عامل مسمومیت مدارس دخترانه عوارض بلندمدت نداشته است/ چیزی به نام گاز ترکیبی وجود ندارد

رویداد۲۴ لیلا فرهادی: ۱۳ اسفند بعد از سه ماه مسمومیت سریالی مدارس دخترانه سراسر کشور بالاخره وزارت کشور بیانیه‌ای منتشر کرد و توضیحاتی درباره نحوه مسمومیت‌ها ارائه کرد. در این بیانیه از بروز حادثه در ۲۵۰ کلاس از مدارس سراسر کشور خبر داده و گفت «نمونه‌های مشکوک» در «آزمایشگاه‌های معتبر» کشور در دست بررسی است.

بعد از انتشار این بیانیه، سیدمرتضی خاتمی نماینده مجلس که به نمایندگی از کمیسیون بهداشت و درمان مجلس جهت بررسی علل مسمومیت دانش‌آموزان به قم سفر کرده بود نتیجه بررسی‌های انجام شده توسط متخصصان، نمونه‌برداری‌ها و آزمایش‌های انجام شده را مسمومیت استنشاقی است ناشی از یک یا ترکیبی از چند نوع گاز خواند. پیش از آن محمدرضا هاشمیان فوق‌تخصص بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان مسیح دانشوری هم گفته بود گاز‌هایی که برای مسمومیت دانش‌آموزان استفاده می‌شود «ترکیبی» است و دسترسی به آن‌ها «برای افراد عادی امکان‌پذیر نیست.»

اینکه کدام گاز عامل مسمومیت بوده و چطور و توسط چه کسانی این گاز در مدارس پخش شده است هنوز مشخص نیست. وزارت کشور گفته ۱۰۰ نفر از عوامل مسمومیت دانش‌آموزان را بازداشت کرده‌اند. سیدمجید میراحمدی معاون امنیتی وزارت کشور گفته «برخی موارد که جنبه غیرمعاندانه داشته هم به دست آمده و افراد مرتبط ارشاد شدند» و «کسانی که با انگیزه‌های معاندانه دست به این کار زدند، شناسایی شده و به دست قانون سپرده خواهند شد.» او بعدا توضیح داده منظور از افرادی که نیت معاندانه نداشتند، دانش‌آموزان بوده‌اند.

تقریبا بیش از ۵ روز است که هیچ گزارشی مبنی بر بروز مسمومیت جدید گازی در مدارس منتشر نشده و در فقدان خبر جدید درباره عوامل مسمومیت، گمانه‌زنی‌ها درباره نوع گاز و عوارض بلندمدت احتمالی آن‌ها ادامه دارد.

معاون وزیر کشور: افراد غیرمعاندی که در مسمومیت‌ها بازداشت شدند را ارشاد کردیم +فیلم 

شاهین شادنیا پزشک فوق تخصص سم‌شناسی بالینی، رئیس بخش سم‌شناسی بیمارستان لقمان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی معتقد است گازی که عامل مسمومیت بوده لزوما از ابتدا شکل گازی نداشته و ممکن است در ابتدا به شکل کریستال‌های جامد یا حتی مایع در فضا قرار گرفته باشد که در دمای اتاق یا با حرارتی مختصر به شکل گاز متصاعد شده است. او در گفت‌وگو با رویداد۲۴ گفته نوع گاز ممکن است طیف گسترده‌ای از گاز‌های بسیار خطرناک سیانید دار یا گاز‌هایی نظیر کلر که در منازل هم در دسترس است شامل شود، اما آنچه اهمیت دارد این است که به احتمال ۹۰ درصد عوارض بلندمدت حاد نخواهد داشت.

آقای دکتر، آیا در این مدت دانش آموزانی که در معرض گاز سمی قرار گرفته اند به شما مراجعه‌ای داشته اند؟

بله، تعداد محدودی از بیماران به بخش ما مراجعه کرده و به صورت سرپایی درمان شده‌اند.

با بررسی‌هایی که روی مراجعان انجام دادید، فکر می‌کنید چه گازی عامل مسمومیت بوده است؟

اطلاعات دقیقی نمی‌توانم بدهم، چون در حوادثی که شیمیایی تلقی می‌شود، زمانی می‌شود صحبت کرد که تمام فرضیه‌هایی که ارائه شده، با مستندات همراه باشد. یعنی در محیطی که مسمومیت رخ داده یا در هوای محیط یا روی سطوح آن یا حتی روی لباس مصدومان بتوانیم ماده شیمیایی خاصی را شناسایی کنیم. تا زمانی که این شناسایی رخ نداده باشد بقیه اطلاعات حدس و گمان است. ما هنوز نمی‌دانیم آیا ماده گازی یا مایع یا جامد خاصی شناسایی شده یا نه؛ لذا در مورد بقیه موارد هم هر گمانه‌زنی هم قابلیت ردن شدن دارد هم اثبات.

در مورادی که به شما مراجعه کردند، آیا نمونه برداری انجام شده است؟

بیمارانی که به ما مراجعه کردند همگی علایم تنفسی داشتند که به دنبال تماس با گاز‌هایی که خاصیت تحریکی دارند ایجاد می‌شود. طیف وسیعی از مواد این خاصیت تحریکی را دارند. حتی همین شب عید ما همیشه می‌گوییم افرادی که بخارات مواد شوینده را استنشاق می‌کنند هم ممکن است این علایم را نشان دهند. از این مواد ساده گرفته تا بسیاری مواد شیمیایی پیچیده که به صورت روتین در زنیدگی افراد وجود ندارد می‌تواند این خاصیت تحریکی را داشته باشد. چیزی که ما دیدیدم علائم تحریک تنفسی بوده است.

هیچ علایم دیگری نظیر علائم پوستی نداشتند که بتواند گزینه عامل مسمومیت را برای شما محدودتر کند؟

نه، همه علایم عمدتا تنفسی بوده و علایم خاصی نبوده که تشخیص را محدود کند. در آزمایش‌های روتینی که در هر آزمایشگاهی انجام می‌دهد نظیر آزمایش خون هم هیچ ماده‌ای شناسایی نکردیم. حتی در بررسی‌های سم‌شناسی اولیه که در محیط بیمارستان انجام می‌شود هم ماده‌ای شناسایی نشد. می‌دانید که همه مواد را در نمونه‌های خون و ادرار در بیمارستان نمی‌توان بررسی کرد و ست‌آپ بیمارستان‌ها روی مواد رایجی است که موجب مسمومیت می‌شود. آن مواد را ما بررسی کردیم و در نمونه بیولوژیک این بیماران هیچ نمونه مثبتی یافت نکردیم. اما این عدم پیدا شدن عامل، دلیل بر رد وجود ماده نیست. همان طور که نمیتواند تایید کننده هم باشد. طیف وسیعی از مواد شیمیایی می‌توانند این علایم را ایجاد کنند.

خودتان با بیماران صحبت کردید؟ آیا از مشخصاتی که ارائه می‌کردند امکان حدس زدن وجود نداشت؟

متاسفانه قضاوت افراد از بو متفاوت است. مریض‌هایی که دیدم در یک صحنه ثابت، چهار یا پنج تشخیص متفاوت از بو داشتند؛ از بوی میوه گندیده گرفته تا بوی کبریت سوخته و فلفل. مصدومان یک حادثه بو‌های مختلفی را گزارش کردند و در نتیجه این خیلی قابل اعتماد نیست، چون تشخیص بو مثل شدت درد است و افراد آستانه تحمل متفاوتی دارند. در مورد بو هم تفسیر افراد از بو متفاوت است. مصدومان یک صحنه حادثه حداقل چهار بو را از یک صحنه برای من توصیف کردند.

بیشتر بخوانید: چقدر احتمال دارد مسمومیت‌های سریالی دانش آموزان، «هیستری جمعی» باشد؟

بیمارستان لقمان تخصصی‌ترین بیمارستان کشور در حوزه سم شناسی است؟

بله

اگر لقمان مسئول بررسی نمونه‌ها نبوده، پس نمونه‌ها به کدام نهاد ارجاع می‌شود؟

وظیفه ما در بیمارستان درمان است و زیاد به عامل ایجادکننده کاری نداریم. بررسی می‌کنیم که آیا این ماده عوارضی به صورت حاد در افراد ایجاد کرده یا نه. اما در حوادث این‌چنینی که طیف وسیعی از افراد درگیر می‌شوند، باید در صحنه حادثه بررسی شود. وقتی مصدوم به ما می‌رسد، ممکن است اثری از باقیمانده ماده نباشد که ما بررسی کنیم، ولی در صحنه تکنیک‌هایی برای جمع‌آوری نمونه و روش‌های آنالیز سم‌‍شناسی پیچیده وجود دارد که باید انجام شود.

در مورد بیمارانی که به شما مراجعه کردند، آیا پیگیری بعدی هم انجام شده است؟

دو هفته بعد از مراجعه بیماران را فالوآپ کردیم. کسانی هم بودند که خودشان برگشتند، چون ما از بیمار می‌خواهیم که دوباره مراجعه مجدد کند. در مورد افرادی که برگشت داشتند هم ما مورد خاصی مشاهده نکردیم.

آیا این یعنی در مسمومیت‌های اخیر عوارض بلندمدتی وجود ندارد؟

یک اصل کلی را باید بگویم. در مسمومیت‌ها زمانی که اکسپوژر (در معرض قرار گرفتن) حاد رخ داده باشد، آن دوز یا در حدی است که عارضه جدی ایجاد می‌کند یا عدم عارضه را داریم. آن طور نیست که بعد از اینکه فاز حاد گذشت دو ماه بعد عارضه خودش را نشان دهد. در مسمومیت‌ها معمولا آنچه نگران‌کننده است، تماس با دوز‌های کم در طول زمان است که ما به عنوان مسمومیت‌های مزمن می‌شناسیم. مثلا افرادی که در صنعتی کار می‌کنند که با مواد شیمیایی در تماس‌اند که می‌تواند منجر به سرطان یا عوارض کلیوی یا ... شود. این عوارض حاد با تماس با دوز‌های کم در طول زمان ایجاد می‌شود. ممولا در تماس با دوز‌های بالا اگر ماده به صورتی باشد که بخواهد عارضه حاد ایجاد کند، در همان زمان عارضه را ایجاد می‌کند و بعد از بهبودی در فاز حاد، بالای ۹۰ درصد با گذشت زمان به صورت تاخیری دچار عارضه نمی‌شوند.

یعنی در این موارد عارضه بلند مدت ایجاد نشده است؟

در بیمارانی که ما در بیمارستان دیدیدم، علایم تنفسی خفیف داشتند که با درمان خوب شدند و درفالوآپ هم ما عارضه‌ای در آن‌ها مشاهده نکردیم؛ هم در بالین هم در بررسی‌های کبدی و کلیوی. بر اساس همین پیش‌فرض هم از نظر ما امکان اینکه بعد از یک ماه یا دو ماه یا یک سال یک عارضه جدی ایجاد شود بسیار نادر است.

فکر می‌کنید کدام گاز‌ها می‌توانند عامل باشند؟

گزینه‌ها خیلی وسیع است و دسته‌هایش بسیار زیاد است. از ترکیبات خیلی خطرناک سیانیددار می‌تواند این علایم را ایجاد کند تا ترکیبات ساده‌تری مثل همین ترکیباتی که گاز کلر متصاعد می‌کنند و ما در منزل هم استفاده می‌کنیم.

حتی ترکیبات سیانیددار هم می‌تواند عوارض حاد مقطعی ایجاد کند؟

بله چیزی که گفتم یک بحث کلی است که اگر اکسپوژر حاد باشد به صورت حاد می‌تواند عوارض نشان دهد و اگر این عوارض حاد را ایجاد نکرده باشد، انتظار عوارض مزمن را از آن نداریم.

اینکه گفتند گاز ترکیبی بوده قابل تایید است؟

اصلا منظور از گاز ترکیبی را متوجه نمی‌شوم. در کشاورزی سمومی با درجات مختلف را با هم ترکیب می‌کنند. در مورد سموم کشاورزی این واژگان را داریم، اما اینکه بگوییم دو ماده شیمیایی را با هم قاطی کردند متوجه نمی‌شوم. اگر چیزی هست من دانشش را ندارم.

نحوه تصاعد گاز چطور؟

چون ماده مشخص نیست همه حرف‌های ما فرض است و مستند و مستدل نیست. نمی‌خواهم در دل مردم ترس بی‌خود ایجاد شود و نمی‌خواهم بگویم هیچ چیزی هم نبوده است. یک موقعی یک ماده گازی متصاعد می‌شود و باعث ایجاد این عوارض می‌شود؛ یک موقعی مواد شیمیایی به صورت کریستال است و در دمای اتاق یا گرمای مختصر تبخیر می‌شوند. مایعاتی هم هستند که در درجه حرارت اتاق یا با مختصری گرما بخار می‌شوند. هر سه شکل را ما ممکن است داشته باشیم. اینکه در این حوادث کدام یک از این سه شکل رخ داده، منوط به شناسایی ماده است. اگر نوع ماده مشخص شده بود من دقیق می‌توانستم بگویم این ماده در چه فرمی می‌تواند این اثرات را ایجاد کند.