد: حضرت فرمودند: «سُنّهُ الأخْیارِ: لِینُ الکلامِ، و إفْشاءُ السّلامِ» و خداوند در آیه ۱۵۹ سوره آل عمران خطاب به پیامبر (ص) فرمود: «غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ؛ اگر بد خلق و سختدل بودی حتما از دورت پراکنده می‌شدند» یعنی اگر پیامبر (ص) با نرمی سخن نمی‌گفت و مهرورزی نداشت و مهربان نبود، مردم از اطراف پیامبر (ص) پراکنده می‌شدند و اجتماعی مشاهده نمی‌کردید.

وی افزود: از این آیه قرآن و روایت بر می‌آید، کسانی که نرم سخن می‌گویند و گفته‌های آن‌ها آمیخته از نکته‌های اخلاقی و دینی است، کسانی هستند که نوعی کرامت و بزرگ منشی در آنهاست بنابراین ما به این نتیجه می‌رسیم که اگر زبانی اهل بذل باشد، بذلش نیکو سخن گفتن است. گفتار حق می‌تواند هدیه‌ای برای انسانیت و حفظ کرامت انسانی باشد. دوستداران را بسیار و دشمنان را کم می‌کند، مراد از نرمی گفتار، حذف آرمان و عقاید نیست بلکه حفظ کرامت انسانی است.

قرآن بر گفتگو‌های برخاسته از تفکر و اندیشه تأکید دارد

رضوی مهر به اهداف و جایگاه گفتگو در قرآن اشاره و تصریح کرد: تمام اهداف قرآن ذیل رشد و تربیت «انسان» است، گفتگو‌های مورد تأکید قرآن، گفتگو‌هایی است که برخاسته از تفکر و اندیشه هستند، گفت وگویی که در آن توحید، ایمان به مبدآ، ایمان به غیب، هدایت و رشد‌های الهی نباشد، آن گفتگو‌ها را مهملات می‌گویند و ما نه تنها باید از مهملات و سخنان بیهود و غیر منطقی بپرهیزیم بلکه باید سخنانی که ما را در تفکر، اندیشه و توحید عمق می‌بخشد و مقام بندگی را یادآور می‌شود، یادآور معاد است و ما را از احوال یتیمان، فقیران و نیازمندان جامعه با خبر می‌کند، گفتگو‌هایی که در آن درد‌های اجتماعی جامعه بشری بیان می‌شود و راه حل آن‌ها را ارایه می‌دهد و منشأ مناسبات برادرانه، معیشتی، خدماتی خالصانه و کمک‌های مؤمنانه در پی داشته باشد، همه این گفتگو‌ها عبادت هستند.

هر سخنی که کرامت، فضایل و انسانیت را از انسان بزداید، سخن شیطان است

نایب رئیس مجمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه علمیه قم، گفت: هر سخنی که جلب رضایت الهی و اولیای الهی را به دنبال داشته باشد، آن سخن، سخن خداست که در قلب بندگان القا شده و در زبان ایشان جاری شده و هر سخنی که انسان را مسخ کند و انسانیت، کرامت و فضایل را از انسان بزداید، این سخن، سخن شیطان است که موجب دوری بندگان از حقیقت و حقایق خواهد شد.

وی درمورد قوانین، قلمرو و چارچوب‌های گفتگو، اظهار کرد: همین که گفته شده «سلام» قبل از «کلام» یعنی اینکه طرف مقابل باید از نیش زبان ما در سلامت باشد. اینکه گفته شده با القاب زشت یکدیگر را نخوانید در واقع می‌خواهد بگوید که در کلام شما نیش نباشد، بر زبان شما توهین، جسارت و تهدید طرف مقابل نباشد. اینکه گفته شده با کلامی آبروی دیگران را نبریم و با کلامی که موجب می‌شود دیگران آزرده خاطر شوند، آن‌ها را سرزنش نکنیم و بر زبان نیاوریم که مورد اذیت و آزار قرار دهیم در واقع همه این‌ها آداب و فرهنگ سخن گفتن در اسلام است که ما باید این جوانب را رعایت کنیم و همانگونه که دیگران باید از دست و پای ما در آسایش باشند، باید از زبان ما نیز در آسایش باشند.

وی ادامه داد: در روایت داریم که هر صبح، اعضای جسم و جسد انسان زبان حال این اندام را می‌پرسند و این اندام می‌گویند که حال ما خوب است اگر تو بگذاری، در واقع این زبان است که ممکن است با یک حرف و سخنی شعله آتشی را در زندگی دیگران ایجاد کند یا اینکه غیر واقعی را واقعیت جلوه دهد و نتایجی که آن نتایج برای افراد رنج آور و کدورت آفرین باشد را ایجاد کند. بسیاری از فروپاشی زندگی‌ها از سخنان بی ربط و بی هنگام و خارج از واقعیت بود، سخنان دور از حد بود که بعد از آشکار شدن حق و حقیقت مشخص شد هنگام سخن گفتن، افراد با علم و اطلاع کافی سخن نگفته بودند بنابراین باید به پیامد‌های خیر و شر سخنی که می‌خواهیم بر زبان جاری کنیم، تفکر کنیم، در صحبت کردن عجله نکنیم که اگر چنین کنیم و شمرده، شمرده سخن نگوییم ممکن است شخص مقابل ما متوجه گفتار ما نگردد.

رضوی مهر با تأکید بر اینکه باید از زیاده گویی بپرهیزیم، گفت: هر چه سخن کوتاه باشد، توانایی تأثیر سخن بیشتر است، سخنی که ضرورت ندارد بر زبان جاری نکنیم، هنگام نقل سخن از اشخاص، امانت دار باشیم، گاهی در جامعه دیده می‌شود خصوصاً در فضای مجازی سخنانی را به افراد نسبت می‌دهند که بعد از تکذیب متوجه می‌شویم که این سخن از او نبوده است. در اموری که به ما مربوط نمی‌شود و ما کارشناس نیستیم و اطلاع نداریم اظهارنظر نکنیم. از جمله عوارضی که در سخن گفتن وجود دارد، سخنانی است که انسان را به گناهانی مثل دروغ، غیبت، تمسخر، شایعه، هتک حرمت، عیب جویی، دشمنام و تحقیر سوق می‌دهد بنابراین باید مراقب سخنان خود باشیم تا مبادا سخنی از روی خواسته شیطان بگوییم. امید است که با به کار بستن آنچه توصیه‌های اخلاقی در کتب اخلاقی پیرامون زبان و سخن آمده و عمل به آن‌ها می‌تواند موجب خشنودی خداوند شود را خداوند به عنوان عبادت زبانی و عبادتی برای بندگان به وجود بیاورد.

می‌توانیم باب گفتگو را با همه ملت‌های عالم خلقت برقرار کنیم

نایب رئیس مجمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه علمیه قم، در پاسخ به این پرسش که با استناد با قرآن با چه کسانی باید گفتگو کنیم و با چه کسانی نباید گفتگو کنیم؟ بیان کرد: قرآن می‌فرماید: «وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ؛ از قول و سخن بی منطق بپرهیزید» قول زور یعنی غیر عقلانی و بدون منطق؛ بنابراین نتیجه می‌گیریم با کسانی که بی منطق هستند نباید سخن بگوییم و با کسانی که زور می‌گویند و حرف حق را بر نمی‌تابند نیز نباید سخن بگوییم، با کسانی که متکبرانه در زمین زندگی می‌کنند، چون آنان گوش‌های کر و قلب‌های بسته از کدورت‌ها دارند نباید سخن بگوییم، آنان سخن ما را نمی‌شنوند و نمی‌دانند. غلو و تکبر در زمین موجب شده که آنان از خدا دوری جستن بنابراین باید با کسانی سخن بگوییم که آمادگی پذیرش سخن حق را داشته و اهل منطق و خدا محور باشند، سخن حق را قبول کنند و هرگز از باطل پیروی نکنند بنابراین با این ملاک‌ها و معیار‌هایی که در آیات قرآن فراوان هستند، می‌توانیم باب گفتگو را با همه ملت‌های عالم خلقت برقرار کنیم و از آنجا که فطرت‌های پاک به دنبال سخنان پاک هستند، این بارش سخنان پاک مانند باران جویباری خواهد شد تا دریا‌های دل را به اقیانوسی متصل کند و در میان قافله بشریت شاهد صلح، صفا، صمیمیت و دوستی باشیم.

جامعه ما از اخلاق فاصله گرفته و سیاست، اقتصاد و حقوق خانوادگی را نیز تحت شعاع قرار داده است

رضوی مهر در پاسخ به این پرسش که در عرصه‌های مختلف گفتگو محور از جمله سیاسی، علمی، مذهبی و… تا چه میزان آداب گفتگو طبق تأکید و دستورات قرآن مورد توجه قرار می‌گیرد و رعایت می‌شود؟ گفت: جامعه امروز ما محتاج اخلاق ناب محمدی است. جامعه ما از اخلاق فاصله گرفته است و سیاست، اقتصاد و حقوق خانوادگی را نیز تحت شعاع قرار داده است لذا باید به احیای اخلاق در لایه‌های اجتماع بکوشیم. امروز به شدت و با سرعت از هم پاشیدگی فامیلی‌ها را شاهد هستیم، دیگر نمی‌توانیم از کسی احوال اقوامش را پرسید، چون از آن‌ها مطلع نیست، این فاصله‌ها در صله ارحام و جدایی از اقوام برای جامعه اسلامی خطرناک است به همین دلایل باید به اخلاق اهمیت دهیم، جامعه‌ای که مبتنی بر اخلاق شد، اعتقادات، علم و تربیت در آن جامعه رشد می‌کند. جامعه‌ای که بر اخلاق مبتنی شد، از دروغ، احتکار و گرانی و بیکاری بیزاری می‌جوید. امیدواریم که بتوانیم فرهنگ اصیل و ناب اخلاق اسلامی را در جامعه، قبل از کلام با عمل اثبات کنیم. نکته دیگر قابل توجه اینکه اخلاق مسئولین در جامعه تأثیر دارد؛ اگر مسئولی به گفتار خود پایبند نباشد، عدم پایبندی این مسئول در گفتارش می‌تواند به جامعه سرایت کند و افراد جامعه الگوگیری کنند و بعد‌ها شاهد بیراهه رفتن‌ها باشیم.

نایب رئیس مجمع نمایندگان طلاب و فضلای حوزه علمیه قم، درباره ادب گفت وگوی بندگان با خداوند نیز عنوان کرد: گفتگو و سخن با خدا به عنوان کلیتی از عبادت محسوب می‌شود. مناجات با خدا یعنی با خدا سخن گفتن و این سخن گفتن با خدا همان پیوند و ارتباط قلبی است که انسان در قلبش، خواسته‌های خود را القا می‌کند و اینگونه تلقی می‌کند که قبل از اینکه این خواسته‌ها توسط الفاظ بر زبان جاری شود، خداوند از این امیال باطنی انسان با خبر و متوجه است.

وی افزود: زمانی انسان نفس خواسته‌های خود را بر زبان جاری می‌کند که این هم ممدوح است و سخن گفتن با خدا نوعی معاشقه است و اگر با خدا سخن گفته می‌شود، ابتدا و انتهای سخن ما باید با صلوات بر محمد و آل محمد باشد که آن‌ها رمزگشایی می‌کنند و خداوند توسط این برگزیدگان الهی خواسته‌های بشریت را به مرحله اجابت می‌رساند. از آداب سخن گفتن با خدا این است که ما دارای طهارت باطنی باشیم لذا تأکید شده که قبل از دعا، استغفار کنید که اگر گناهی از ما سر زده است، آن گناه مورد شست و شو قرار گیرد تا سخن ما قدرت پرواز و دعای ما، چون کبوتری به آشیانه اجابت پرواز کند بنابراین با وضو باشیم هم طهارت باطنی و هم طهارت ظاهری.

وی گفت: هنگام سخن با خداوند، جایگاه کسی که با او سخن می‌گوییم را بشناسیم و بدانیم با چه مقامی سخن می‌گوییم. زمانی که با خداوند سخن می‌می گوییم، اطمینان کنیم که اجابت، اولین و نزدیک‌ترین مطلبی است که در این بین برای ما اتفاق می‌افتد؛ بنابراین کسی که با خدا سخن می‌گوید، احساس نیاز به خدا را در وجودش دقیق و عمیق داشته و از طرفی این بهره مندی را که توانایی و دارایی الهی بی انتهاست در خود ایجاد کرده است. گویا این اقرار انسان در خواستن از خدا، فقر، بندگی و بیچارگی خود را به اعتراف کشیده است.

سخن گفتن با خداوند از عظیم‌ترین نعمت هاست

رضوی مهر بیان کرد: مناجات شعبانیه و دعا‌های سی روز ماه مبارک رمضان همه یک روحی را تعقیب می‌کنند و آن این است که ما نیازمند واقعی به دَر بی نیاز الهی هستیم و همواره باید مبتلای به این ابراز احتیاجمان به خانه خدا باشیم. حضرت علی (ع) در دعای زیبای سحر می‌فرمایند: «مَوْلایَ یَا مَوْلایَ، أَنْتَ الْغَنِیُّ وَ أَنَا الْفَقِیرُ، أَنْتَ الرَّبُّ وَ أَنَا الْمَرْبُوبُ، أَنْتَ الْمُعْطِی وَ أَنَا السَّائِلُ …» این دعا ما را بر این مطلب می‌رساند که ما تمام نیاز و خداوند تمام بی نیاز است و این نیازمندی است که باید خودش را با هزار و یک کرشمه به در بی نیاز الهی برساند.

وقتی به فقر و عجز خویش اعتراف می‌کنیم و توانایی و دارایی الهی را با زبان بیان می‌کنیم، وقتی کوتاهی‌های خویش را در بندگی و فرمانبرداری از خدا به زبان اقرار می‌کنیم، الطاف و عنایت خدا را یادآور می‌شویم، چشم امید به پنجره مغفرت و کلید اجابت الهی داریم و خداوند این توفیقات را به بنده می‌دهد تا بنده بتواند به این نیاز‌های حقیقی خود از کانال دعا که ارتباط مستقیم با پروردگار است، واصل شود؛ بنابراین پیوند معنوی بالاترین پیوندی است که با خداوند سخن بگوییم و در دعای امام سجاد (ع) نیز این چنین وارد شده است «وَمِنْ أَعْظَمِ النِّعَمِ عَلَیْنا جَرَیَانُ ذِکْرِکَ عَلَىٰ أَلْسِنَتِنا، وَ إِذْنُکَ لَنا بِدُعائِکَ»؛ خدایا از عظیم‌ترین نعمت‌هایی که به ما بندگان داده‌ای این است که اجازه داده‌ای با تو سخن بگوییم.