منطقه برای احیای برجام آماده می‌شود؟

رویداد۲۴ترافیک تماس‌های تلفنی میان حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران با وزرای خارجه امارات متحده عربی، ژاپن، عراق و رییس سازمان همکاری‌های اسلامی به علاوه تماس‌های رابرت مالی، رییس هیات مذاکره‌کننده ایالات متحده امریکا با مقام‌های کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج‌فارس، مصر و اردن و کره جنوبی از نزدیک بودن تحولی در پرونده مذاکرات برای احیای برجام خبر می‌دهد.

به گزارش روزنامه اعتماد، هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و ایالات متحده به علاوه ۵ کشور عضو برجام یک هفته اخیر را به منظور مشورت در پایتخت‌های‌شان گذراندند و گفته می‌شود که ادامه مذاکرات از اوایل هفته جاری در وین از سر گرفته خواهد شد. پیش از آغاز این وقفه ۷ روزه گفته شد که مذاکرات برای احیای برجام در دو مسیر رفع تحریم و اجرای تعهدات هسته‌ای به مرحله حساسی رسیده و نیازمند تصمیم‌گیری‌های سیاسی در پایتخت‌ها است.

هرچند که روسای هیات‌های ایران و ایالات متحده تاکید داشته و دارند که هنوز اختلاف بر سر چند موراساسی به قوت خود باقی مانده، اما همزمان هر دو طرف برای نخستین‌بار از نزدیک بودن توافق سخن گفته‌اند.

روایت طرف امریکایی تکرار این ادعا است که پنجره نیمه‌باز فرصت برای احیای برجام در حال بسته شدن است و این تهران است که باید تصمیم‌های سخت خود را بگیرد. همزمان طرف ایرانی بر لزوم اخذ تضمین از ایالات متحده و همچنین رفع تمام تحریم‌ها سخن می‌گوید هرچند که به گفته سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی به نقل از علی باقری، رییس هیات مذاکره‌کننده ایران، طرف مقابل فعلا لغو بخشی از تحریم‌ها را پذیرفته است.

واشنگتن نشین‌ها چه می‌گویند؟

همزمان با نزدیک شدن احتمالی هیات مذاکره‌کننده امریکا به حصول توافق با ایران در وین، تحرکات در واشنگتن علیه احیای برجام از سوی جمهوری‌خواهان و دموکرات‌ها افزایش یافته و همزمان مقام‌های نظامی امریکایی ادعا‌ها درباره نقش منفی ایران در فعالیت‌های منطقه‌ای در غرب آسیا را هم تکرار می‌کنند. در حالی که در چند روز اخیر رهبران هر دو حزب در مجلس سنای ایالات متحده احیای برجام با متن مصوب در سال ۲۰۱۵ را به ضرر ایالات متحده خوانده‌اند، مقام‌های کاخ سفید و وزارت خارجه به اتخاذ مواضعی دو پهلو روی آورده‌اند و در حالی که در وین مسیر مذاکره را برای حل‌وفصل اختلاف با تهران در پیش گرفته‌اند در واشنگتن هرچندساعت یک بار آژیر خطر را به صدا درآورده و هشدار می‌دهند که توسعه فعالیت‌های هسته‌ای ایران اندک اندک احیای برجام را از حیث منع اشاعه برای غرب بی‌معنا خواهد کرد.

سخنان روز سه‌شنبه سناتور «باب منندز» رییس کمیته روابط خارجی سنا مبنی بر کاهش زمان‌گریز هسته‌ای ایران به سه الی چهار هفته و همچنین انتقاد از تلاش دولت «جو بایدن» برای بازگشت به برجام سر و صدای زیادی در واشنگتن به راه انداخت و به سخت شدن کار برای دولت بایدن در وین تعبیر شد. ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده در پاسخ به سوال خبرنگاران درباره این سخنان برای چندمین بار در یک سال اخیر توپ را به زمین دولت قبلی ایالات متحده به ریاست دونالد ترامپ انداخته و ادعا کرد که توسعه برنامه هسته‌ای ایران نتیجه خروج دولت ترامپ از این توافق است. پرایس در توضیح این ادعا گفت: «زمانی که برجام به‌طور کامل اجرا شد، زمان گریز هسته‌ای ایران یک سال بود به این معنی که اگر ایران بخواهد به بمب دست پیدا کند، یک سال طول می‌کشد تا مواد شکافت‌پذیر لازم را برای یک سلاح هسته‌ای جمع‌آوری کند.»

ند پرایس در ادامه سخنانش درباره مذاکرات وین با اشاره به اینکه ما خود را در مجموعه‌ای از شرایط ناگوار می‌بینیم، گفت: این پنجره بسیار بسیار بسته‌تر شده است، دقیقا به این دلیل که وقتی ایران به نقطه‌ای برسد که پیشرفت‌های هسته‌ای‌اش مزایای منع اشاعه‌ای را که برجام منتقل می‌کرد، از بین ببرد، این نقطه‌ای است که دیگر از بُعد منافع امنیت ملی و منافع متحدان و شرکای ما در سراسر جهان، پیگیری برای بازگشت متقابل به پایبندی به برجام معنا و مفهومی ندارد و ما باید مسیر دیگری را دنبال کنیم.»

«برجام نه کلمه‌ای کمتر و نه واژه‌ای بیشتر»؛ این عبارت مطالبه‌ای است که تهران در ۱۰ ماه گذشته از آغاز مذاکرات برای احیای برجام در وین آن را بار‌ها و بار‌ها تکرار کرده است. موضع ثابت تهران از فروردین‌ماه تا به امروز در این زمینه، طرف غربی را در چند مرحله به عقب‌نشینی از مطالبه اولیه وادار کرده است. سه کشور اروپایی به اضافه ایالات متحده ابتدا خواهان وارد کردن اختلاف‌های غیربرجامی با تهران به شمول فعالیت‌های منطقه‌ای و توانمندی موشکی ایران به مذاکرات وین بودند که با مخالفت تهران روبه‌رو شدند، پس از آن به سراغ فعالیت‌های هسته‌ای ایران رفته و دستاورد‌های هسته‌ای فراتر از برجام را نشانه گرفتند که باز هم ایران با امحای سانتریفیوژ‌های نسل بالاتر از آنچه در برجام آمده مخالفت کرد.

اکنون که اروپایی‌ها پایان ماه فوریه را به عنوان ضرب‌الاجلی برای مذاکرات در نظر گرفته‌اند و ایالات متحده هم از در دسترس بودن توافق در چندهفته آتی سخن می‌گوید روزنامه امریکایی «وال‌استریت‌ژورنال» با طرح ادعا‌هایی درباره زمان «گریز هسته‌ای» ایران و به نقل از مقام‌های امریکایی می‌گوید که باید به زودی به توافقی متفاوت از برجام با ایران رسید.

براساس این گزارش، مقام‌های دولت بایدن اواخر سال ۲۰۲۱ به این نتیجه رسیدند که برنامه هسته‌ای ایران به قدری پیشرفت کرده که دیگر نمی‌تواند بازه زمانی ۱۲ ماهه گریز هسته‌ای را که در برجام تعیین شده بود، مجددا ایجاد کرد. وال‌استریت‌ژورنال به نقل از مقام‌های امریکایی خواستار یک توافق متفاوت با برجام شد و نوشت که مقام‌های امریکایی می‌گویند، باید به زودی یک توافق بازبینی‌شده حاصل شود تا به ایالات متحده و همپیمانانش زمان کافی دهد تا به موقع به پیشروی‌های هسته‌ای ایران پاسخ دهند. وال‌استریت‌ژورنال در ادامه نوشته است: اینکه این دوره گریز هسته‌ای چقدر محدود خواهد بود بستگی به گام‌های دقیقی دارد که ایران برای برچیدن، ارسال به خارج، از بین بردن ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود، ماشین‌های تولید سوخت هسته‌ای و ظرفیت تولید سانتریفیوژ‌ها با آن‌ها موافقت کند.

ایران و ایالات متحده چه در ماه‌های منتهی به حصول برجام در سال ۱۳۹۴ که مذاکرات مستقیم با یکدیگر را پیش بردند چه در ماه اخیر که با واسطه یکی از اعضای برجام در مسیر احیای این توافق گام برداشته‌اند صرفا درباره موضوعات هسته‌ای گفتگو کرده‌اند، اما ناگفته پیداست که اختلاف‌های دو کشور در حوزه غرب آسیا همواره سایه‌ای سنگین بر این رایزنی‌ها بوده به گونه‌ای که یکی از دلایل دونالد ترامپ برای خروج از برجام نیز عدم دربرگرفته شدن اختلاف‌های غیربرجامی بوده است. اکنون نیز همزمان با پیشبرد مذاکرات در وین، مقام‌های امریکایی دست از طرح ادعا علیه ایران در منطقه برنمی‌دارند.

در تازه‌ترین این اظهارنظرها، «کنث فرانک مک‌کنزی» رییس سازمان «ستاد فرماندهی مرکزی امریکا» موسوم به سنتکام، شامگاه پنجشنبه در سخنرانی در «اندیشکده خاورمیانه» به طرح ادعا‌ها درباره فعالیت‌های منطقه‌ای ایران پرداخته و مدعی شد: «ایران تهدید اصلی پیش روی سنتکام در خاورمیانه و کانون تمرکز ما است. امریکا و ایران همچنان در وضعیت بازدارندگی مداوم هستند و تهران تلاش می‌کند امریکا را مجبور به اقدام کند.» براساس ترجمه خبرگزاری فارس از سخنان مک‌کنزی، او با ادعای از کنترل خارج شدن گروه‌های شبه‌نظامی حامی ایران در عراق، اضافه کرد: «ما ماموریت داریم ایران را از انجام هرگونه عملیات شرورانه که باعث تضعیف امنیت و ثبات خاورمیانه می‌شود، بازداریم. پشتیبانی ایران از حوثی‌ها دلیل اصلی طولانی شدن جنگ در یمن است. حوثی‌ها از تسلیحات ارسالی ایران بدون ملاحظه استفاده می‌کنند.»

بیشتر بخوانید: توضیح وزارت خارجه آمریکا درباره از سرگیری معافیت‌های تحریمی ایران

«میچ مک‌کانل»، رهبر جمهوری‌خواهان در مجلس سنای امریکا نیز شامگاه پنجشنبه با اشاره به اینکه امریکا «بازدارندگی» خود علیه ایران را از دست داده از سیاستمداران حزب رقیب خود خواست فشار‌ها را بر تهران افزایش دهند. مک‌کانل در این باره گفت: «برای اینکه دموکرات‌ها فشار‌ها را بر ایران افزایش دهند و پاسخ قاطعی به این کشور بدهند دیر نیست. عدم واکنش قاطع به حملات نیرو‌های تحت حمایت ایران علیه نیرو‌های امریکایی در منطقه بازدارندگی ما را از بین برده و خطرات علیه پرسنل امریکایی را به طرز محسوس افزایش داده است. راهبرد ایران این است که با استفاده از خشونت ایالات متحده را از خاورمیانه بیرون براند. جای تعجب ندارد که آن‌ها بعد از عقب‌نشینی تحقیرآمیز دولت از افغانستان و ناتوانی در پاسخ دادن به نظامیان امریکا استفاده از این راهبرد را مضاعف خواهند کرد.»

در شرایطی که به نظر می‌رسد ایران و ۱+۴ به مرحله بازگشت ایالات متحده به جلسات کمیسیون مشترک برجام در وین نزدیک می‌شوند، سناتور‌های کنگره امریکا اعم از جمهوری‌خواهان رقیب جو بایدن تا دموکرات‌های هم‌حزب آقای رییس‌جمهور از رابرت مالی می‌خواهند درباره آنچه در وین به دست آمده توضیحاتی بدهد. براساس گزارش‌های منتشرشده در رسانه‌های امریکایی، جلسه استماع برای به‌روزرسانی سناتور‌های کنگره در خصوص جدیدترین تحولات مذاکرات وین برای رفع تحریم‌های یکجانبه علیه جمهوری اسلامی ایران قرار است روز چهارشنبه ۹ فوریه (۲۰ بهمن‌ماه) برگزار شود که البته پشت در‌های بسته است. جلسه استماع سنا درباره مذاکرات وین درباره برجام درست یک روز پس از آن تنظیم شده است که سناتور «باب منندز» رییس کمیته روابط خارجی سنای امریکا طی سخنرانی در سنا خواستار توقف مذاکرات وین و رویکرد سخت‌تر دولت بایدن علیه جمهوری اسلامی ایران شد.

آماده‌سازی منطقه برای احیای برجام؟

به گزارش «اعتماد» در نتیجه ماه‌ها مذاکره میان ایران و ۱+۴ برای بازگشت ایالات متحده به برجام اکنون طرفین به خوبی از خطوط قرمز واقعی یکدیگر باخبر شده و هریک کم و بیش می‌دانند که قرار است در بازگشت به پایتخت اتریش با موافقت یا مخالفت طرف مقابل در کدام موارد یا اعلام آمادگی برای چه بده و بستان‌هایی روبه‌رو شوند. همزمان مذاکرات وین در حالی پیش می‌رود که اوضاع امنیتی و نظامی در غرب آسیا با توجه به تحرکات پیرامون پرونده یمن و هدف قرار گرفتن خاک امارات متحده عربی آرام گزارش نمی‌شود و شکست یا موفقیت در احیای برجام هرکدام منطقه را با سناریو‌های متفاوتی روبه‌رو خواهد کرد. دولت جو بایدن از زمان آغاز مذاکرات احیای برجام در وین روند تماس مداوم و فشرده با متحدان عربی و عبری خود در منطقه را در پیش گرفته تا به نوعی مسیر مذاکرات را از توطئه‌های آن‌ها برای تخریب روند تا حد ممکن مین‌زدایی کند و البته نگرانی‌های آن‌ها از بازگشت طرفین به اجرای برجام را هم برطرف کرده باشد. در چنین فضایی زمانی که رابرت مالی از گفتگو با طرف‌های عربی درباره احیای توافق هسته‌ای ایران خبر می‌دهد می‌توان آن را نشانه مثبتی مبتنی بر نزدیک بودن توافق دانست. رابرت مالی در توییتی در این باره نوشت: «از آنجایی که مذاکرات طی هفته‌های پیش رو به یک جمع‌بندی خواهد رسید، ما به مشورت‌های نزدیک با شرکای منطقه‌ای خود ادامه می‌دهیم.»

همزمان با رایزنی‌های رابرت مالی با مقام‌های کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج‌فارس، وزیر خارجه ایران نیز با وزرای خارجه امارات متحده عربی، عراق و ژاپن درباره مذاکرات برای احیای برجام و همچنین مذاکرات میان ایران و عربستان سعودی و ضرورت تداوم آن گفتگو کرد. به گزارش «اعتماد»، عربستان سعودی بهار ۱۴۰۰ همزمان با آغاز مذاکرات برای احیای برجام در وین، با میانجی‌گری عراق برای مذاکره با تهران موافقت کرد که در نتیجه آن تاکنون چند دور مذاکرات میان دو طرف برگزار شده، اما همزمان با توقف در مذاکرات وین به دلیل تغییر دولت در ایران، ریاض نیز ترجیح داد منتظر وضعیت این رایزنی‌ها باقی بماند. پیش‌بینی می‌شود در شرایطی که آب‌وهوای این دور از مذاکرات وین در چند روز آتی آفتابی گزارش شود، ریاض نیز به مذاکره با تهران برای تنش‌زدایی از رابطه جدی‌تر فکر کند.

کره جنوبی جرقه اول را می‌زند؟

کره جنوبی با بدهی ۷ میلیارد دلاری به ایران در چند هفته اخیر به حاشیه‌ای ثابت در مذاکرات وین تبدیل شده است. سئول در سه سال اخیر به بهانه تحریم‌های یکجانبه امریکا از پرداخت بدهی ایران سر باز زده و اکنون به نظر می‌رسد که این بدهی به برگی روی میز در مذاکرات وین تبدیل شده است. رابرت مالی روز پنجشنبه جدا از گفتگو با مقام‌های کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج‌فارس به علاوه اردن و مصر با «چوی جونگ کان» معاون وزیر امور خارجه کره جنوبی نیز درباره روند مذاکرات وین گفتگو کرد. همزمان برخی رسانه‌های عربی از احتمال موافقت ایران با تبادل زندانیان ایرانی - امریکایی با آزادسازی بخشی از اموال بلوکه‌شده ایران در چند کشور از جمله کره جنوبی خبر می‌دهند.

روزنامه اعتماد در گزارشی با عنوان دومینوی مذاکره در کوبورگ در تاریخ ۱۸ دی‌ماه به این موضوع اشاره کرده و به نقل از یک منبع آگاه نوشته بود: «یکی از بحث‌های موجود در رابطه ایران و ایالات متحده، تبادل زندانیان در دو کشور است. دولت جو بایدن خواهان آزادی چندزندانی دو تابعیتی ایرانی - امریکایی است و به نظر می‌رسد که بحث تبادل این زندانیان با مساله بدهی کره جنوبی به ایران گره خورده است.»

به پایان بازی نزدیک می‌شویم

ای‌بی‌سی‌نیوز در گزارشی درباره وضعیت مذاکرات وین می‌نویسد که در آینده‌ای نه چندان طولانی بازی به پایان می‌رسد و نتیجه یا حل‌وفصل اختلاف‌ها است یا شکل‌گیری بحرانی جدید. در بخش‌هایی از این گزارش آمده است مهم‌ترین نکته‌ای که باید در این دور منتظر آن بود این است که آیا هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و امریکا باهم دیدار خواهند کرد یا خیر. وزیر خارجه ایران با انجام این دیدار در صورت تاثیرگذاری آن بر رسیدن به توافقی موافقت کرده، اما یک مقام ارشد وزارت خارجه امریکا می‌گوید که نشانه‌ای مبنی بر موافقت ایران با انجام این دیدار وجود ندارد.

این رسانه امریکایی به نقل از یک مقام آگاه امریکایی می‌نویسد: «در صورتی که توافق حاصل نشود امریکا آماده روی میز گذاشتن سناریو‌های دیگر است. این سناریو‌ها از فشار بیشتر اعم از سیاسی تا اقتصادی و ... خواهد بود. دولت بایدن از مشخص کردن سناریو‌های دیگر و با صدای بلند گفتن آن‌ها از جمله استفاده از گزینه نظامی سر باز می‌زند و تنها به گفتن این جمله بسنده می‌کند که هیچ گزینه‌ای را از روی میز برنداشته‌اند.»