ایجاد کمربند سبز تهران؛ طرحی شکست‌خورده با هزینه‌های میلیاردی
رویداد۲۴ کمربند سبز در واقع نواری از درختان و درختچه‌ها است که به دور شهر‌ها کشیده می‌شود و از منظر اجراکنندگان آن دارای کارکرد‌های چند گانه‌ای از جمله جدا کردن فضای اصلی از حومه و همچنین حفاظت شهر‌ها در مقابل آلودگی و گرد و غبار و رشد بی رویه شهر‌ها است.
در تهران نیز بیش از ۴ دهه است که استفاده از این روش با دلایل فوق در دستور کار قرار گرفته، اما همواره در اثرگذاری آن جای تردید زیادی بود و برخی منتقدان بر این باورند که به دلیل جانمایی نادرست جز هزینه تاثیری برای کاهش آلودگی هوا نداشته و در عین حال سدی مقاوم در مقابل ساخت‌وسازها، توسعه شهر‌ها و حفظ حریم پایتخت نیز نبوده است؛ در واقع طرحی شکست خورده است که سال‌ها با هزینه‌های گزاف اجرایی می‌شود، اما خروجی قابل لمسی نداشته است.
امیرحسین عبدالله‌زاده، کارشناس محیط‌زیست و فضای سبز یکی از منتقدان ایجاد کمربند سبز به جامعه ۲۴ می‌گوید: از دهه ۴۰ شمسی جهت جلوگیری از رشد و توسعه شهر به همراه جلوگیری از زمین‌خواری و تصرف زمین‌هایی که در دهه ۴۰ با تصویب قانون زمین شهری و اصلاحات ارضی رها شده بود، مدیریت شهری و ملی تصمیم گرفتند اطراف شهر‌ها کمربند سبز احداث کنند.
او ادامه می‌دهد: در سال ۴۹ و آغاز دهه ۵۰ طرح جامع شهر تهران به تصویب رسید که در آن کمربند سبز به صورت فرضی لحاظ شد، اما خروجی عملیاتی آن خیلی موفق نبود، چون حجم گسترده‌ای از کاشت را می‌طلبید و در توان شهرداری آن زمان نبود.
عبدالله زاده می‌گوید: با ساخت و ساز‌های بی رویه در دهه ۵۰ و ۶۰ شمسی عملا امکان ایجاد کمربند سبز در جنوب، جنوب شرق و غرب و ایجاد شهر‌های اسلام‌شهر، چهاردانگه و شهریار کاملا از بین رفت و اتصال شهر‌ها به تهران بدون هیچ واسطه‌ای انجام شد، اما در شمال تهران به دلیل نبود امکان تردد و تمایل به رشد شهر، رها شدگی و همچنین ایجاد شهرک‌هایی متعلق به نهاد‌های دولتی و نظامی، ایجاد کمربند سبز به مراحله اجرا درآمد.
این کارشناس محیط‌زیست با بیان اینکه طی دهه ۶۰ و ۷۰ در شمال شرق و غرب تهران یکسری اراضی به صورت ملی به تعاونی‌ها واگذار شد، گفت: رهبری در آن زمان بر جلوگیری از ساخت و ساز بیرویه تاکید کردند و ایجاد کمربند سبز از سوی مدیران راهکار قلمداد شد، در حالی که کمربند سبز یک روش بسیار سنتی و سخت جهت جلوگیری رشد بی رویه شهر‌ها بود. از آنجایی که مدیریت فضای سبز دهه ۶۰ و ۷۰ همان مدیریت دهه ۴۰ و ۵۰ بود دوباره با هزینه هنگفتی ایجاد کمربند سبز ادامه پیدا کرد.
نابودی جنگل‌کاری‌های دهه ۸۰
او ادامه می‌دهد: در دهه ۸۰ با تصویب طرح جامع و تفصیلی بخش عمده کمربند سبز وارد مسیر توسعه شهر تهران شد. نمونه آن اراضی جنگل کاری منطقه ۲۲ است که عمده آن وارد طرح جامع و محدوده شهر تهران شد و زیر کاربری‌های تجاری، مسکونی و اداری قرار گرفت و به واسطه این موضوع جنگل‌کاری‌های دهه ۸۰ از بین رفت.
عبدالله‌زاده می‌گوید: در دهه ۹۰، به صورت پراکنده در شمال غرب، شمال و شمال شرق جنگل‌کاری‌هایی انجام می‌شد که البته بسته به نوع زمینی که به شهرداری واگذار می‌شد، قابلیت کاشت داشت. در عین حال عمده زمین‌ها نیز نظامی بودند که اگر تصمیم می‌گرفتند در آن‌ها ساخت‌وساز کنند، مانعی وجود نداشت.
این کارشناس محیط‌زیست با اشاره به مهم‌ترین چالش جنگل کاری‌های اطراف تهران و کمربند سبز اظهار می‌کند: بزرگ‌ترین چالش نحوه آبیاری و نگهداشت این درختان بود. ما هرساله شاهد کاشت درختان انبوه هستیم، اما نگهداری آن‌ها بسیار ضعیف بوده و عمده جنگل‌کاری‌ها به سوی زوال رفته است.
بیشتر بخوانید: ماجرای انتخاب شهردار تهران به کجا رسید؟
دهه ۹۰؛ دهه شکست طرح کمربند سبز
او با اشاره به گونه نامناسب کاشته شده در طرح توسعه کمربند سبز می‌گوید: این گونه‌ها رشد اندکی داشته‌اند به طوری که بعد از گذشت ۱۰ سال درختچه‌هایی حتی با ارتفاع ۱۰ متر نیز دیده نمی‌شود. در نتیجه می‌توانیم بگوییم دهه ۹۰، دهه شکست ایده طرح کمربند سبز بود، اما با این وجود در زمان شهرداری آقای نجفی و افشانی با این استدلال که مخازنی را برای هدایت سیلاب در شمال تهران ایجاد و بعد مسیر آب این مخازن را برای آبیاری درختان طرح کمربند سبز استفاده می‌کنیم، کار ادامه پیدا کردند.
عبدالله‌زاده اظهار می‌کنند: مدیران شهری ادعا کردند که هر ساله ۱۲۰۰ هکتار درخت‌کاری در شمال تهران انجام می‌شود. در نقاطی که بار‌ها و بار‌ها جنگل‌کاری شده، اما به واسطه نبود توان در نگهداری از بین رفته‌اند. اینبار با فراهم شدن زیرساخت‌های آبی مجددا شروع به جنگل کاری کردند، اما ایده ایجاد مخازن عملیاتی نشد و آب مورد نیاز را از طریق تانک و پمپاژ آب شهری به مناطع صعی‌العبور فراهم می‌کردند که امکان ادامه این روش وجود نداشت، زیرا منابع آبی داخل شهر محدود است و کفاف این حجم از درخت‌کاری را نمی‌دهد و در نتیجه جنگل‌کاری‌ها رو به زوال است.
ادعا‌های شهرداری درباره جنگل‌کاری قابلیت نظارت ندارد
کارشناس محیط‌زیست و فضای سبز با بیان اینکه عرصه جنگل‌کاری‌ها به دلیل غیرقابل دسترس بودن قابلیت نظارت از سوی مردم و شورا ندارند، می‌گوید: در نتیجه نمی‌توان دید که تا چه مقدار از این جنگل‌کاری‌ها باقی مانده، اما باز هم مدیریت شهری مدعی است که کار خوبی بوده و درختان کاشته شده پابرجا هستند.
عبدالله با بیان اینکه درختان سوزنی برگ به دلیل سبزینگی کم، اثر اکولوژیک ندارند، اضافه می‌کند: در عین حال ما در شمال تهران با مشکل ریزگرد‌ها و غبار روبرو نبوده و این مشکل در جنوب تهران وجود دارد، اما برای جلوگیری از آلودگی هوا طی ۱۵ سال اخیر در مناطق جنوبی جنگل‌کاری صورت نگرفته و همزمان با تخریب باغات شهریار هوا گرم‌تر شده و ورود غبار و ریزگرد‌ها نیز افزایش پیدا کرده است. در بحث نگهداری و آبرسانی هم که پشتیبانی از داخل شهر انجام شده و زیرساخت‌ها برای آن مهیا نبوده است. در نتیجه معتقدم در مجموع اقدام اشتباه و امر شکسته خورده‌ای با نگاه به گذشته بوده است.
او همچنین با اشاره به ارسال لایحه کمربند سبز در سال ۹۶ به شورای شهر تهران تاکید می‌کند: در ظاهر لایحه مربوط به کمربند سبز بود، اما در واقع بنا داشتند طرح راهبردی حریم شهر تهران که در شورای عالی شهرسازی مانده بود را به بهانه تبدیل کمربند سبز به ورژن جدید دور بزنند که شورا طی این چهار سال به آن توجهی نکرد تا اینکه طرح به تصویب رسید و حالا هر اقدامی تحت نظر سند بالا دستی است. البته در زمره اختیارات و توان شورا نیز نبود.
علی محمد مختاری، مدیرعامل سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران که بیش از ۴۰ سال است که بر این مسند مانده چندی پیش گفته بود؛ برای هر هزار هکتار ایجاد فضای سبز سالیانه بین ۲۵ تا ۳۰ میلیارد تومان توسط شهرداری تهران هزینه می‌شود، هزینه‌ای که به نظر می‌رسد خروجی ملموسی برای اهداف تعیین شده نداشته و فقط صرف بلندپروازی‌ها و یا اهداف خاص مدیریتی عده‌ای شده است. شاید بهتر باشد مدیریت بعدی شهرداری تهران و شورای ششم تجدید نظر جدی در ادامه این پروژه کرده و راهکار‌های موثرتری برای کاهش آلودگی و جلوگیری از دست‌اندازی به حریم انجام دهند.
