سرنگونی هواپیمای مسافربری ایران ایر توسط ناو آمریکایی در دهه ۶۰

رویداد۲۴: سال ۱۳۶۷ برای ایرانیان، سالی مملو از اتفاقات ناخوشایند بود. ارتش عراق در فروردین ماه آن سال فاو را از نیرو‌های ایرانی پس گرفت و آمریکا ناوچه‌های ایران و سکو‌های نفتی خلیج فارس را در درگیری با سپاه پاسداران نابود کرد. اما در ۱۲ تیر ماه همان سال اتفاقی رخ داد که تلخ‌تر از تمامی این اتفاقات بود. هواپیمای مسافربری شماره ۶۵۵ ایران ایر از تهران به سمت دبی حرکت می‌کرد که توقفی کوتاه در بندرعباس کرد و سپس موشک ریم استاندارد متعلق به نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا در ارتفاع ۱۲ هزار پایی بر فراز خلیج فارس سرنگون شد و تمامی ۲۹۰ سرنشین آن که شامل ۴۶ مسافر غیر ایرانی و ۶۶ کودک (زیر ۱۳ سال) بودند، جان باختند.

سپاه پاسداران در آن سال مدام تنگه هرمز را بمب‌گذاری می‌کرد و کشتی‌های تجاری کشور‌های منطقه آسیب‌های فراوانی از بمب‌گذاری‌ها و درگیری‌های خلیج فارس دیده بودند. جورج بوش پدر ادعا می‌کرد مقصر تمام این آسیب‌ها و درگیری‌ها ایران است چراکه جنگ را ادامه داده و مانع از دستیابی به صلح در منطقه می‌شود. به همین دلیل ناو اس نیمیتز را به خلیج فارس فرستاد و کشتی‌های تجاری منطقه را اسکورت می‌کرد.

آمریکا در پاسخ به نوع حملاتی که به کشتی‌های تجاری در منطقه انجام می‌شد، در ۸ سپتامبر ۱۹۸۷ هشداری را به کلیه کشور‌های منطقه ارسال کرد که از آن‌ها می‌خواست هواپیما‌های غیرنظامی می‌بایست فرکانس اضطراری هوایی یا ۱۲۱ مگاهرتز وی. اچ. اف و فرکانس اضطراری نظامی ۲۳۴ مگاهرتز یو. اچ. اف را رصد کنند و آماده معرفی خود و هدف خود به کشتی‌های نیروی دریایی ایالات متحده باشند.

بیشتر بخوانید:ماجرای گروگان‌گیری سفارت ایران در لندن

پرواز ۶۵۵ زمانی که از بندرعباس بلند می‌شد ۲۷۴ مسافر داشت و ۱۶ خدمه. اکثر مسافران ایرانی بودند و از کشور‌های امارات، پاکستان، یوگسلاوی، هند، ایتالیا هم تعدادی مسافر در هواپیما وجود داشتند. خلبان هواپیما نیز کاپیتان محسن رضاییان بود که سابقه زیادی در پرواز داشت. ناو وینسنس نیز سه روز بود که وارد منطقه شده بود و ماموریت آن عبارت بود از مقابله با تهدید‌های نیرو‌های نظامی ایران. به دستور ناخدا ویلیام راجرز فرمانده ناو وینسنس، موشک استاندارد ۲ به سوی پرواز ۶۵۵ شلیک شد. ناگهان هواپیما از صفحه رادار‌های زمینی محو شده و در آب‌های خلیج فارس سقوط کرد.

با عدم اطلاع از سرنوشت هواپیما، برج مراقبت فرودگاه بندرعباس، در تماس با دبی، پیگیر سرنوشت پرواز ۶۵۵ شده، ولی آن‌ها اظهار بی‌اطلاعی کردند. بلافاصله شورای تأمین استان هرمزگان وضعیت اضطراری اعلام و فعالیت خود را آغاز کرد. با شناسایی دقیق محل سقوط، بالگرد‌ها و شناور‌ها به موقعیت ۲۶ و ۴۲ عرض شمالی و ۵۶ درجه و ۳ دقیقه طول شرقی منتقل شدند.

پس از این واقعه، مقامات آمریکایی اعلام کردند که یک فروند هواپیمای اف-۱۴ ایرانی را مورد هدف قرار داده‌اند. کمیته حقیقت‌یاب بین المللی سازمان هوایی در گزارش خود واقعه را چنین گزارش کرده است: «هفت دقیقه پس از بلند شدن از فرودگاه بندرعباس، ۱۱ مورد اخطار از سوی کشتی‌های جنگی آمریکا به هواپیمای ایرانی اعلام شد. ۷ مورد توسط ناو وینسنس روی فرکانس ۲۴۳ مگاهرتز، یک اخطار توسط ناو سایدز روی همین فرکانس و ۳ اخطار دیگر روی فرکانس اضطراری ۱۲۱/۵ مگاهرتز به هواپیمای ایرباس داده شد. از این ۱۱ مورد، ۷ مورد روی فرکانس ۲۴۳ مگاهرتز بود که مخصوص هواپیمای نظامی است و ایرباس تجهیزات لازم برای شنیدن آن‌ها را نداشت (طبق دستور ایران ایر همه هواپیما‌ها باید در مدت پرواز در منطقه خلیج فارس روی فرکانس ۱۲۱/۵ مگاهرتز به گوش باشند) بررسی‌ها نشان می‌دهد که خدمه ایرباس، ۳ پیام دریافتی در فرکانس غیرنظامی را دریافت کرده‌اند، اما با تصور این که پیام‌ها خطاب به هواپیمای گشت دریایی پی ۳ اوریون ایرانی حاضر در منطقه است به پیام‌ها پاسخی نداده‌اند.»

 مقامات آمریکایی پس ازاین حادثه بابت اشتباه خود ابراز پشیمانی کردند؛ اما رسما عذرخواهی نکردند. وقتی از رونالد ریگان پرسیده شد که آیا این ابراز تاسف به معنای عذرخواهی است و او پاسخ داد: بله.

آمریکا روی هم رفته ۹۰ میلیون دلار برای این حادثه غرامت پرداخت کرد، ولی هیچگاه به صورت رسمی عذر خواهی نکرد و هیچکدام از خدمه ناو وینسنس توبیخ نشدند و بعد‌ها جورج بوش پدر به آن‌ها مدال افتخار هم داد. بوش در سخنرانی خود درباره این حادثه چنین گفت: «من هرگز به خاطر عملکرد ایالات متحده عذرخواهی نمی‌کنم و کاری هم به واقعیت‌ها ندارم.»