آیا سفر رافائل گروسی به ایران راه را برای احیای برجام باز می‌کند؟

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: از آخرین سفر رافائل گروسی به تهران یک سال گذشته است. او آخرین بار ماه مارس سال ۲۰۲۲ به تهران سفر کرده بود. از آبان ماه خبر سفر قریب‌الوقوع مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بار‌ها از زبان مسئولان عالی‌رتبه نظام از جمله محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران اعلام شده، اما هر بار این سفر به دلایلی لغو شده است.

ایران یک‌بار در شش ماه اخیر سفر هیات بازرسان آژانس را هم به دلیل تصویب قطعنامه ضد جمهوری سالامی در شورای حکام لغو کرد، اما در نهایت اختلافات ایران و آژانس بر سر دو مسئله «پادمان» و «سایت‌های مشکوک هسته‌ای»، تهران را مجبور به پذیرش هیات بازرسی آژانس کرد. در این مدت دست‌کم دو هیات از آژانس به ایران سفر کرده‌اند و سفر رافائل گروسی در واقع نتیجه حضور یک هیات آژانس در هفته‌های گذشته بوده است.

چرا سفر گروسی به تهران امیدوارکننده است؟

نفس سفر گروسی به تهران بعد از این کش‌وقوس چند ماهه، خبر خوبی است؛ هر چند گزارش هیات بازرسی آژانس چندان جالب به نظر نمی‌رسید. گزارش‌های تازه هیات بازرسی آژانس که به دست رسانه‌ها رسیده از پیدا شدن ذرات اورانیوم غنی‌شده تا خلوص «۸۳.۷ درصدی» در سایت هسته‌ای فردو حکایت دارد. انتشار این خبر در رسانه‌های غربی اظهارنظر برخی مقامات آمریکایی را به دنبال داشته. یک مقام بلندپایه دفاعی ایالات متحده مدعی شده که با غنی‌سازی در حد ۸۴ درصدی نقطه گریز هسته‌ای تهران به ۱۲ روز کاهش پیدا کرده است.

بیشتر بخوانید: نقشه راه تهران در سفر رافائل گروسی چیست؟

با وجود این گزارش‌ها، سفر گروسی به تهران امیدوارکننده است، زیرا طرفین فرصت دارند به صورت حضوری منطق‌شان را درباره موارد اختلافی به اشتراک بگذارند. ایران معتقد است مواد هسته‌ای با خلوص بالایی که در سایت فردو پیدا شده تصادفی است و ایران غنی‌سازی بالاتر از ۶۰ درصد نداشته است.

اظهارات گروسی در نشست خبری نشان می‌دهد جلسه صبح روز شنبه او با امیرعبداللهیان وزیر خارجه و محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی مهم و مثبت بوده است. در نشست خبری گروسی و اسلامی که صبح روز شنبه برگزار شد، مدیرکل آژانس نسبت به رسیدن به یک توافق با ایران ابراز امیدواری کرد و در پاسخ به سوالی در مورد احتمال ختم شدن همکاری‌های ایران و آژانس به احیای برجام گفت: «با مذاکرات سازنده‌ای که ما در حال حاضر داریم و با توافق خوبی که من اطمینان دارم به آن خواهیم رسید، راه را برای توافق‌های مهم باز خواهیم کرد.»

پیش سفر گروسی به تهران، برخی رسانه‌های غربی از احتمال دیدار گروسی با ابراهیم رئیسی هم خبر داده‌ بودند. خبرگزاری فرانسه گفته گروسی به وضوح گفته اگر دعوتنامه‌ای برای صحبت با رئیس جمهور دریافت نکرده بود، به تهران سفر نمی‌کرد. این دیدار انجام شد و به این ترتیب اولین دیدار مدیرکل آژانس با سیزدهمین رئیس جمهور ایران صورت گرفت.

محتوای دیدار گروسی با رئیسی اهمیت زیادی در نتیجه سفرش به تهران داشته است. جزئیات مذاکرات پشت درهای بسته مدیرکل و رئیس جمهور به بیرون درز نکرده اما پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست جمهوری برای ساعاتی گزارشی اجمالی از این دیدار را روی خروجی خود قرار داد که توسط رسانه‌های دیگر بازنشر شد اما در اقدامی عجیب این خبر را از خروجی خود برداشت.

در این گزارش مشروح مذاکرات گروسی و رئیسی منتشر شده بود. بر اساس این گزارش،  گروسی در واکنش به اظهارات ابراهیم رئیسی درباره نقض برجام توسط آمریکا و اینکه این کشور نقض‌کننده اول برجام بوده و از این توافق خارج شده گفته «به خوبی مشخص است که چه کسی در وضعیت کنونی برجام مقصر بوده است.»

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری،  گروسی گفته «بدخواهان نمی‌خواهند همکاری ایران و آژانس موفقیت‌آمیز  باشد و اینکه مطمئنم اگر اراده سیاسی باشد،  بازگشت به برجام امکان پذیر است.» مضاف بر اینکه گروسی گفته از طرف ایران به این اطمینان رسیده مقامات ایرانی اراده سیاسی بازگشت به برجام را دارند.

گروسی پیش از این با حسن روحانی دیدار کرده بود. اولین دیدار روحانی به عنوان رئیس جمهور با مدیرکل وقت آژانس هم یک سال بعد از انتخابات ریاست جمهوری، در مردادماه ۱۳۹۳ انجام شده بود. برای رئیسی این فاصله بیشتر شده و دلیل آن را می‌توان وجود اختلافات زیاد بین ایران و آژانس تعبیر کرد. به گزارش المانتیور، مقامات ارشد اروپایی نسبت به نتیجه سفر گروسی به تهران ابراز امیدوار کرده‌اند.

آیا ایران و آژانس انرژی اتمی به توافق خواهند رسید؟

به گزارش رویداد۲۴ سفر گروسی به تهران بعد از درز گزارش بازرسان آژانس درباره پیدا شدن ذرات اورانیوم غنی‌شده تا ۸۳.۷ درصد در سایت اتمی فردو انجام شده است. این مقدار غنای اورانیوم، به درجه لازم برای ساخت بمب اتم بسیار نزدیک است.

بیانیه مشترک ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی

بیانیه پایانی سفر گروسی به ایران البته نشان داد سطح همکاری‌ها بیشتر از آنچه تصور می‌شد گسترش یافته است؛ چه اینکه دولت رییسی اجازه بازدید آژانس از سایت‌های هسته‌ای ایران را صادر کرد.

در بیانیه پایانی گفته شده سازمان انرژی اتمی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این موارد زیر به توافق رسیدند:

۱) تعاملات بین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران با روحیه همکاری و با رعایت کامل صلاحیت‌های آژانس و حقوق و تعهدات جمهوری اسلامی ایران بر اساس موافقتنامه‌های جامع پادمانی صورت خواهد پذیرفت.

۲) درباره مسائل پادمانی باقی‌مانده مربوط به سه مکان، ایران آمادگی خود را برای ادامه همکاری و ارائه اطلاعات و دسترسی بیشتر به منظور رسیدگی به مسائل پادمانی باقی‌مانده اعلام کرد.

۳) ایران به صورت داوطلبانه به آژانس اجازه می‌دهد تا چنانچه مقتضی باشد فعالیت‌های راستی آزمایی و نظارت بیشتر را اجرا کند. روش اجرای آن طی یک نشست فنی که به زودی در تهران برگزار می‌شود، میان دو طرف مورد توافق قرار خواهد گرفت.

ایران طی مصوبه‌ای که در ماه‌های پایانی دولت حسن روحانی در مجلس به تصویب رسید، دست بازرسان آژانس را در نظارت بر بسیاری از اماکن هسته‌ای کشور بست. به گفته روحانی این مصوبه مانع اصلی احیای برجام قبل از انتخابات ریاست جمهوری بود. حالا بعد از دو سال دولت رئیسی با وجود قانون مجلس،  دست بازرسان را برای نظارت بیشتر باز کرده است. این بند بیانیه عقب‌نشینی آشکاری از مواضع پیشین جمهوری اسلامی در ارتباط با آژانس است.

پیش‌نویس شورای حکام علیه جمهوری اسلامی

قبل از سفر گروسی به تهران، یک پیش‌نویس ضد جمهوری توسط آمریکا، فرانسه، بریتانیا و آلمان برای تصویب در نشست بعدی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آماده شده که قرار است هفته آینده در وین درباره آن تصمیم‌گیری شود.

لارنس نورمن خبرنگار وال استریت ژورنال از وجود اختلاف نظر میان ایالات متحده و متحدان اروپایی‌اش بر سر واکنش به تولید اورانیوم نزدیک به درجه تسلیحاتی از سوی ایران، با بریتانیا، فرانسه و آلمان خبر داده است. او به نقل از دیپلمات‌های غربی گفته فرانسه، بریتانیا و آلمان طرفدار صدور قطعنامه انتقادی علیه تهران در شورای حکام هستند، در حالی که دولت بایدن تمایلی به انجام آن ندارد.

به گفته خبرنگار «وال استریت ژورنال»، دیپلمات‌ها گفتند که بریتانیا، فرانسه و آلمان می‌خواستند در نشست هفته آینده شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، با تصویب قطعنامه‌ای در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران، رسماً ایران را محکوم کنند.

این شورا می‌تواند موضوع را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع دهد. تصویب پیش‌نویس این قطعنامه و طرح آن در شورای حکام، بستگی مستقیمی به نتیجه سفر گروسی به تهران دارد. به گفته «وال استریت ژورنال»، مقامات ایالات متحده مخالف این قطعنامه هستند، اگرچه تصمیم نهایی هنوز گرفته نشده است. واشنگتن می‌خواهد ببیند آژانس در مورد تولید مواد مذکور چه نتیجه‌ای می‌گیرد.

راب مالی نماینده دولت بایدن در امور ایران به لارا روزن خبرنگار المانیتور گفته آمریکا منتظر گزارش گروسی درباره سفرش به تهران می‌ماند و براساس آن برای اقدامات بعدی تصمیم‌گیری می‌کند.

رسیدن به یک چارچوب توافق با آژانس، همانطور که گروسی هم اذعان کرده، راه را برای رسیددن به توافق‌های مهمتر از جمله احیای برجام باز خواهد کرد. ایران سعی دارد درباره سایت‌های مشکوک هسته‌ای توضیح بدهد. به زعم ایران، موضوع این سه سایت هسته‌ای به قبل از سال ۲۰۰۳ برمی‌گردد و پرونده مرتبط با آن ذیل بسته شدن پرونده PMD ایران، مختومه شده است. اگر این منطق ایران مورد قبول واقع شود، راه برای احیای برجام بعد از بیش از ۹ ماه توقف مذاکرات باز خواهد.

تردید غرب درباره مسئله هسته‌ای ایران و سیگنال دوگانه جمهوری اسلامی

با وجود احتمال باز شدن مسیر‌ها برای احیای برجام بعد از سفر سازنده گروسی به تهران، موانع غرب برای رسیدن به یک توافق همچنان پا برجاست. از زمان آغاز اعتراضات در ایران در پی مرگ مهسا امینی، مذاکره با طرف‌های برجام متوقف شده است. آمریکا بار‌ها گفته احیای برجام را از دستور کار خارج کرده و وزیر خارجه ایران را در رابطه با ارسال پیام‌هایی از سوی واشنگتن، به دروغگویی متهم کرده است.

از طرفی ادامه غنی‌سازی اورانیوم با غنای حتی ۶۰ درصد به این معناست که ایران به دنبال بازدارندگی هسته‌ای است. همزمان سیگنال‌های دیپلماتیک ایران هم متناقض است و خبر از یک «جنگ قدرت» بر سر احیا یا عدم احیای توافق هسته‌ای و رفتن به سمت استراتژی تعمیق روابط با روسیه و چین، در حاکمیت ایران دارد.

المانیتور در یادداشتی گفته «فائق آمدن بر چالش‌های احیای برجام، نیازبه یک حلقه وصل دیپلماتیک در جبهه هسته‌ای دارد. این حلقه می‌تواند تبادل زندانی در ازای آزادسازی ۷ میلیارد دلار پول‌های بلوکه شده ایران در خارج از کشور، همزمان با رسیدن به یک توافق «کمتر برای کمتر» با آژانس باشد.»

یک مقام ارشد ایرانی که نامش برده نشده به المانیتور گفته بهترین راه حل دیپلماتیک، ادامه فرمت ۴+۱ است هرچند این روند با جنگ روسیه در اوکراین کمی پیچیده شده است. این مقام ایرانی به المانیتور گفته ایران آماده حل و فصل موضوعات باقیمانده در پرونده پادمان آژانس از طریق یک سری همکاری‌های فنی و حسن نیت سیاسی است.

ایران به لحاظ فنی ثابت کرده توان تولید اورانیوم لازم برای ساخت چندین بمب در کوتاه‌مدت را دارد و بسیاری از تحولات ژئوپلتیک از جمله عادی‌سازی روابط اسرائیل و اعراب هم در راستای تقویت تصمیم‌گیری تهران به سمت پروژه تبدیل شدن به یک قدرت دارای بمب اتم است. ایران تا همین امروز هم هزینه‌های گزافی برای برنامه هسته‌ای‌اش پرداخت کرده و قاعدتا این حجم از هزینه باید منافعی از جمله بازدارندگی هسته‌ای و امنیت برای سیاست‌مداران ایرانی به دنبال داشته باشد. با این فرض، اگر غرب بخواهد جلوی تبدیل شدن ایران به یک قدرت دارای بمب اتم را بگیرد باید به میز مذاکره، خواه برای احیای برجام یا یک توافق دیگر برگردد و تنش‌ها را کاهش دهد.