۶ پرسش درباره آینده توافق هسته‌ای/ آیا کاهش تعهدات ایران به معنای مرگ برجام است؟

 

رویداد۲۴ به گفته محمدجواد ظریف مرحله دوم از روند کاهش تعهدات ایران در چارچوب برجام روز ۱۶ تیرماه آینده یعنی دو هفته دیگر آغاز می‌شود. در این تاریخ ضرب‌الاجل ۶۰ روزه‌ای که ایران روز ۱۸ اردیبهشت به اروپا داده پایان می‌یابد.

 

ایران روز ۱۸ اردیبهشت، رسما خروج خود از «برخی» تعهدات خود ذیل قرارداد اتمی موسوم به برجام را اعلام کرد. در همین روز حسن روحانی در یک سخنرانی به همین مناسبت «۶۰ روز» به دیگر اعضای برجام مهلت داد: «اگر در ۶۰ روز به نتیجه نرسیدیم دو اقدام دیگر را شروع می‌کنیم و سطحی در غنی‌سازی برای ما مطرح نخواهد بود.»

 

پیشتر سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران گفته بود «مهلت دوماهه ایران به طرف‌های باقی‌مانده در برجام قابل تمدید نیست.» بر اساس گفته‌های مقامات ایرانی، محدودیت غنی سازی اورانیوم که در برجام پیش بینی شده قرار است شکسته شود. اعلام این خبر همزمان با اتهام‌زنی آمریکا به ایران برای حمله به نفتکش‌ها خلیج عمان و یک روز قبل از ساقط کردن پهپاد گلوبال هاوک آمریکایی توسط ایران انجام گرفت.

 

نیویورک تایمز در گزارشی نوشته ایران تا امروز اصرار داشته برنامه هسته‌ای‌اش صلح آمیز و تحت مفاد توافق هسته‌ای برجام است اما همزمان ایران اصرار دارد این کشور حق دارد اجرای برجام را به دلیل خروج آمریکا از این توافق و اعمال مجدد تحریم‌ها متوقف کند. این رسانه آمریکایی به سوالاتی درباره اینکه آیا ایران در ضورت کاهش تعهدات برجامی اش از برجام رسما خارج شده و آن را نقض میکند یا نه و اینکه تبعات این تصمیم چه خواهد بود پاسخ داده است.

 

ایران اجازه دارد تا ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده تا ۳.۶۷ درصد را نگه دارد. این سطح از غنی سازی برای اهداف صلح آمیز نظیر سوخت نیروگاه هسته‌ای به کار می‌رود. بعد از برجام قرار شد مازاد اورانیوم غنی شده ایران باید از این کشور خارج شود.

 

این محدودیت یکی از محدودیت‌هایی است که برجام پیش بینی کرده تا از غنی سازی و تولید اورانیوم لازم برای بمب اتمی جلوگیری شود. انجمن کنترل سلاح که یک گروه ضداشاعه سلاح در آمریکا و یک گروه ضد ایرانی است مدعی شده ایران در صورتی که تولید اورانیوم ۳.۶۷ درصدی خود را سه برابر کند متریال لازم برای ساخت یک بمب را در اختیار خواهد داشت.

نقض محدودیت ۳۰۰ کیلوگرمی به خودی خود به معنای تمایل ایران برای خروج از توسعه صلح‌آمیز هسته‌ای نیست، اما مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند که ماه آینده قصد دارند تولید اورانیوم غنی شده خود را چهار برابر کنند و این احتمال وجود دارد که انبار کردن اورانیوم را از سر بگیرد.

 

 

پاسخ این سوال بستگی به آن دارد که چه کسی به شما پاسخ بدهد. مقامات ایرانی می‌گویند همچنان عضوی از برجام می‌مانند. این برخلاف نظر آمریکاست. ایرانی‌ها به ادبیات برجام استناد می‌کنند که در آن به ایران اجازه داده شده اگر تحریم‌های هسته‌ای مجدد اعمال شدند، ایران می‌تواند اجرای تعهداتش را به طور کامل یا بخشی از آن را متوقف کند.

کارشناسان غربی برجام دلایل ایران را رد می‌کنند. هنری رم تحلیلگر امور ایران در گروه اوراسیا که یک گرو سیاسی در واشنگتن است، گفته این تحلیل ایران یک تحلیل یک جانبه از معنای توافق هسته‌ای است. از نظر آنها، ایران می‌تواند تعهداتش با طرف دیگر را کاهش دهد. چهره‌های رادیکال دیگری در آمریکا همچون داریل کیمبال رییس انجمن کنترل سلاح مدعی شده‌اند که اقدام ایران نقض برجام است و یک تهدید برای اشاعه سلاح هسته‌ای است.

 

 

آمریکا با اعلام ترامپ از توافق خارج شده و به تعهداتش پایبند نیست. او توافق هسته‌ای را بدترین توافق تاریخ می‌داند و خواستار مذاکره مجدد برای برجام است. طرف‌های دیگر برجام یعنی فرانسه، آلمان، چین، بریتانیا و روسیه همگی می‌گویند به توافق پایبندند، اما منتظر پیوستن مجدد آمریکا به توافق هستند.

مقامات ایرانی می‌گویند اعضای اروپایی برجام به تعهداتشان پایبند نیستند و منافع اقتصادی حاصل از برجام عاید ایران نشده است چرا که اروپایی‌ها از جریمه‌های آمریکا می‌ترسند.

 

علی شمخانی دبیر شوای عالی امنیت ملی ایران رسما اعلام کرده ایران باید تعهدات برجامی‌اش را کاهش دهد مگر اینکه اروپایی‌ها اقدامات سیاسی‌شان برای محروم کردن مردم ایران از حقشان را متوقف کنند.

شمخانی نگفته ایران چه تعهداتی را می‌خواهد کاهش دهد، اما حسن روحانی رییس جمهور ایران به افزایش سطح غنی سازی اورانیوم به عنوان یکی از مراحل کاهش تعهدات برجامی اشاره کرده است.

 

 

اروپایی‌ها از ایران خواسته‌اند که تعهداتش پایبند بماند، اما مشخص نکرده‌اند چه اقداماتی باید انجام شود. توافق هسته‌ای بند‌هایی دارد که به اتهام عدم اجرای تعهدات برمی‌گردد. بر اساس این بند کمیسیون مشترک برجام باید اجرای تعهدات را ارزیابی کند. هیچ یک از طرف‌های برجام تاکنون به این برند استناد نکرده‌اند چرا که می‌ترسند توافق از دست برود.

کارشناسان معتقدند اروپایی‌ها از ترس اینکه مجبور باشند پروسه اعلام مرگ توافق را طی کنند، درخواست برای تشکیل کمیسیون مشترک با هدف ارزیابی اجرای تعهدات نمی‌دهند. دیپلمات‌های بریتانیایی، فرانسوی و آلمانی این هفته در شورای امنیت سازمان ملل دور هم جمع شدند و بر لزوم اجرای تعهدات تاکید کردند.

 

سوال مهم این است که وظیفه شورای امنیت سازمان ملل در این بحران چیست؟ شورای امنیت قطعنامه‌ای را در سال ۲۰۱۵ به تصویب رساند و اجرای تعهدات برجامی را در قطع نامه ۲۲۳۱ الزام آور ساخت و به تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران پایان داد. قطعنامه ۲۲۳۱ شامل بند‌هایی تحت عنوان بند‌های بازگشت است که می‌تواند تحریم‌های برداشته شده را در صورتی که دیگر طرف‌های توافق به تعهداتشان پایبند باشند و ایران تعهداتش را نقض کند برگرداند. چنین اقدامی به معنای نابودی کامل توافق هسته ایست.

سوال دیگر اینکه آیا آمریکا می‌تواند به بند موسوم به بند بازگشت استناد کند؟ این یک سوال بی جواب است. با این که آمریکا یکی از اعضای شورای امنیت است، از توافق خارج شده و احتمالا مجور‌های قانونی برای استناد به این بند را ندارد.

دیگر طرف‌های برجام که خواستار حفظ این توافقند از جمله متحدان آمریکا در شورای امنیت، احتمالادر صورت استناد آمریکا به این بند او را به چالش خواهند کشید.