اختلاف ما با آژانس، بهانه دست طرف مقابل می‌دهد/ یکی از مشکلات نشست وین، غیرمستقیم بودن مذاکرات ایران و آمریکا است
رویداد۲۴ حسن بهشتی‌پور، در خصوص گزارش مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شورای حکام مبنی بر عدم پاسخگویی ایران به درخواست این نهاد برای تمدید مهلت توافق برای اجرای پروتکل الحاقی، در پاسخ به این سوال که عدم تمدید این توافق چه تاثیری بر مذاکرات وین برای احیای برجام خواهد داشت، گفت: واقعیت این است که براساس اساسنامه، آژانس نقش نظارتی دارد و سه وظیفه عمده به عهده‌اش گذاشته شده که اول جلوگیری از اشاعه سلاح‌های هسته‌ای در دنیاست، دوم کمک کردن به کشور‌ها برای این که بتوانند به انرژی صلح آمیز هسته‌ای دست پیدا کنند و سوم بر فعالیت‌های صلح آمیز کشور‌هایی که دارای فناوری هسته‌ای هستند، نظارت و کنترل کند.
بر اساس این سه وظیفه ذاتی، آژانس باید بر ایران و همه کشور‌های عضو این نهاد نظارت کند و برای همین منظور جداگانه با هر کشوری پیمان‌نامه یا توافق نامه‌ای امضا می‌کند که طبق این توافق‌نامه چگونگی نظارت آژانس بر فعالیت‌های هسته‌ای آن کشور دقیقا روشن می‌شود و اگرچه این توافق‌ها شبیه هم است، ولی همگی الزاما یکی و یک جور نیست؛ یعنی یک توافق‌نامه تیپیک نیست که برای همه عینا تکرار شود، بلکه متناسب با امکانات کشوری که بر آن نظارت می‌شود، جزئیاتی دارد که در آن توافق دوجانبه انجام می‌شود.
تایید نهایی پروتکل الحاقی منوط به وقتی است که طرف‌های مقابل تعهداتشان را کامل اجرا کنند
وی ادامه داد: چنین توافقی در سال ۱۹۷۳ و در زمان پهلوی بین ایران و آژانس بسته شده و طبق همین توافق، همکاری کشورمان با آژانس بعد از انقلاب هم ادامه پیدا کرده، اما بعدا آژانس متوجه شده آن نظارت‌ها کفایت نمی‌کند و توافق جدیدی به نام پروتکل الحاقی ایجاد کرده و به پیمان NPT که پیمان مادر است، الحاق شده است. این پروتکل الحاقی یک سری نظارت‌ها و کنترل‌های بیشتری را برای آژانس قائل شده و همه کشور‌هایی که این پروتکل الحاقی را بپذیرند، باز یک توافق جداگانه امضا می‌کنند که ترتیبات اجرایی پروتکل الحاقی را روشن می‌کند. ایران داوطلبانه پروتکل الحاقی را پذیرفته، اما مجلس تایید نهایی نکرده؛ تایید نهایی مجلس طبق برجام منوط به وقتی است که طرف‌های مقابل تعهداتشان را به صورت کامل اجرا کنند. پس تا زمانی که تایید نهایی نشده ایران این پروتکل الحاقی را داوطلبانه اجرا می‌کرد و در چارچوب برجام هم یکسری تعهدات علاوه بر NPT که پیمان مادر است و پروتکل الحاقی که پیمان پیوستش است را نیز پذیرفته برای اینکه هیچ جای شک و شبهه‌ای برای طرف مقابل نماند که ایران نمی‌خواهد به دنبال سلاح هسته‌ای برود.
وی افزود: حال به این دلیل که طرف آمریکایی حاضر نشد تعهداتش را اجرا کند و رئیس‌جمهورش رسما اعلام کرد از برجام خارج شدم، طبیعی بود ایران یک سال صبر کرد که شاید اروپایی‌ها بتوانند خروج آمریکا از برجام را جبران کنند، ولی اروپایی‌ها هم عملا کاری نکردند؛ در بخش سیاسی کاری کردند، اما بخش اقتصادی که ایران مدنظرش بود که اروپایی‌ها باید تحریم‌ها را لغو می‌کردند و از سیاست‌های ایالات متحده امریکا تبعیت نمی‌کردند، عملا این کار را نکردند و ایران بعد از یک سال از اردیبهشت سال ۱۳۹۸ تعهدات خودش را دو ماه به دو ماه در پنج مرحله کاهش داد. ایران یک سال صبر کرد بلکه اروپایی‌ها کاری انجام دهند که ندادند و بعد گفت هر ۶۰ روز یک بار بخشی از تعهدات را کاهش می‌دهد آن هم یک باره همه تعهداتش را کاهش نداد و بخشی از تعهدات را کاهش داد، ولی باز هم اروپایی‌ها هیچ کاری نکردند.
آژانس فقط موظف به اجرای مسائل حقوقی و فنی است
این کارشناس مسائل سیاست خارجی گفت: ایران طی پنج مرحله این تعهدات را کاهش داد و آن‌ها هیچ اقدامی انجام ندادند تا این که مجلس قانونی تصویب کرد و دولت را به چند اقدام موظف کرد از جمله این که سانتریفوژ‌های نوع جدید را وارد مدار کند، غنی‌سازی ۲۰% را از سر بگیرد، ذخایر اورانیوم ایران را افزایش دهد و متعهد به ۳۰۰ کیلویی که در برجام ذکر شده بود نباشد و دولت هم این موارد را اجرا کرد. در این وضعیت طرف مقابل می‌گوید شما باید به تعهدات خود که در برجام بوده برگردید و ایران هم می‌گوید اگر شما به تعهداتتان برگردید، من هم برمی‌گردم؛ ولی این‌ها حاضر نیستند برگردند و می‌گویند اول باید ایران برگردد و بعد ما به تدریج تحریم‌ها را کاهش می‌دهیم.
وی افزود: در اینجا آژانس می‌گوید من کاری ندارم شما چه مذاکراتی انجام می‌دهید و به این کار دارم که باید این نظارت‌ها و کنترل‌هایی که تا حالا طبق برجام انجام می‌دادم تداوم پیدا کند. ایران هم می‌گوید من زمانی اجازه این دسترسی‌ها را خواهم داد که طرف مقابل هم تعهداتش را اجرا کند و نمی‌شود ما این تعهدات را در شرایطی که طرف مقابل وظایفش را انجام نداده، انجام دهیم. آژانس به این دلیل که یک نهاد نظارتی است، نمی‌تواند به طرف مقابل یعنی آمریکا و اروپا فشار بیاورد که تعهداتشان را انجام دهند یا نمی‌تواند به ایران فشار بیاورد که تعهداتش را اجرایی کند؛ چرا که آژانس فقط موظف به اجرای مسائل حقوقی و فنی است؛ حقوقی یعنی بگوید این اقدامات منطبق بر پروتکل الحاقی یا NPT هست یا نیست؟ و از نظر فنی مثلا می‌گوید ایران ۲۰% یا پنج درصد غنی کرده و این غنی‌سازی چند کیلو شده و حتی چند گرم است.
قرار نبود تعهداتی را که به عنوان پروتکل الحاقی داوطلبانه پذیرفتیم، تا قیامت اجرا کنیم
وی در خصوص واکنش نماینده ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به گزارش رافائل گروسی گفت: حال آقای غریب‌آبادی می‌خواهد بگوید ما که تحت نظارت آژانس در حال فعالیت هستیم و آژانس نظارتش را قطع نکرده، اما نظارتش به ترتیبات اجرایی NPT محدود می‌شود که اصطلاحا به آن پادمان هسته‌ای گفته می‌شود؛ یعنی توافقی که از سال ۱۹۷۳ امضا شده تاکنون برای ما ملاک است و در چارچوب آن ادامه می‌دهیم. این تعهداتی که به عنوان پروتکل الحاقی پذیرفتیم، داوطلبانه بوده و قرار نبوده تا قیامت این‌ها را اجرا کنیم یا چیز‌هایی که در برجام تعهد کردیم را به این دلیل پذیرفتیم که طرف مقابل تعهداتش را اجرا کند و وقتی اجرا نکرد، ما هم اجرا نخواهیم کرد و حرف ایران با آژانس این است. آژانس یک نهاد نظارتی است و حق ندارد اقدام سیاسی کند؛ اقدام سیاسی این است که مدیرکل آژانس به جای این که به آمریکا و اروپا فشار بیاورد که چرا تعهداتشان را اجرا نمی‌کنند تا ایران همکاری‌هایش را با ما ادامه دهد، به ایران فشار می‌آورد.
بهشتی‌پور در پاسخ به این سوال که این اقدام سیاسی آقای گروسی که به شورای حکام گزارش می‌دهد ایران برای تمدید به ما جوابی نداده چه تاثیری می‌تواند روی مذاکرات وین داشته باشد و آیا اساسا تاثیری دارد، گفت: این گزارش دادن سیاسی نیست و وظیفه‌اش است و باید گزارش دهد؛ این قسمت سیاسی است که از ایران می‌پرسد چرا تعهداتش را اجرا نمی‌کند؛ در حالی که وظیفه آژانس این است که به انجام تعهدات نظارت کند نه این که بپرسد چرا تعهدات خود را اجرا نمی‌کنید. ایران تعهدات پادمانی‌اش را اجرا می‌کند و چیزی که اجرا نمی‌کند، تعهداتی است که به برجام سپرده و به این دلیل آن را انجام نمی‌دهد که می‌گوید طرف مقابل هم به تعهداتش پایبند نیست.
بیشتر بخوانید: ترقی: برجام برای دولت رئیسی می‌تواند هم فرصت و هم تهدید باشد/ از دولت منتخب نباید سهم‌خواهی کرد
اختلاف ما با آژانس، بهانه دست طرف مقابل می‌دهد
وی افزود: تبعات این گزارش‌ها برای ایران این است که شورای حکام باز جلسه خواهد گذاشت و در ماه آگوست یک نشست حکام است و این‌ها را دو مرتبه بررسی می‌کنند. اینجا باید ببینیم اجرا نکردن تعهدات و ایجاد اختلاف بین ایران و آژانس به نفع ایران یا طرف مقابل است؟! بنده به عنوان یک پژوهشگر می‌گویم به نفع ایران نیست؛ چراکه وقتی ما با آژانس اختلاف پیدا کنیم، بهانه دست طرف مقابل می‌دهیم که او با اتکا به این بهانه‌ها دوباره پرونده ما را مطرح کند و مجددا چیزی که ما یک دور در سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۹ شاهد بودیم، تکرار شود. چرا ما باید چنین کاری کنیم؟! به نظر من ارزش دارد ایران به شکلی با آژانس به توافق برسد؛ چراکه آژانس یک داور و یک نهاد نظارتی و کنترلی است و ما با آژانس دعوایی نداریم و دعوای ما با اروپا و آمریکاست و آن‌ها هم مادامی که احساس کنند، تحریم‌ها اثر دارد، آن را رها نمی‌کنند.
ادامه همکاری با آژانس به نفع ایران و مردم ایران است
وی ادامه داد: ما باید در داخل، اقتصادمان را به شکلی اصلاح کنیم که این تحریم‌ها کم‌اثر یا بی‌اثر شود و در این شرایط آن‌ها از اعمال تحریم دست برمی‌دارند؛ در غیر این صورت حتی اگر ذخایر اورانیوم‌مان را ۱۰ برابر همین حد که داریم کنیم، تاثیری بر اینکه این‌ها تحریم‌ها را لغو کنند، نخواهد داشت. من منکر این نیستم که توان هسته‌ای ایران افزایش پیدا کند، ولی معتقدم باید اصل را بر همکاری با آژانس بگذاریم و هر طور که هست تلاش کنیم همکاری‌مان را با آژانس ادامه دهیم و ادامه این همکاری به نفع ایران و مردم ایران است، چراکه هر نوع اشکال در روابط با آژانس این سوءتفاهم را به وجود می‌آورد که ایران در حال انحراف از مسیر صلح‌آمیز هسته‌ای است و این بهانه را به دست طرف مقابل می‌دهد که دائم تبلیغات کند که ایران فلان قدر اورانیوم غنی می‌کند، دوربین‌های کنترلی‌اش را بسته و غیره.
من فکر می‌کنم بهتر است ایران همکاری‌هایش را با آژانس ادامه دهد و مذاکرات را داشته باشد و به راه‌حل‌های جدیدی برسد، اما به موازات آن هر چه فریاد دارد سر آمریکایی‌ها بزند و به این سمت برود که اقداماتی انجام دهد تا این تحریم‌ها بی‌خاصیت شود و اگر این کار‌ها را انجام دهد، مطمئن هستم آن‌گاه آمریکایی‌ها تجدیدنظر می‌کنند وگرنه مادامی که تحریم‌ها تاثیرگذار باشد، از این تحریم‌ها دست بر نخواهند داشت.
تصمیمِ سخت در تعریف دیپلماتیک یعنی دو طرف از برخی خواسته‌هایمان بگذرند
این تحلیل‌گر مسائل هسته‌ای در پاسخ به این سوال که دور ششم مذاکرات وین برای احیای برجام به پایان رسیده و قرار است دور هفتم برگزار شود که زمانش مشخص نیست. تهران معتقد است برای توافق، این واشنگتن است که باید تصمیم سخت بگیرد و از طرف دیگر واشنگتن اعلام می‌کند تصمیم اساسی باید در تهران اتخاذ شود. از نظر شما این تصمیم سخت چه از دید تهران و چه از دید واشنگتن چیست و آیا دور هفتم می‌تواند دور پایانی باشد، گفت: هر نوع توافقی که بخواهد شکل بگیرد، باید دو طرف از برخی خواسته‌های خود بگذرند. تصمیم سخت اشاره به این دارد که باید از برخی خواسته‌ها بگذرند تا به تفاهم برسند.
در موضوع برجام نیز دو طرف به این دلیل به توافق رسیدند که هر کدام از برخی خواسته‌هایشان گذشتند؛ یعنی در برجام این طور نبود که آمریکا به همه خواسته‌هایش برسد و به یک سری از خواسته‌هایش نرسید و اگر دست این کشور بود ما اصلا نباید غنی‌سازی اورانیوم را ادامه می‌دادیم، ولی پذیرفت برای این که دیدند اگر نپذیرند به نتیجه نخواهند رسید و ایران هم پذیرفت که این نظارت‌ها و کنترل‌ها را افزایش دهند تا چهار مسیری که می‌توانست به بمب هسته‌ای برسد، بسته شود. هرچند ایران نمی‌خواست و رسما اعلام کرد به دنبال بمب هسته‌ای نیست. ایران و آمریکا از برخی خواسته‌هایشان گذشتند. تصمیم سخت اشاره دیپلماتیک به این معنا دارد که باید از برخی خواسته‌هایمان بگذریم؛ ما می‌گوییم آمریکا باید بگذرد و آمریکا هم می‌گوید ایران باید بگذرد.
یکی از مشکلات نشست وین، غیرمستقیم بودن مذاکرات ایران و آمریکا است
بهشتی‌پور در پاسخ به این سوال که حال افق پیش رو چیست، گفت: قانون هر نوع مذاکره می‌گوید اگر دو طرف می‌خواهند به نتیجه برسند باید از بخشی از خواسته‌هایشان بگذرند و باید دید کجا می‌توانند به سمت هم حرکت کنند تا به یک نقطه تعادل برسند. در دور هفتم به نظر من این ماجرا ادامه پیدا خواهد کرد مگر این که یا ایران یا آمریکا و یا هر دو تجدیدنظر کنند. یکی از مشکلات مذاکرات این است که مذاکرات به صورت غیرمستقیم است؛ یعنی ما در یک هتل با چهار نفر مذاکره می‌کنیم و آن‌ها هم با آمریکا مذاکره می‌کنند؛ این چه صورت مذاکره‌ای است؟! ما خیلی راحت می‌توانستیم مستقیم بنشینیم و گفتگو کنیم و خواسته‌های خودمان را مطرح کنیم.
وی در خصوص انتقادی که معتقد است نه اروپا و نه چین و روسیه هیچ وقت واسطه صادقی بین ایران و آمریکا نبودند، گفت: بله، این هم از جنبه‌های دیگری است. ارزیابی من این است که الآن هم اروپا، هم چین و هم روسیه واقعا می‌خواهند ایران با آمریکا به توافق برسد، ولی مشکل سر این است که تصمیمات سخت باید گرفته شود و هم آمریکایی‌ها بایستی لجاجت را کنار بگذارند و تصمیمات سخت بگیرند و هم ایران اگر می‌خواهد به توافق برسد، تصمیم سخت به این معنا است که از برخی خواسته‌هایش بگذرد؛ این که چقدر بگذرد و چطور بگذرد و از کدام خواسته‌ها بگذرد، همان جزئیاتی است که سه دوره مذاکرات طول کشیده؛ منظور این است که تا دور سوم روی کلیات به توافق رسیدند و از دور سوم به بعد که جزئیات بود همچنان مساله است که چه کسی چقدر و از کدام خواسته‌هایش بگذرد و مساله مهم این است که بازگشت چطور انجام شود؛ یعنی آمریکا چطور به برجام برگردد و همه تعهداتش را یک باره با هم یا مرحله‌ای اجرا می‌کند و ایران هم که این تعهدات را کاهش داده، آیا یک دفعه همه را برگرداند یا به تدریج برگرداند؛ گام به گام باشد یعنی اقدام در مقابل اقدام باشد و این‌ها موضوعات و جزئیاتی است که طول کشیده است.
از این بابت ممنون هستیم