قطعیهای اینترنت طبیعی است!
رویداد۲۴ مدت‌هاست که اینترنت مانند کلاف سردرگمی شده که باز کردن گره‌های آن چندان ساده نمی‌نماید و حتی گاه گره جدیدی نیز به آن اضافه می‌شود. با وجود آنکه ماه‌هاست کاربران از افت کیفیت اینترنت و اختلال‌های آن شاکی هستند، امکان ارائه راهکارهای کوتاه‌مدتی که تسکینی فوری بر این مشکل باشند ناممکن شده و مدیران وزارت ارتباطات با وعده‌های ۳ ساله کاربران را دلگرم می‌کنند.
در این شرایط و درحالی که کیفیت اینترنت نامطلوب است، قطعیهای گاه به گاه در مسیرهای تامین اینترنت بین‌الملل نیز روی می‌دهد استفاده از اینترنتی را که سرعت آن در رتبه ۱۴۲ جهان قرار دارد، بیش از پیش دشوار می‌کند. با این وجود مجید حقی، معاون امور ارتباطی رگولاتوری در پاسخ به این پرسش که علت افت اخیر کیفیت اینترنت چیست، می‌گوید: تنها در شرایطی می‌توان پذیرای این گلایه‌ها بود که شکایت‌ها به صورت دقیق و مستند و با شاخص‌های کمی مطرح شوند.
وی بروز قطعیهای اخیر در لینک‌های تامین اینترنت کشور را امری طبیعی می‌داند و تاکید می‌کند اگر کاربران گلایه‌ای دارند در سامانه ۱۹۵ مطرح کنند. وی در واکنش به اینکه آیا ثبت شکایت در این سامانه ثمربخشی لازم را دارد، می‌گوید: بیش از ۶۰ درصد کاربرانی که از کیفیت اینترنت یا سرویس‌دهی بازیگران آن شکایت داشته‌اند و در سامانه ۱۹۵ شکایتی را ثبت کرده‌اند، از پیگیری‌ها و رسیدگی‌های این سامانه رضایت دارند.
تکرر قطعی لینک‌ها طبیعی است؟
اخیرا کاربران در کمتر از دو ماه شاهد ۳ قطعی جدی در کابل‌های تامین اینترنت بین‌الملل بودند که هر کدام از این قطعی‌ها ظرفیتی بین ۳۰۰ تا هزار گیگابیت بر ثانیه از اینترنت بین‌الملل کشور را برای مدتی از دسترس خارج کرد. با وجود آنکه بروز سه قطعی در کمتر از دو ماه اندکی عجیب به نظر می‌رسد، مدیران شرکت ارتباطات زیرساخت و رگولاتوری معتقدند چنین قطعی‌هایی امری طبیعی هستند و ممکن است در هر کشور دیگری نیز اتفاق بیفتد.
مجید حقی، معاون امور پستی، ارتباطی و فناوری اطلاعات رگولاتوری در پاسخ به سوال خبرنگار مبنی بر علت تکرر بروز چنین قطعی‌هایی می‌گوید: تلقی «تکرر» برای قطعیهای رخ داده چندان درست نیست و نمی‌توان آن را پذیرفت و باید این موضوع را به جای یک بازه زمانی دو ماهه، در یک بازه زمانی دو ساله مورد بررسی قرار داد. وی در ادامه می‌افزاید: این قطعی‌ها اساسا منشأ خارجی دارند و چیزی نیستند که بتوان آنها را کنترل کرد، اما معمولا شرکت زیرساخت راهکارهای جایگزینی برای مدیریت بروز این قطعی‌ها در نظر می‌گیرد.
حقی با تاکید بر اینکه امکان پیش‌بینی چنین حوادثی برای هیچ کشوری میسر نیست، می‌گوید: قطعی جزو ذات هر شبکه ارتباطی است و نمی‌توان آن را انکار کرد؛ تنها نکته‌ای که وجود دارد آن است که با در نظر گرفتن تدابیری، پیامدهای چنین قطعی‌هایی را کنترل کرد و اختلال‌های احتمالی را به حداقل رساند.
وی با تایید اینکه تدابیر در پیش گرفته شده از سوی شرکت ارتباطات زیرساخت برای کنترل اثرات منفی این قطعی‌ها کفایت نکرده و کیفیت ارتباطی شبکه تحت تاثیر قرار گرفت، می‌گوید: گاهی ابعاد حادثه با تدابیر در نظر گرفته شده همخوانی ندارد و تاثیرات منفی اختلال ایجاد شده بیش از آنچه انتظار می‌رفت بروز پیدا می‌کند که معمولا در چنین مواقعی تلاش می‌کنیم به سرعت وارد عمل شده و ظرفیت از دست رفته را از مسیرهای جایگزین دیگری به شبکه بازگردانیم.
لزوم جلب مشارکت بیشتر بخش خصوصی
با این‌حال مشکل اینترنت ایران به همین قطعی‌ها ختم نمی‌شود و مشکلات اساسی‌تری باعث شده توسعه در این بخش متوقف شود و عملا شبکه ارتباطی کشور در پاسخ به نیاز کاربران به بن‌بست برسد.
در آغاز توسعه اینترنت در ایران، بخش عمده زیرساخت‌های اینترنت ثابت در اختیار شرکت مخابرات بود و با خصوصی شدن این شرکت، عملا بخش زیادی از دارایی‌های ملی(زیرساخت‌های سیم مسی و لست‌مایل) به این شرکت واگذار شد و به دلیل همکاری نکردن شرکت مخابرات با دیگر سرویس‌دهندگان، روند توسعه زیرساخت های اینترنت ثابت عملا متوقف شد و وضعیت به جایی رسید که کاربران استفاده از اینترنت موبایل را ترجیح دادند و با ادامه این روند و مهاجرت کاربران به شبکه ارتباطات سیار، عملا هم اپراتورهای ارائه‌دهنده اینترنت سیار و هم سرویس‌دهندگان اینترنت ثابت با مشکل روبهرو شدند.
دولت‌های مختلف در تمام این سال‌ها، همواره در تلاش بوده‌اند که با تدوین برنامه‌هایی، مشارکت شرکت‌های بخش خصوصی را در زمینه توسعه اینترنت و زیرساخت‌های آن جلب کنند و انحصار موجود را از بین ببرند. اما مشاهدات و خروجی ایجاد شده نشان می‌دهد که این برنامه‌ها آنچنان که باید کارآمد نبوده و به دلیل برخی سیاست‌های موجود و ضعف‌های قانونی، هنوز پیامدهای انحصار شرکت مخابرات گریبان‌گیر شبکه‌های ارتباط ثابت کشور است.
وزارت ارتباطات در دوره جدید نیز از زمان آغاز به کار خود، بارها بر لزوم جلب مشارکت بخش خصوصی و انحصارزدایی شرکت مخابرات بر زیرساخت‌های ارتباطات ثابت کشور سخن گفته، اما مشخص نیست که آیا مدیران ارتباطی این دوره نیز راه مدیران پیشین را خواهند رفت یا گشایشی حاصل خواهد شد.
مجید حقی مبنی بر اینکه برنامه وزارت ارتباطات در این دوره برای ایجاد تغییر در این زمینه چیست، می‌گوید: به جرات می‌توان گفت که تمامی بازیگران فعال در زمینه ارائه سرویس‌های ارتباطی، به جز شرکت ارتباطات زیرساخت متعلق به بخش خصوصی هستند و در تمام این سال‌ها راهبرد سازمان تنظیم مقررات، تسهیل‌گری ارتباط این شرکت‌ها با بخش‌های دولتی مختلف و شهرداری‌ها بوده است و هرجا نیاز به حضور یک تنظیم‌گر حاکمیتی برای رفع یک مشکل بوده، رگولاتوری حضور پیدا کرده و وارد عمل شده است.
بیشتربخوانید: کمبود جدی پهنای باند در کشور/ اینترنت کندتر می‌شود؟
با وجود اظهارات معاون امور پستی، ارتباطی و فناوری اطلاعات رگولاتوری و تاکید تلاش رگولاتوری برای حل اختلافات شرکت‌های مختلف بخش‌های خصوصی و دولتی با یکدیگر، بارها شاهد بوده‌ایم که سرویس‌دهندگان ارتباط ثابت با گلایه از همکاری نکردن شهرداری‌ها و شرکت مخابرات (که پیش‌تر یک شرکت دولتی بود و اکنون به واسطه دارایی‌های زیرساختی خود قدرت قابل توجهی در شبکه ارتباطی کشور دارد)، دلیل اجرایی نشدن پروژه‌های توسعه‌ای خود را حل نشدن اختلاف با این بخش‌ها مطرح کرده‌اند. چندی پیش مدیرعامل شرکت شاتل با اعلام اینکه چندسال است تجهیزات ارائه سرویس VDSL را خریداری کرده‌اند بر این حقیقت تاکید کرد که به دلیل سنگ‌اندازی‌های مختلف و همکاری نکردن شهرداری‌ها، نتوانسته‌اند آنها را نصب و سرویس مدنظر را ارائه کنند.
حقی در پاسخ به این گلایه‌ها می‌گوید: عملا در حل چنین مشکلاتی، رگولاتوری تنها یکی از طرفین حل مساله است و تلاش ما به معنی حل قطعی موضوع نیست. وی می‌گوید: در چنین مسائلی باید ملاحظات و دغدغه‌های طرفین مخالف این توسعه‌ها را نیز در نظر گرفت و این چیزی نیست که بتوان به سرعت آن را حل کرد و تا همیشه باید به این تلاش‌ها ادامه داد.
معاون امور ارتباطی رگولاتوری در پاسخ به اینکه چه تضمینی وجود دارد که تلاش‌های وزارت ارتباطات و رگولاتوری در این دوره بتواند ثمربخشی لازم را ایجاد کند، می‌گوید: بدون شک تعاملات خود با تمامی طرفین دست‌اندرکار را بیشتر خواهیم کرد تا این هدف در بالاترین حد برآورده شود.
وی با تاکید بر ماموریت وزارت ارتباطات برای توسعه شبکه ملی اطلاعات در این دوره می‌گوید: برآورده شدن این هدف جز با تلاش حداکثری برای ایجاد تعاملات سازنده تمامی طرفین شدنی نیست. حقی تصریح می‌کند که در تلاشیم تا با ایجاد زمینه‌ها برای انتفاع سازمان‌ها از این همکاری، مشارکت آنها را در این پروژه‌ها تضمین کنیم. اما چنانچه سازمانی در برابر همکاری مقاومت کند، بدون شک الزامات قانونی لازم برای حل مشکل اتخاذ خواهد شد. وی تاکید می‌کند که نقشه راه سازمان تنظیم مقررات و وزارتخانه، در دوره جدید شبکه ملی اطلاعات است که تمامی اسناد، الزامات و اولویت‌های آن به صورت شفاف ارائه شده و شرکت‌ها می‌توانند آنها را مورد توجه قرار دهند.
مشکلات اینترنت محدود به قطعی‌ها نیست
ماه‌هاست که افت کیفیت، خصوصا در ساعات پیک در شبکه اینترنت کشور تکرار می‌شود و بسیاری این اختلال‌ها و کندی شبکه را عمدی تلقی می‌کنند. محمدعلی یوسفی‌زاده، مدیرعامل «آسیاتک» در گفت‌وگو با «سیتنا» ضمن رد این شائبه که کندی فعلی اینترنت کشور صرفا ناشی از اختلال عمدی باشد، می‌گوید: منطق دسترسی شبکه اینترنت مرتبط با فاصله سرور است و با شرایط فعلی بعید به نظر می‌رسد اختلالات موجود صرفا ناشی از کند کردن عمدی سرویس‌های اینترنتی باشد.
وی می‌گوید: بخش زیادی از مشکلاتی که در شرایط فعلی شرکت‌های فعال در زمینه اینترنت ثابت (FCP) را در سرویس‌دهی مناسب فلج کرده، مربوط به مشکلات سیم مسی، فاصله از مرکز و عدم نگهداری مطلوب خطوط توسط شرکت مخابرات است. از سوی دیگر شرکت‌های FCP برای آنکه بتوانند کیفیت مقبولی فراهم کنند باید سرویس‌های خود را توسعه دهند؛ اما این توسعه‌ها مستلزم تامین تجهیزات و جذب سرمایه‌گذاری‌های تازه‌ای است که اساسا فرآیندی زمان‌بر بوده و نمی‌تواند به سرعت مشکلات ناشی از افزایش مصرف را پوشش دهد.
با این‌حال گمان بروز اختلال عمدی، دست‌کم در بخشی از فضای اینترنت وجود دارد. با وجود آنکه هیچ نهادی مخالفت صریح خود را با اینستاگرام مطرح نمی‌کند و این شبکه اجتماعی مانند تلگرام فیلتر نشده، اما کیفیت دسترسی کاربران ایرانی به این شبکه اجتماعی چندان مطلوب نیست و کاربران مدام شاهد کندی بیش از حد این پلتفرم هستند. خروجی روزانه ارائه شده از سوی رادار آروان (که ابزاری برای پایش کیفیت اینترنت کشور در چندین پلتفرم پرمصرف است) نشان می‌دهد شبکه اینترنت کشور با اختلال مداومی روی شبکه اینستاگرام روبهرو است که به نظر نمی‌رسد اختلالی طبیعی یا گذرا باشد. زیرا خطوط صورتی رنگی که نشان از اختلال در این شبکه اجتماعی هستند را در هر ساعت از شبانه‌روز و در شبکه سرویس‌دهندگان مختلف می‌توان مشاهده کرد.
ضریب نفوذ اینترنت از ۱۲۳ درصد عبور کرد
آخرین آمارهای سازمان تنظیم مقررات ارتباطات از روند رو به رشد توسعه اینترنت و موبایل در کشور حکایت دارد؛ به نحوی که طبق ارزیابی‌ها، نفوذ اینترنت در ایران از مرز ۱۲۳ درصد گذر کرده است. آخرین آمار منتشر شده از سوی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در خصوص توسعه بخش ICT کشور مربوط به توسعه تلفن ثابت، اینترنت و موبایل منتشر شد. این آمار که وضعیت کشور را تا دی ماه سال ۱۴۰۰ مورد ارزیابی قرار داده است، نشان می‌دهد که با وجود سرعت بالای توسعه موبایل و اینترنت سیار، توسعه تلفن و اینترنت ثابت با سرعت لاک‌پشتی دنبال می‌شود.
ضریب نفوذ تلفن ثابت در کشور هم اکنون به 87/ 34 درصد رسیده است و 5/ 82 درصد روستاهای کشور دارای ارتباط هستند. این در حالی است که در پایان سال ۹۹ ضریب نفوذ تلفن ثابت 68/ 34 درصد اعلام شده بود و با این وجود به نظر می‌رسد توسعه تلفن ثابت در کشور تقریبا متوقف مانده است. مطابق با آماری که از سوی رگولاتوری منتشر شده است، ۱۳۵ میلیون و ۸۸۹ هزار و ۴۲۴ خط موبایل در کشور نصب شده است و ضریب نفوذ موبایل به ۱۶۱ هزار و ۶۷ درصد رسیده است. با این وجود در صورتی که جمعیت کشور را ۸۰ میلیون نفر در نظر بگیریم می‌توان گفت که به ازای هر نفر، ۲ خط سیم‌کارت در کشور فعال است. این در حالی است که در پایان سال ۹۹ تعداد مشترکان موبایل ۱۳۱ میلیون و ۵۴ هزار نفر و ضریب نفوذ موبایل در کشور نیز 1/ 155 درصد اعلام شده بود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که هم اکنون ۱۰۳ میلیون و ۷۶۵ هزار و ۶۶۱ اشتراک اینترنت باند پهن در کشور وجود دارد که ۱۱ میلیون و ۹۲۱ هزار اشتراک مربوط به اینترنت باند پهن ثابت است و ۹۱ میلیون و ۸۴۴ هزار و ۲۸۱ مشترک، با اینترنت سیار متصل می‌شوند. ضریب نفوذ اینترنت در کل کشور بیش از ۱۲۳ درصد 4/ 123 درصد) گزارش شده است که اینترنت ثابت تنها ۱۴ درصد از این ضریب نفوذ را به خود اختصاص داده است. سال گذشته ضریب نفوذ اینترنت در کل کشور ۱۱۲ درصد بود و اینترنت ثابت از این رقم، 6/ 12 درصد سهم داشت. این آمار نشان می‌دهد که اینترنت ثابت نسبت به سال گذشته کمتر از ۲ درصد رشد داشته و اینترنت موبایل رشدی ۱۰ درصدی را تجربه کرده است. با این وجود می‌توان گفت که سرعت گسترش اینترنت موبایل ۵ برابر سرعت اینترنت ثابت است.
مطابق با آمارهای رگولاتوری، هم اکنون 8/ 88 درصد کاربران از طریق موبایل 3G و 4G به اینترنت متصل می‌شوند و سهم کاربران ADSL از نفوذ اینترنت، تنها ۹ درصد است. در همین حال 5/ 1 درصد کاربران، مشترک سرویس TD-LTE هستند و کمتر از یک درصد نیز از طریق فیبر (FTTX) و وای‌فای به اینترنت متصل می‌شوند.
