آینده روابط ایران و طالبان/ حمایت از طالبان چه سودی برای ایران دارد؟

رویداد۲۴ مواضع ایران در قبال طالبان در افغانستان چه آن زمان که ظریف در ساختمان وزارت خارجه در تهران میزبان طالب‌ها شد و چه آن زمان که به یکی پس از دیگری ولایت‌های افغانستان را تصرف کرد، تعجب برانگیز بود. تهران مدت‌هاست طالبان را به رسمیت شناخته و آنطور که سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت خارجه ایران گفته طالبان بخشی از واقعیت افغانستان است. اما چرا ایران به جای حمایت از دولت قانونی و برآمده از انتخابات در افغانستان از طالبان حمایت کرد و و در قبال قدرت گرفتن دوباره این جریان در کابل سکوت کرد. موضعی همگام با آمریکا، روسیه و دیگر کشورهای منطقه.

فارن پالیسی در گزارشی تلاش کرده تا به این سوال‌ها و علل حمایت ایران از طالبان پرداخته و تاریخچه آن را بررسی کند.

بیشتر بخوانید:احمدشاه مسعود ؛ قهرمان ملی افغاستان یا قدرت‌طلب ضد صلح؟

در گزارشی فارن پالیسی آمده است: هنگامی که طالبان در نهم ژانویه گذرگاه کلیدی اسلام قلعه افغانستان با ایران را تصرف کرد، منابع ملی گزارش دادند که مقام‌های ایرانی در آن سوی مرز از آن‌ها استقبال کردند. زمانی که در ششم آگوست به نظر می‌رسید مرکز استان نیمروز در غرب افغانستان در حال سقوط است و بسیاری از کسانی که از طالبان ترسیده بودند برای فرار به سمت مرز‌ها حرکت کردند، بر اساس گزارش‌های منتشر شده مقام‌های ایرانی مانع از ورود اغلب آن‌ها به خاک ایران شدند.

تنش آبی دلیل حمایت ایران از طالبان ؟

دلیل اصلی حمایت ایران از طالبان، نیاز این کشور به آبی است که از آن سوی مرز‌ها به سمت ایران سرازیر می‌شود.

ایران سابقه طولانی در میزبانی از اعضای کلیدی القاعده و همچنین رهبران طالبان در خاک این کشور دارد. موضوعی که از سوی مقام‌های ایران نه تایید و نه تکذیب شده. محمد جواد ظریف در مصاحبه با شبکه تلویزیونی طلوع افغانستان گفته بود که از حضور مقام‌های طالبان و القاعده در ایران اطلاعی ندارد و تنها در این باره چیزهایی شنده است.

آنطور که فارن پالیسی در ماه مه سال ۲۰۱۶ میلادی گزارش داده بود، ملااختر محمد منصور، فرمانده طالبان آخر هفته گذشته پس از خروج از ایران، جایی که خانواده او در آنجا زندگی می‌کردند، از سوی یک هواپیمای بدون سرنشین آمریکایی در پاکستان کشته شد. مقام‌های آمریکایی می‌گویند که ملامنصور به مرتب و آزادانه به ایران و رفت و آمد می‌کرد.

طالبان در ایران

چندین منبع در سراسر کشور افغانستان در گفتگو با خبرنگار فارن پالیسی تاکید کردند که ایران نقش کلیدی در درگیری‌های افغانستان دارد. خبرنگار فارن پالیسی ادعا می‌کند که چندین مقام امنیتی افغانستان گفته‌اند که سلاح‌های ایرانی در دست نیرو‌های کشته شده طالبان در منطقه قندهار پیدا شده است. این مقام‌های امنیتی افغانستان همچنین ادعا کردند که اطلاعاتی درباره جنگنده‌های ایرانی که در ولایت نیمروز، هرات و هلمند در غرب و جنوب غربی افغانستان در نزدیکی مرز با ایران فعالیت می‌کردند، دریافت کرده‌اند.

همچنین گزارش‌های متعددی در سال‌های اخیر منتشر شده که در آن ایران به ارائه سلاح به طالبان و فراهم کردن آموزش‌های نظامی به آن‌ها متهم شده است. در فوریه سال ۲۰۱۷ فرمانده ارشد آمریکایی در افغانستان به کنگره گفت که ایران از طالبان برای تضعیف ماموریت ایالات متحده در این کشور حمایت می‌کند و «روسیه، ایران و القاعده نقش‌های مهمی در افغانستان ایفا می‌کنند.»

والی ولایت فراه در غرب افغانستان در همان سال ادعا کرد که مراکز آموزشی در داخل ایران با هدف آموزش طالبان ایجاد شده است و حمایت‌های ایران دلیل افزایش خشونت در این کشور در آن سال است.

در سال ۲۰۱۶، فارن پالسی گزارشی را به نقل از دو مقام غربی منتشر کرد که ادعا می‌کردند تهران به نیرو‌های طالبان در مرز‌های ایران پول، مقادیر اندکی سلاح کم کیفیت مانند مسلسل، مهمات و نارنجک‌های موشکی می‌داده.

یکی از دلایل اصلی حمایت ایران از طالبان نیاز ایران به آبی است که از آن سوی مرز‌ها به این کشور سرازیر می‌شود. مایک مارتین، افسر سابق ارتش بریتانیا مسلط به زبان پشتو که در هلمند فعالیت طولانی مدتی داشته و کتابی درباره این منطقه با عنوان «جنگ صمیمی» نوشته است، به فارن پالیسی می‌گوید: ایران طی سال‌های متمادی با گروه‌های شبه نظامی متعددی در داخل استان هیرمند ارتباط برقرار کرده است. بسته به اینکه چه کسی دست برتر را در این استان دارد، وفاداری ایران نیز تغییر کرده.

دلایل اقتصادی و استراتژیک قانع کننده‌ای برای این پیوند‌ها وجود دارد.

مارتین در این باره می‌گوید: کنترل هیرمند به ویژ هلمند بالا، جایی که قبایل علیزایی، نورزایی و اسحقزی در آن زندگی می‌کنند، به معنی کنترل یک سری کانال‌های سد است که از سوی آژانس توسعه بین المللی ایالات متحده در دهه ۵۰ تا ۷۰ ساخته شده است، این امر اجازه می‌دهد خروجی رودخانه هیرمند که به منطقه سیستان ایران می‌ریزد و حدود یک میلیون نفر را سیراب می‌کند، کنترل شود.

مارتین ادعا می‌کند حمایت ایران از گروه‌های مسلح در داخل افغانستان از پول تا تسلیحات و تامین مسیر‌های خروج مواد مخدر، متغیر است و حداقل در یک دهه گذشته، آب رودخانه هیرمند منافع ملی حیاتی برای دولت ایران است.

پشت پرده روابط طالبان و ایران

اگرچه برخی عجیب می‌دانند که افغان‌های شیعه از طالبان حمایت کنند اما نشانه‌های متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد که آن‌ها در طول سال‌های گذشته در نتیجه نفوذ ایران به یکدیگر نزدیک‌تر شده‌اند. به طور مثال، محمد محقق معاون سابق رئیس جمهور سابق افغانستان و رهبر هزاره‌ها به لابی در جهت منافع ایران متهم شده است، وی همچنین برای یک دوره طولانی نیز در جهت برقراری روابط نزدیک‌تر با طالبان تلاش می‌کرد. او در مذاکرات با طالبان در کنفرانسی در مسکو با مخالفت دولت افغانستان در سال ۲۰۱۹ شرکت کرد.

پیش از آن در نوامبر سال ۲۰۱۷ میلادی وی در کنفرانسی در تهران سخنرانی کرد و در آن از نقش ایران در افغانستان و ژنرال قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس ایران که در حمله هواپیمای بدون سرنشین آمریکا در ژانویه ۲۰۲۰ شهید شد، قدردانی کرد. در واقع ایران در مورد حمایت از گروه‌های تندرو سنی، زمانی که در خدمت منافع و اهداف تهران باشد، تردیدی ندارد.

مدت کوتاهی پیش از تصرف گذرگاه اسلام قلعه از سوی طالبان، در اوایل ماه جولای، جلسه‌ای در تهران بین نمایندگان طالبان و دولت ایران برگزار شد.

ذبیح الله مجاهد، سخنگوی طالبان در جلسه پرسش و پاسخ در ۳۱ جولای به میزبانی خبرنگاران ایرانی گفت: ما همواره خواستار برقراری روابط با ایران بودیم، چرا که ایران دارای نظام اسلامی است و ما نیز خواهان نظام اسلامی هستیم.

حمایت ایران از طالبان چه برای کسب اطمینان از تامین آب مورد نیاز این کشور باشد چه به دلایل مذهبی و یا صرفا به عنوان راهی برای کنار زدن دولت متحد آمریکا در کابل، به نظر می‌رسد تهران معتقد است که از این حمایت سود خواهد برد.