حکایت گوجه‌هایی که تلنبار شده و مشتری ندارند/ پس از ۴۰ سال هنوز الگوی کشت مشخصی نداریم!

رویداد۲۴ این روز‌ها فیلمی در فضای مجازی دست به دست شد که نشان می‌داد گله‌ای از گوسفندان در یکی از روستا‌های ارومیه بر تپه‌ای از گوجه فرنگی سم می‌کوبند و گوجه‌فرنگی خوراکشان شده است. داستان از آنجا آغاز شد که افزایش سطح زیرکشت گوجه فرنگی قیمت این محصول را به شدت پایین آورده است.

از طرف دیگر پایین آمدن قیمت گوجه فرنگی، قیمت بالارفته رب گوجه را کاهش نداد و در این میان نیز قیمت گوجه برای کشاورزان روز به روز کاهش یافت به طوری که دولت مجبور شد تا خرید حمایتی گوجه را آغاز کند. چندی پیش معاون وزیر جهاد کشاورزی گفته بود: از ابتدای سال زراعی جاری تاکنون بالغ بر ۸۹ هزار تن گوجه فرنگی با قیمت توافقی توسط شرکت‌ها و اتحادیه‌های تعاون روستایی زیر مجموعه این سازمان در استان‌های جنوب کرمان، هرمزگان، فارس، اصفهان، مرکزی، خراسان جنوبی و همدان از کشاورزان خریداری و به منظور صادرات در کارخانجات فرآوری تبدیل به رب گوجه به صورت اسپتیک بسته بندی شده است. مجموع گوجه فرنگی مازاد بر نیاز بازار تازه خوری و صنعتی که به صورت حمایتی و توافقی از کشاورزان خریداری شده، بالغ بر ۱۶۲ هزار تن است.

رئیس هیئت مدیره و مدیر عامل سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران خاطرنشان کرده بود: هدف از اجرای این طرح، پایداری تولید، حفظ قیمت محصول در بازار و جلوگیری از ضرر و زیان تولید کنندگان است.

به گفته برخی از مسئولان امسال کشاورزان به جای محصول استراتژیک چغندرقند، به کشت محصولات صیفی از جمله گوجه فرنگی روی آورده اند که درحال حاضر میزان کشت گوجه فرنگی به قدری زیاد شده که روی دست تولیدکنندگان مانده و دولت مجبور به خرید توافقی این محصول شده است!

به راستی سبب نوسان‌های هرساله محصولات کشاورزی چیست و چرا کشت یک محصول نمی‌تواند دو سال پشت هم ثباتی اقتصادی را تجربه کند؟

محمد رئوف سپهرالدین، دبیر اجرایی خانه کشاورز استان آذربایجان غربی علت اصلی هدررفت و زیان‌دهی بسیاری از محصولات کشاورزی را نبود الگوی کشت در ایران می‌داند. «پارسال گوجه گران شد و عده زیادی از کشاورزان آذربایجان غربی گوجه کاشتند. دولت هم از این کار جلوگیری نکرد و برنامه خاصی به کشاورزان اعلام نکرد و اگر هم اعلام می‌کرد، به دلیل آن‌که ضمانت اجرایی ندارد، گوش کسی از کشاورزان به این برنامه‌ریزی بدهکار نبوده و نیست. به همین دلیل غالب کشاورزان گوجه کاشتند و حتی در مراغه در آذربایجان شرقی در زمین‌های دیم گوجه کشت شد.»

او می‌گوید که در چهل سال پس از انقلاب هنوز برای کشاورزی کشور الگوی کشت مشخصی تعریف نشده است. «از سال ۵۷ تا امروز صحبت‌هایی از الگوی کشت هست، اما الزامات قانونی که کشاورز را ملزم و موظف کند که بر اساس الگوی کشت زراعت خود را جلو ببرد نیست و اصلاح الگوی کشت فقط به یک توصیه فنی که وزارت جهاد کشاورزی به کشاورزان می‌دهد تقلیل یافته است. آن را هم کشاورز گوش نمی‌کند چرا که الزامی هم نیست».

سپهرالدین علت نبود الگوی کشت را عدم برنامه ریزی دولت و غلبه جو بازار بر شیوه تولید کشاورزان می‌داند. «محصولی مثل گوجه یک‌سال به علت ارزانی سال گذشته کم تولید می‌شود و پس از برداشت قیمت آن افزایش دو یا سه برابری را طی می‌می‌کند و وقتی گران شد همه کشاورزان رو به کشت آن می‌آورند و قیمت محصول پس از برداشت نصف یا یک سوم می‌شود و این دور تناوبی هر سال اتفاق می‌افتد».

سپهرالدین به این نکته اشاره می‌کند که کشور ما مصرف مشخصی از گوجه فرنگی دارد و حجم زیاد تولید امسال مازاد بر نیاز منطقه آذربایجان و کشور بود. «اتفاق دیگری هم که افتاد این بود که مردم از ترس گرانی گوجه امسال زودتر گوجه خریدند و در سطحی وسیعی شروع به پختن رب کردند».

او قیمت گوجه در ماه گذشته را بر سر زمین‌های کشاورزی نزدیک به هزار تومان دانست و گفت: «گوجه در میادین نیز هزار و ۵۰۰ تومان فروخته می‌شد، اما مردم از پارسال به سبب نگرانی درباره گرانی دوباره گوجه، اقدام به تهیه رب در سطحی وسیع کردند چرا که گوجه زیاد بود از طرف دیگر کارخانه‌ها هم اقدام به خرید گوجه کردند که از هزار تومان شروع شد و امروز به ۴۰۰ تومان رسیده است. کارخانه‌ها هم با توجه به اینکه گوجه زیاد بود خرید را انجام دادند و الان باید پول گوجه را بدهند، اما نقدینگی آن‌ها ته کشیده است. از آنطرف هم مردم رب درست کردند و به احتمال زیاد این رب مثل پارسال فروش نرود مضاف بر اینکه گوجه پارسال گوجه سه هزار تومان بود و رب کیلویی ۲۰ هزار تومان شد، اما وقتی که امروز گوجه به قیمت کمتر از هزار تومان رسیده است باید قیمت رب هم پایین‌تر بیاد، ولی وقتی قیمت محصول صنعتی بالا رفت حتی اگر قیمت مواد اولیه هم پایین بیاید، پایین بیا نیست».

دبیر اجرایی خانه کشاورز همچنین صحبت خود را به فاصله زیاد بین قیمت اسمی که کارخانه‌های صنایع غذایی برای گوجه فرنگی اعلام کردند و قیمت واقعی این محصول می‌رساند. «فاصله بین قیمت تمام شده و قیمت اسمی که در کارخانه می‌گذارند فاصله زیادی هست. از یک طرف تقاضا برای رب کم شده و کارخانه‌ها تولید کردند و اشباع شده و در نتیجه گوجه روی دست کشاورزان مانده است و از طرف دیگر کارخانه‌ها خرید خود را پایین‌تر آوردند، چون هم نقدینگی آن‌ها تمام شده هم زیاد تولید کردند و از آن طرف هم مشتری نیست».

سپهرالدین همچنین می‌گوید: «نظرات خود را برای قیمت تضمینی گوجه به سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی اعلام کردیم. رییس سازمان به دولت و وزارت جهاد کشاورزی نامه نوشت تا دولت گوجه‌فرنگی را خرید تضمینی کند تا مابه‌التفاوت قیمت که کارخانه‌ها می‌خرند را با هزینه تولید کشاورزان پرداخت کند و برای این کار باید برای سازمان تعاون روستایی پول تامین می‌کرد، اما در حال حاضر از طرف سازمان برنامه و بودجه مخالفت شده و این مسئله هنوز مشخص نیست.

دبیر اجرایی خانه کشاورز معتقد است که اگر برخی از کشاورزان گوجه‌های خود را خوراک دام هم کرده باشند، آمار مشخصی از آن‌ها در دسترس نیست. «هزینه تمام شده برای تولید هر کیلو گوجه‌فرنگی بیش از هزار تومان بوده است و قیمت پایین آن باعث شده تا کشاورزانی که گوجه کاشته‌اند ضرر کنند، اما در هیچ کجای کشور آمار دقیقی وجود ندارد که ببینیم چه میزان گوجه خوراک دام شده است و من چنین چیزی را نشنیدم. ممکن است چنین اتفاقی در سطوحی افتاده باشد، اما آمار مشخصی از آن در دسترس نیست.»