پیمان جامع روسیه و ایران چه اثری بر خاورمیانه می‌گذارد؟

رویداد۲۴ | روسیه و ایران توافق‌نامه‌ای جامع و راهبردی را به امضا رساندند که گسترده‌ترین ابعاد همکاری در تاریخ روابط دوجانبه این دو کشور را در بر می‌گیرد. این سند حوزه‌هایی همچون دفاع، تجارت، انرژی، امور مالی، حمل‌ونقل، کشاورزی، فرهنگ، علم و فناوری، بهداشت و درمان، اطلاعات و مبارزه با تروریسم را شامل می‌شود.

به گزارش فرارو به نقل از الجزیره، این توافق‌نامه که توسط رؤسای جمهوری روسیه و ایران در کاخ کرملین به امضا رسید، مشتمل بر ۴۷ بند است و بیش از ۳۰ زمینه همکاری، از سیاست و اقتصاد تا فناوری و امنیت را پوشش می‌دهد. مدت اعتبار این سند ۲۰ سال تعیین شده و پس از پایان این دوره، به صورت خودکار برای دوره‌های پنج‌ساله تمدید خواهد شد.

ولادیمیر پوتین در یک کنفرانس خبری مشترک با مسعود بزشکیان، این توافق‌نامه را از منظر ایجاد تحرک تازه در تمام ابعاد همکاری‌های دوجانبه «حائز اهمیت» توصیف کرد و آن را «تحولی بنیادین» در روابط میان دو کشور دانست. در مقابل، مسعود بزشکیان با اشاره به اهمیت این توافق، آن را «آغازی بر فصل جدیدی در روابط ایران و روسیه» قلمداد کرد.

با این حال، برخلاف توافق‌های مشابه روسیه با چین، کره شمالی و بلاروس، این سند شامل بند دفاع متقابل نیست؛ بلکه تأکید شده است که در صورت حمله به یکی از طرفین، طرف دیگر نباید هیچ‌گونه کمک نظامی یا غیرنظامی به مهاجم ارائه دهد که به ادامه تجاوز کمک کند.
توافق ۲۰ ساله ایران و روسیه؛ آیا می‌تواند فشار‌های بین‌المللی را کاهش دهد؟

این توافق‌نامه جامع و راهبردی میان ایران و روسیه، تنها سه روز پیش از مراسم تحلیف دونالد ترامپ رئیس‌جمهور منتخب ایالات متحدهامضا شد. ترامپ بار‌ها تأکید کرده است که سیاست سخت‌گیرانه‌تری را در قبال ایران اتخاذ خواهد کرد و برای پایان دادن به جنگ میان روسیه و اوکراین تلاش می‌کند. با این حال، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، هرگونه ارتباط میان زمان‌بندی این توافق‌نامه و تحولات سیاسی آمریکا را به‌طور کامل رد کرد.

این سند همکاری نخستین بار در دوران ریاست‌جمهوری حسن روحانی (۲۰۱۳ تا ۲۰۲۱) مطرح شد و مذاکرات درباره آن در دوران ابراهیم رئیسی (۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴) ادامه یافت. سرانجام، این توافق‌نامه دیروز (جمعه) در کاخ کرملین به امضای طرفین رسید.

روابط ایران و روسیه در سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از آغاز جنگ میان روسیه و اوکراین، به شکل چشمگیری تقویت شده است. در همین راستا، کی‌یف و متحدان غربی آن، روسیه را متهم کرده‌اند که جنگنده‌های پیشرفته سو-۳۵ را در ازای دریافت پهپاد‌های شاهد ایرانی به تهران ارائه داده است. اما مقامات مسکو و تهران بار‌ها این ادعا‌ها را قاطعانه رد کرده‌اند.

در حرکتی دیگر که نشان‌دهنده عمق بخشیدن به روابط ایران و روسیه است، ایران به بلوک بریکس پیوست. همچنین مسعود بزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، یکی از معدود رهبران جهان بود که در اجلاس بریکس در اکتبر گذشته در شهر قازان روسیه شرکت کرد.
کیم: اتحاد ایران و روسیه، معادلات جهانی را تغییر می‌دهد

به گفته دیمیتری کیم، کارشناس امور بین‌الملل، اهمیت توافق‌نامه جدید میان ایران و روسیه در آن است که سطح روابط میان این دو کشور را از همکاری‌های معمول فراتر برده و به یک اتحاد راهبردی ارتقا داده است. او می‌گوید این توافق، جنبه رسمی به این اتحاد بخشیده و ظرفیت‌های تازه‌ای برای تأثیرگذاری در معادلات جهانی ایجاد کرده است.

کیم در گفت‌و‌گو با شبکه الجزیره تصریح کرد: «مرحله جدید روابط میان ایران و روسیه می‌تواند پیامد‌های قابل توجهی برای مناطق مختلف جهان داشته باشد، البته به شرط آن‌که هر دو کشور بتوانند اهداف و اقدامات سیاست خارجی خود را به صورت هماهنگ دنبال کنند.» او به عنوان نمونه توضیح داد که اگر روسیه تصمیم به توقف صادرات گاز به ارمنستان بگیرد، ایران نیز باید سیاست مشابهی اتخاذ کند. به همین ترتیب، هر تصمیمی که ایران در قبال آذربایجان اتخاذ کند، انتظار می‌رود روسیه نیز همان موضع را دنبال کند.

با این حال، کیم هشدار داد که احتمال بروز تضاد‌هایی میان منافع دو کشور وجود دارد. به همین دلیل، در متن این توافق‌نامه تأکید شده است که این سند بیشتر بر تقویت همکاری‌های دوجانبه تمرکز دارد و به طور ویژه حوزه‌هایی مانند همکاری‌های نظامی، فناوری هسته‌ای و توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل را هدف قرار داده است. او تاکید کرد که این اتحاد در شرایطی شکل گرفته که هر دو کشور با چالش‌های متعدد در عرصه بین‌المللی مواجه‌اند و تحت تحریم‌های گسترده‌ای از سوی ایالات متحده، اروپا، ژاپن و کره جنوبی قرار دارند.
بابیتچ: توافق جدید تهران-مسکو پاسخی به تحولات ژئوپلیتیکی اخیر است

دیمیتری بابیتچ، کارشناس روابط بین‌الملل، «دوران جدید» در روابط ایران و روسیه را به تحولات گسترده ژئوپلیتیکی، از جمله فروپاشی نظام بشار اسد در سوریه، مرتبط می‌داند. او معتقد است که این فروپاشی، به از دست رفتن بخشی از منافع راهبردی ایران و روسیه در منطقه منجر شده و زمینه‌ساز نزدیکی بیشتر این دو کشور شده است.

بابیتچ در گفت‌و‌گو با الجزیره بیان کرد که روسیه در گذشته از توصیف روابط خود با ایران به‌عنوان «راهبردی» اجتناب می‌کرد، چراکه نمی‌خواست موجب نارضایتی بازیگران کلیدی منطقه‌ای یا حتی کشور‌های غربی شود. اما در شرایط کنونی، روسیه ایران را به‌عنوان یک متحد مهم در برابر تحریم‌ها و نفوذ غرب می‌بیند و این تغییر نگرش به امضای این توافق‌نامه منجر شده است. او تأکید کرد که این توافق‌نامه نشان‌دهنده تلاش هماهنگ دو کشور برای مواجهه با چالش‌های مشترک و تقویت هماهنگی و تفاهم میان آنهاست. برخلاف گذشته، تعاملات مسکو و تهران اکنون به‌صورت علنی و در قالب اسناد الزام‌آور شکل گرفته است که از رویکرد محافظه‌کارانه پیشین فراتر می‌رود.

بابیتچ همچنین معتقد است که پیمان جامع مشارکت میان ایران و روسیه از نظر اهمیت، فراتر از توافق شراکت اخیر میان ایالات متحده و ارمنستان است. به گفته او، این توافق، که حقایق جدید ژئوپلیتیکی را در نظر گرفته، در تقابل مستقیم با روندی است که ارمنستان را به مستعمره‌ای جدید برای ایالات متحده در قفقاز جنوبی تبدیل کرده است؛ روندی که چالشی مشترک برای ایران و روسیه محسوب می‌شود.

از دیدگاه بابیتچ، این توافق‌نامه ابعادی فراتر از روابط دوجانبه دارد و حتی احتمال حملات موشکی آمریکا به ایران را برای جلوگیری از توسعه برنامه تسلیحات هسته‌ای کاهش می‌دهد. او این پیمان را اقدامی پیشگیرانه و بخشی از بازتعریف نظم جهانی می‌داند؛ نظمی که در آن هژمونی ایالات متحده به تدریج تضعیف شده و بازگشت به تسلط پیشین این کشور بسیار بعید به نظر می‌رسد.