ترس به بورس بازگشت

رویداد۲۴ کمپین جهانی «هفته سرمایه‌گذار» هر سال به مدت یک هفته در ماه اکتبر با نظارت آیسکو برگزار می‌شود و نهاد‌های نظارتی و مشارکت‌کنندگان در این رویداد به انعکاس ابتکارات، نوآوری‌ها و اقدامات انجام شده در حوزه‌های آموزش سواد مالی و حمایت از سرمایه‌گذاران می‌پردازند. شعار سازمان بورس و اوراق بهادار برای «هفته جهانی سرمایه گذار» که به آیسکو اعلام شده، «اگر به فکر سرمایه‌گذاری با بازدهی خوب هستید، دانش مالی کسب کنید» است.

احمد یزدان‌پناه اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا (س) در هفته جهانی سرمایه‌گذار به بررسی اصلاح بازار سهام پرداخت و از ترس‌های این اتفاق مهم در اقتصاد کشور نوشت که در ادامه می‌خوانید:

بازار سهام در دو و سه هفته قبل با ریزش شاخص، باز بحث «اصلاح» قیمتی را داغ کرد. دلیل قانع کننده و به قول بورسی‌ها بنیادی برای این اصلاح به صحنه نیامد جز اینکه بدرستی گفته شد هر صعودی برای همیشه نیست همانطور که هر نزولی. خروج نقدینگی از بورس و خروج پول‌های حقیقی نماگری برای آنست که عنوان تحلیل برخی از اهل فن را بپذیریم که «ترس به بورس بازگشت». البته این ترس همان نگرانی فعالان بازار سهام از شایعه افزایش نرخ بهره بانکی و ابهام در فرجام برجام و یکی دو عامل دیگر بود. این ترس‌ها و دغدغه‌ها موجب شد که «رفتار هیجانی» احتمالی سرمایه گذاران بازار را با نااطمینانی بیشتری همراه کند. در این یادداشت مراد آنست بطور خلاصه و ساده به اهمیت رفتار سرمایه گذاران در زمان «اصلاح» شاخص بورس با تکیه بر تأثیر دو شکل دهنده اصلی رفتار آنان یعنی «ترس» و «طمع» اشاره شود.

در وال استریت گفته‌ای معروف و قدیمی است که می‌گوید «بازار‌های مالی بر دو محور، یعنی دو هیجان قدرتمند، «ترس» و «طمع» می‌چرخند. سرمایه گذار قدر و نامی بورس که شهرت جهانی دارد، وارن بافت در نامه‌ای در سال ۱۹۸۶ به سهامداران شرکت خود نوشت «گاه و بی گاه شاهد طغیان و جولان دو بیماری بشدت مسری، «ترس» و «طمع» هستیم، چیزی که بین اهالی و جامعه سرمایه گذاری همیشه رخ خواهد داد.» این رفتار هیجانی سرمایه گذار که بیشتر از همه از ترس و طمع او ناشی می‌شود، مسئول بالا رفتن سرسام آور قیمت سهام در یک بازار سهام رو به افزایش و صعودی یعنی «بازار گاو نشان» (Bull market) و پس از آن مسئول ریزش و سقوط قیمت سهام در بازار «خرس نشان» است.

در بازار سهام برای برخی شرایط بازار از نماد بعضی حیوانات استفاده می‌شود؛ برای مثال با توجه به نحوه حمله گاو وقتی بازار به باور و انتظار سرمایه گذاران روند صعودی بخود خواهد گرفت عنوان «بازار گاوی» و بر عکس آنرا «بازار خرسی» می‌گویند. من در کلاس «اقتصاد مالی» خود پیشنهاد «بازار گاو نشان» و «خرس نشان» را مطرح می‌کنم شبیه «آدامس خروس نشان». وقتی طمع و آز و ولع بر رفتار سرمایه گذار سلطه پیدا می‌کند می‌گویند «بازار خوکی» شده است (Pig market). پس شاید این پیشنهاد بتواند تعدیلی باشد.

چگونه طمع بر قیمت سهام و بازده‌ها اثر می‌گذارد؟

جف بروس، مدیرعامل آمازون زمانی از وارن بافت پرسیده بود «تز شما درباره سرمایه گذاری بسیار ساده است، چرا هر کس عیناً از شما آنرا کپی نمی‌کند». او جواب داده بود، «زیرا هیچکس نمی‌خواهد پله به پله ثروتمند شود». جواب بافت گویای عصاره «طمع» در رفتار سرمایه گذاری‌هاست. سرمایه گذاران می‌خواهند که به سرعت سود عایدشان شود و این بازار‌های «گاو نشان» هستند که فرصت خوبی را بر کسب سود در یک دوره زمانی کوتاه در اختیار آن‌ها می‌گذارد. وقتی قیمت‌ها روند صعودی پیدا می‌کنند، مردم بیشتر و بیشتری پول بیشتر و بیشتری را برای سرمایه گذاری در سهام اختصاص می‌دهند. قیمت سهام هم از قانون عرصه و تقاضا تبعیت می‌کند. با بالا رفتن تقاضا (پول بیشتر)، قیمت سهام بالاتر می‌روند و سود‌ها رشد می‌کنند. رشد و فزونی سود‌ها موجب طمع بیشتر شده و پول بیشتر وارد شده برای سرمایه گذاری یا خرید بیشتر به بورس‌ها و بازار سهام، قیمت‌ها را بیش از حد (حد آن چیست؟) بالا می‌برد. با اوج گرفتن قیمت سهام یا دارایی‌ها دیگر در بازار‌های مالی بازار با «حباب قیمتی» مواجه می‌شود، یعنی قیمت‌ها از «ارزش ذاتی» و یا بنیادی خود فاصله زیادی می‌گیرند. مثل تمام حباب‌ها سرانجام حباب دارایی‌ها هم می‌ترکند و قیمت‌ها سقوط می‌کنند؛ لذا سرمایه گذارانی که سهام خود را در قیمت‌ها بسیار بالا خریده بودند با «اصلاح» بازار سهام دچار ضرر و زیان‌های سنگینی می‌شوند.

چگونه ترس بر قیمت سهام و بازده‌ها اثر می‌گذارد؟

وقتی قیمت یک دارایی مثل سهم داغ داغ شود، سرانجام بازار آن را «اصلاح» می‌کند. ظهور و بروز بازار‌های «خرس نشان» (بازار‌ها با روندی کاهشی در قیمت ها) می‌تواند بعلت عوامل متعددی صورت گیرد، اما بیشترین عامل مشترک بین آن‌ها به کندی سطح فعالیت‌های اقتصادی جامعه و کسادی و بی رونقی اقتصاد‌ها مربوط می‌شوند. عموماً دیده شده که سرعت افت قیمت‌های سهام در بازار خرس نشان سریع‌تر از آهنگ رشد آنهاست.

دلایل متعددی را برای سقوط شدید قیمت‌ها در بازار خرس نشان می‌توان ارائه کرد، ولی در یک کلمه دلیل بنیادی آن «ترس» است. وقتی قیمت‌ها تند و تیز (Sharply) افت می‌کنند، ترس سرمایه گذاران آنست که نکند این کاهش‌ها بیشتر شوند و لذا فروش آن‌ها بر پایه این ترس و وحشت خواهد بود. همانطور که اشاره شد، قیمت سهام هم از عرصه و تقاضا در بازار آن متابعت می‌کند.

در یک بازار خرس نشان، عرضه سهام بالاست، چرا که بیشتر سرمایه گذاران فروشنده‌اند. این دلهره و ترس برای فروش موجب می‌شود که قیمت سهام با شیب تندی افت نماید. سرانجام، قیمت‌ها با این کاهش‌ها به سطحی می‌رسند که ارزندگی آنها، به قول فعالان بورس ها، جذاب می‌شود (سهام ارزان شده) و در نهایت به پایین‌ترین حد خود یعنی نقطه «قعر» چرخه بازار سهام می‌رسند و فرصت خوب و ارزنده‌ای برای سرمایه گذاری را رقم می‌زنند.

اثر رفتار سرمایه گذار در اصلاحات بازار

شما نمی‌توانید بازار را کنترل کنید، ولی می‌توانید بر اعمال و تصمیمات خود کنترل داشته باشید. این اقدامات و اعمال شما هستند که تعیین کننده سود یا زیان شما چه در بازار سهام و چه در سرمایه گذاری در صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک می‌باشند.

فرض کنید شما آن علم و تجربه لازم را بر بهره مندی بهینه از بازار‌های مالی ندارید. پس بهترین فکر آنست که از طریق صندوق‌ها و بازارگردان‌ها وارد بازار پیچیده سرمایه گذاری‌های مالی شوید. بفرض اگر شما ۱۰۰، ۰۰۰ تومان (اعداد فرضی و کوچک در مثال آورده شده اند) می‌خواهید در یک صندوق سرمایه گذاری مشترک، سرمایه گذاری کنید که «ارزش خالص دارایی» هر «واحد» سرمایه گذاری در آن صندوق، یعنی NAV آن، ۱۰۰ تومان است و لذا شما ۱۰۰ واحد خریداری می‌کنید، NAV مزبور ابتدا بالا می‌رود و به ۱۱۰ می‌رسد و سپس کاهش یافته و ۹۰ تومان می‌شود. گرچه ارزش بازار وجوه شما حالا کمتر از قیمت خرید شماست، ولی این فقط نه یک زیان فرضی و موهومی است نه یک ضرر و زیان واقعی. در طول زمان، ارزش بازار سرمایه گذاری شما ممکن است با بهبود بازار سهام بالا رود. در نهایت سود بردن و یا زیان کردن شما بستگی به اقدام و عمل و شیوه رفتار شما دارد. انتخاب شما می‌تواند یکی از موارد زیر باشد:

۱- ترس از اینکه ارزش بازار وجوه سرمایه گذاری شده شما حتی پس آن کم شدن باز هم کمتر شود، دست به نقد نمودن آن می‌زنید (Redeem). با این اقدام شما ضرر و زیان فرضی اشاره شده در بالا را یعنی تومان ۱۰.۰۰۰ = (۹۰ – ۱۰۰) × ۱۰۰ را به یک ضرر واقعی ۱۰.۰۰۰ تومانی تبدیل کرده اید.

۲- تصور کنید ارزش بازار سرمایه گذاری شما باز بیشتر کاهش یابد و شما این فرصت برایتان بدست آمده که آنرا با هزینه کمتری دوباره خریداری کنید. فرض می‌کنیم گمانه‌های شما درست از آب درآمده و NAV صندوقی که شما در آن سرمایه گذاری کرده اید به ۸۰ تومان تنزل پیدا کرده است، اگرچه ۸۰ تومان، پایین‌ترین قیمتی است که با آن مواجه شده اید، ولی بعید است شما در آن قیمت سرمایه گذاری کنید، چرا که شما ترس آن را خواهید داشت که نکند از آنهم بیشتر افت کند. بطور تقریب در تمامی بازار‌های خرس نشان افت بازار، بیشتر از ناحیه ترس زیاد بین سرمایه گذاران بوده است. اکثر کارشناسان سرمایه گذاری پذیرفته اند که تقریباً تبیین زمان و فرصت نقطه قعر یک بازار خرس نشان غیر ممکن است. بیشتر سرمایه گذارانی که ضرر کرده اند در پی آنند قبل از سرمایه گذاری مجدد خود از بهبود بازار سهام مطمئن و خاطر جمع شوند. با این وجود، چرخش اوضاع از نقطه قعر چرخه بازار، که همان بهترین زمان سرمایه گذاری است، بسوی بهبود معمولاً خیلی سریع اتفاق می‌افتد.

بنابراین، تا آن زمان که شما به سرمایه گذاری مجدد اقدام کنید، قیمت‌ها بطور قابل ملاحظه‌ای از نقطه قعر بالاتر رفته اند. فرض کنید که «ارزش خالص دارایی» (NAV) ۹۵ تومان است. شما بقول فعالان بازار سهام قبلاً معادل ۹۰.۰۰۰ تومان نقد شده بودید، یعنی حالا از محل فروش سهام خود این مبلغ را دارید؛ بنابراین شما ۹۴۷.۴ واحد خریداری خواهید کرد. بفرض اینکه در عرض یکسال NAV آن صندوق به ۱۱۰ تومان برسد، ارزش بازار (Market value) سرمایه گذاری شما ۱۰۴۲۱۰ تومان خواهد شد. بنابراین، سودی معادل ۴۲۱۰ تومان عایدتان شده است.

۳- ابداً هیچ کاری نکنید، به «طرح سرمایه گذاری» خود وفادار بمانید، هر چند قیمت‌ها کاهش یافته اند. ارزش بازاری سرمایه گذاری شما ممکن است بالا رود، پایین بیاید و دوباره افزایش یابد. وقتی NAV سرمایه گذاری شما ۱۱۰ تومان است، سود شما ۱۰.۰۰۰ = (۹۰ – ۱۱۰) × ۱۰۰ تومان خواهد شد. هیچ اقدامی نکردن و اسیر هیجانات و احساسات نشدن و بر «ترس» و «طمع» غلبه داشتن بهترین طرز رفتار و اقدام در این مثال است.

جمع بندی

در احوالات زندگی نابغه ای، چون اسحاق نیوتون آمده است که او به وسوسه و هیجان حاکم بر بازار سهام با خرید یکی از داغترین سهام آن زمان بورس انگلیس مبلغ هنگفتی را در یک سرمایه گذاری سفته بازانه از دست داد. پس از آن زیان نیوتون گفته بود «من توانستم حرکات اجرام آسمانی و سماوی را محاسبه کنم، ولی قادر به تحلیل رفتار جنون آمیز آدمیان نشدم». پس غلبه بر هیجانات و شناخت آن‌ها در بازار‌های مالی کاری است که تمرین و ممارست و خودسازی خاص خود را می‌خواهد. قیمت‌های سهام منعکس کننده رفتار سرمایه گذاری جمعی تمامی سرمایه گذاران است. گرچه طمع و ترس غریزه‌های اساسی و سوخت دو موتور محرک رفتار سرمایه گذاری‌ها هستند، ولی بیشترین ضربه‌ها را هم بر منافع و منابع مالی شما وارد می‌آورند. باید حق داد که در یک بازار پر تلاطم و مواج حفظ آرامش و دوری از هیجان زدگی‌ها کاری «نه به همین سادگی» است. ولی اگر شما اجازه ندهید طمع و ترس بر رفتار سرمایه گذاری شما اثر بگذارد، آنگاه شما در تحقق و دستیابی به اهداف مالی خود بسیار قوی‌تر عمل خواهید کرد.

کلام آخر، توصیه معروف وارن بافت که گفته در بازار سهام «وقتی دیگران حریص اند، شما بترسید و وقتی سایرین می‌ترسند شما حریص باشید.»

منبع: ایبِنا